Ruch narodowo-wyzwoleńczy to masowe i powszechne dążenie danej narodowości do uzyskania suwerennego, niepodległego bytu państwowego wolnego od wpływów obcych państw. Obejmuje wszystkie grupy społeczne, które charakteryzuje ta sama tożsamośc narodowa . Wyraża się w oporze zbrojnym przeciwko wrogowi. Przeciwstwia się ingerencji w najwyższe stanowiska władzy oraz politykę wewnętrzną państwa przez obce kraje.
Początki ideologii walk narodowo-wyzwoleńczych można zoobserwować bezpośrednio po okresie panowania Augusta II. Za jego rządów kraj został wewnetrznie rozbity, wyczerpany wojną zbiedniały i pozostawiony bez środków na odbudowę.Było to wynikiem realizacji planów Augusta II który dązył do ustanowienia monarchi absolutnej. Wraz z carem i elektorem brandemburskim snuł projekty rozbioru Rzeczypospolitej.
Narastająca ingerencja Rosji i Saksoni doprowadziła w 1733r. do elekcji Stanisława Augusta przy niewielkim poparciu szlachty, pozbawiając tytułu króla Stanisława Leszczyńskiego. W zaistnaiłej sytuacji w Dzikowie została zawiązana konfederacja . W kraju wybuchła wojana domowa, szlachta zawiązała się w konfederacja popierających obu kandydatów. Zwolennicy Piasta zostali pokonani przez wojska rosyjskie. W konsekwencji sejm uznał elektora saskiego za króla polski. Po raz pierwszy w historii Rzeczpospolitej doszło do narzucenia siłą osoby władcy. Zdarzenie to stanowiło ogromne zagrożenie dla niepodległości państwa, które dostało się pod obcą protekcje. Była to wiec walka w obronie suwerenności kraju.
Kolejny etap walki zmierzającej do uwolnienia się od wpływów na wewnętrzne sprawy Polski można zaobserwować przy okazji zawiązania się konfederacji barskej 29 luteg1768r, której przewodniczyli Józef Pułaski i Michał Krasiński. Sytuacja ta była związana z niezadowoleniem szlachty z powodu coraz mocniejszego ingerowania Rosji w politykę naszego kraju.Objełą wszystkie warstwy szlacheckie , uczestniczyli w niej zarówno mieszczanie jak i chłopi w obronie „wiary i wolności”. Z bezpośrednią przyczyną konfederacji wiąże się uchwalenie tzw praw kardynalnych przez izby, które zostały sterroryzowane przez Rosję.Wszystkie konstytucje na przełomie 1767/68 zostały obięte gwarancjami Katarzyny II. Społeczność polska podjęła walkę przeciwko kształtowaniu prawa przez obce mocarstwo. Czteroletnie walki przyniosły konfederatom przeważnie klęski ale były także sukcesy m.innymi obrona Częstochowy, Tyńca, Lanckorony.
W 1772 roku wojska państw ościennych przekroczyły granice polski. Rosja widząc niemożność opanowania własnymi siłami Rzeczypospolitej zgodziła się na I rozbiór Polski. Dnia 5 VIII 1779 r.
została podpisana w Petersburgu konwencja rozbiorowa między Rosją Austrią i Prusami.
Konfederacja barska mimo niepowodzenia odegrała bardzo istotną role. Stanowiła kontynuacje rozwoju ideii ruchów narodowo-wyzwoleńczych które szczególnie rozwineły się w późniejszych okresach. Uświadomiła Polakom ich wspólne cele dla których warto wspólnie walczyć.
I rozbiór Polski, który był konsekwencją konfederacji barskiej, oznaczał całkowite podporzadkowanie kraju przez państwa ościenne. Rozpoczął się czas w którym to społeczeństwo polskie zaczęło dojrzewać do wielkiej wspólnej akcji zbrojnej przeciwko obcym najeźdźcom. Do takiej akcji doszło zaraz po II rozbiorze. Cały naród widział przyszłego wodza w osobie Tadeusza Kościuszki , który na wzór amerykański chciał prowadzić wojne o charakterze ludowym. Jego celem było powołanie wszystkich warstw społecznych pod broń. Zaczęto przygotowania do powstania, które ujawniło ogromne zaangażowanie narodu do uzyskania własnego niepodległego państwa. Sejm Grodzieńskim w1793 ratyfikował II rozbiór i pogarszał sytuacje Polski. Mocniej niż do tej pory została ona uzależniona od swoich zaborców. W tej sytuacji coraz wiekszego uniezależniania zawiązały się organizacje spiskowe. Duszą spisku byli dawni kuźniczanie: Jan Dembowski, Jerzy Meier, gen Józef Zajączek, Kazimierz Konopka.
