Rosja była państwem zapóźnionym ustrojowo wobec innych państw, a nawet wobec własnego rozwoju ekonomicznego. Chłopi byli uwłaszczeni ale nadal tkwili we wspólnotach chłopskich jako jednostka podatkowa. Połowa ziemi należała do państwa ( dobra carskie ) Robotników było stosunkowo mało w stosunku do liczby ludności, ale przemysł w Rosji w tamtym okresie rozwijał się dość burzliwie. Z klas posiadających możemy wyróżnić drobnomieszczaństwo, mieszczaństwo, szlachtę ( obszarnicy ). Liczną i wpływową klasą była inteligencja, której kuźnią były uniwersytety i uczelnie państwowe. Znaczną rolę w polityce odgrywały interesy carskiej biurokracji. Jeśli chodzi o formę ustrojową w Rosji to przypominała ona sytuację w Prusach z przed 1848 r. Istniały co prawda samorząd terytorialne w postaci ziemstw, istniało również niezależne sądownictwo, ale dominującą formą ustrojową był carski absolutyzm.
Ambicje polityczne klas posiadających jak i warstw inteligenckich były zablokowane przez system carskiego samowładztwa. Nie dopuszczał on artykulacji postaw politycznych. Działania polityczne prowadzone były nielegalnie, przez co wpływy zyskiwały ugrupowania skrajnie rewolucyjne. Szerzył się terroryzm ( Organizacja Narodowa – Wola. Zabójstwo Aleksandra II w 1881 r.) Właściwie system carski był anachronizmem już na przełomie XIX i XX w. Powstało spektrum polityczne obejmujące cały wachlarz poglądów. Partie prawicowe żądały uprawnień obywatelskich, partie lewicowe dążyły do rewolucji społecznej i prowadziły działalność terrorystyczną. W latach 90 – tych XIX w. powstały takie ugrupowania jak: SOCJALDEMOKRATYCZNA PARTIA ROBOTNIKÓW ROSJI – SDPRR z Leninem na czele , oraz partia ESEROWCÓW. Rząd mnożył represje, ale nie mógł zapanować nad sytuacją. Aby ratować swój autorytet chciał odnieść sukces poprzez zwycięską wojnę z Japonią
Ekspansja Japonii zaczęła grozić Rosji. Rząd carski budował właśnie najdłuższą na świecie linię kolejową i interesował się sprawami Dalekiego Wschodu. Spółki rosyjskie inwestowały kapitały w koleje, kopalnie i lasy Mandżurii oraz Korei. Japonia ze swej strony zapewniła sobie poparcie Anglii, uwikłanej w konflikt z Rosją, po czym zaczęła żądać od Rosji opuszczenia Mandżurii i przyznania Korei. Gdy żądanie to pozostało bez odpowiedzi, Japończycy zaatakowali flotę rosyjską stacjonującą w twierdzy morskiej Port Artur. Rosja poniosła kompromitującą klęskę, co jeszcze bardziej podkopało pozycję rządu i systemu ustrojowego . japończycy wyparli Rosjan z Mandżurii. Oblegali także Port Artur, który zdobyli po wielu miesiącach walk. Na skutek wydarzeń tzw. krwawej niedzieli w Petersburgu kraj ogarnęło wrzenie i ruch strajkowy. Dochodziło do buntu we flocie i wojsku. Car pod naciskiem opinii publicznej ustąpił. Zapowiedział powołanie tzw. DUMY PAŃSTWOWEJ (parlamentu ) , wybranej w wyborach powszechnych. Kolejnym ustępstwem cara był manifest z 17. X. 1905 r., w którym car obiecywał nadać takie swobody jak: wolność słowa, zgromadzeń, poszerzone prawo wyborcze do Dumy Państwowej. Duma miała posiadać uprawnienia ustawodawcze. W zasadzie klasy posiadające przyjęły te ustępstwa jako osiągnięcie celu. Natomiast partie socjalistyczne dążące do przejęcia władzy odpowiedziały powstaniem 22 – 31 XII, ponieważ ustępstwa nie gwarantowały im przejęcia władzy. Powstanie zostało stłumione. W latach następnych car dwukrotnie rozwiązywał wybraną demokratycznie Dumę. Premierem, który zakończył rewolucję był Stołypin. Przeprowadził on szereg reform w kierunku upowszechnienia własności, min. surowo rozprawił się z ruchem rewolucyjno – terrorystycznym, zlikwidował wiejskie wspólnoty.
Dzięki rewolucji zostało wprowadzone ustawodawstwo pracy, prawo do związków zawodowych. W toku doświadczeń rewolucji ukształtowało się rosyjskie spektrum polityczne, gdzie na skrajnej prawicy plasowały się ugrupowania monarchistyczno – racjonalistyczne. Partią liberalnej burżuazji i liberalnego ziemiaństwa była partia REWOLUCYJNYCH DEMOKRATÓW (KD)- tzw. Kadeci. Interesy bogatych warstw chłopstwa i drobnomieszczaństwa reprezentowała partia ESERÓW- partia SOCJALISTÓW- REWOLUCJONISTÓW. Na lewicy plasowała się socjaldemokratyczna partia ROBOTNIKÓW ROSJI, która dzieliła się na dwie frakcję: MIENSZEWIKÓW i rewolucyjnych BOLSZEWIKÓW z Leninem na czele, z tym, że pierwsza z tych frakcji wbrew nazwie posiadała większe wpływy wśród elektoratu robotniczego. Bolszewicy praktycznie rzecz biorąc nie brali udziału w rewolucji 1905 – 1907, tylko historiografia marksistowska przeceniała ich rolę.
Społeczeństwo zaboru rosyjskiego było już w pełni ukształtowane, nie istniało poddaństwo, istniały wielkie grupy społeczne w postaci: klas pracujących, inteligencji, klasy chłopskiej, klas posiadających ( fabrykanci, drobnomieszczaństwo, mieszczaństwo, burżuazja, finansjera) W społeczeństwie polskim istniały dwa poważne problemy wykorzystywane przez ruchy polityczne:
-kwestia socjalna
-kwestia narodowa
Najbardziej aktywną partią była PPS, usiłowała ona pogodzić dwa te cele, a mianowicie PPS – owcy walczyli o niepodległą Polskę o ustroju socjalistycznym. Druga poważna siła w królestwie to ENDECJA.
Wojna rosyjsko – japońska zróżnicowała polskie elity polityczne. Z jednej strony Piłsudzki starał się o uzyskanie poparcia rządu w tonii w walce z Rosją. Udał się nawetrtówym celu do Tokio. Obiecywał przeprowadzenie szeregu akcji dywersyjno – sabotażowych na terenie Królestwa Polskiego. W tym samym czasie do Japonii przybył także przywódca Endecji – Roman Dmowski z zamiarem zupełnie przeciwnym. Już na jesieni 1904 r. zaczęły się pierwsze demonstracje. ( Polska Partia Socjalistyczna , której celem było sprowokować starcia zbrojne z siłami rosyjskimi ( carską policją i żandarmerią) – Manifestacja na placu Grzybowskim.) Na wieść o krwawej niedzieli w Petersburgu doszło do strajku powszechnego. Jednocześnie inteligencja polska poprzez strajk szkolny wysunęła szereg postulatów w kwestiach narodowych i społecznych. Chodziło o zaprzestanie rusyfikacji, o polonizację szkół. Wieś również domagała się polskiej szkoły i języka polskiego w instytucjach i urzędach państwowych. ! maja 1905 r. odbyła się w Warszawie wielka manifestacja stłumiona przez wojsko. Następstwem stłumienia był strajk powszechny, szczytowym momentem rewolucji było powstanie robotników w Łodzi w czerwcu 1905 r. Polskie partie polityczne zajęły zróżnicowane stanowiska wobec tych wydarzeń. W PPS doszło do rozłamu między „starymi”, którzy chcieli, by rewolucję socjalną połączyć z walką o odzyskanie niepodległości. Czołowym przedstawicielem tego nurtu był J. Piłsudzki, który stał wtedy na czele organizacji bojowej. Inny nurt PPS – u tzw. „młodzi”, chcieli, aby partia odrzuciła program narodowy i włączyła się w nurt rewolucji rosyjskiej. W ten sposób powstała PPS – frakcja rewolucyjna ( J. Piłsudzki ), i PPS – lewica SDKPiL była partią całkowicie zintegrowaną z ruchem rosyjskim. Narodowcy czynnie wystąpili przeciw działaczom rewolucyjnym. Doszło nawet do tzw. walk bratobójczych. W zasadzie ND wysunęła postulat autonomii dla Królestwa , wzięła też udział w wyborach do Dumy państwowej.
W dziedzinie socjalnej takie rezultaty jak w Rosji: związki zawodowe, spektrum polityczne. W dziedzinie narodowej stworzona została możliwość rozwoju polskiego szkolnictwa oraz funkcjonowania polskich stowarzyszeń oświatowych, naukowych, kulturalnych.