Projekt carski zapowiadał redukcje wojska. Przeciwstawiając się temu gen. Madaliński wraz ze swym oddziałem przybył do Krakowa. Władze rosyjskie zdekonspirowały część organizacji spiskowej. W tej sytuacji Kościuszko był zmuszony przyspieszyć powstanie.24 III 1794 r. ogłoszono akt powstańczy na rynku krakowskim który zapowiadał ” uwolnienie Polski od obcego żołnierza i przywrócenie całości jej granic” pod hasłem „Wolność-Całośc-Niepodległość”. Hasła te miały charakter ludowy. Swiadczyły o dążeniu przywódców do wywołania akcji o charakterze narodowowyzwoleńczym. Powstanie objęło wszystkie grupy społeczne.
4IV starły się wojska Kościuszki z wojskami rosyjskimi Pod Racławicami odnosząc sukces. W bitwie wsławiły sie oddziały chłopów -kosynierów. Powstanie zaczęło obejmować coraz wiecej terenów kraju, do powstania przyłączyły się oddziały z Lubelszczyzny, Wołynia. Powstanie ogarneło także Litwe i Ukraine.17 IV wybuchło powstanie w Warszawie, którym dowodził Jan Kiliński.Warszawa znalazła sie w rękach powstańców.7 V Kosćiuszko wydał uniwersał Połaniecki -akt regulujący ekonomiczna i prawną sytuacj włościan. Miało to na celu utrzmanie zapału do walki chłopów. 6 VI Kościuszko poniósł klęskę pod Szczekocinami a Kraków zastał zajety. Wojska rosyjskie zdusiły jednak powstanie na Litwie i Ukrainie. 10 X w bitwie pod Maciejowicami Kościuszko poniósł klęskę. Powstanie upadło.
Powstanie Kościuszkowskie dało państwom zaborczym jeszcze jeden pretekst do zlikwidowania resztek państwa polskiego.Znamienną cechą tego powstania było to, że obok haseł niepodległościowych pojawiły się kwestie społeczne.Powstańcy wyszli z założenia, że aby Polska mogła odzyskać niepodległość musi byc podjęta walka nie tylko o wolność polityczną, ale także o zmianę stosunków społecznych.
Pierwsze dążenia Polaków do stworzenia własnego kraju w III zaborze wiąże sie z militarnymi sukcesami Napoleona Bonaparte we Włoszech. Jan Henryk Dąbrowski w styczniu 1797 podpisał umowę z Administracją Generalną Lombardii w sprawie powołania Legionów Polskich. Żołnierze walczacy przy boku Napoleona mieli nadzieje, że z jego pomocą odzyskają swoje państwo. Legiony miały demokratyczny charakter. Polacy z różnych warstw społecznych zetknęli sie z ideą równości. W legionach wyszkolono kadre oficerską i wzmocniono postawy patryiotyczne żołnierzy. Pierwszą próbe odbudowy niepodległego kraju było utworzenie Księstwa Warszawskiego w !807 przez Napoleona. Mimo 6 letniego istnienia miało ono bardzo duże znaczenie dla narodu. Umacniało sens walki Polaków o swoja ojczyznę.
Powstanie listopadowe było akcją zbrojną przeciwko Rosji.Na wybuch powstania listopadowego złożyły sie dwie grupy przyczyn.Pierwsza z nich to wydarzenai całego piętnastolecia istnienia Królestwa -zawiedzone nadzieje na pełna niepodległość, nie wywiązanie się Aleksandra I z obietnic powiększenia Królestwa, o dawne ziemie polskie, oraz łamanie konstytucji. Druga grupa przyczyn była związana z pogarszającą się sytuacja gospodarcza. U poczatku powstania leżał ruch spiskowy w Szkole Podchorążych Piechoty kierowany przez Piotra Wysockiego. Spiskowcy chcieli jedynie wywołać powstanie bez wyrażnego programu politycznego. Wybuch powstania zopoczątkowała noc listopadowa z 29 na 30 XI 1830r. która nie przyniosła znaczących sukcesów. Dyktatorem powstania został Józef Chłopicki. Powstańcy stoczyli pomyślna walke pod Stoczkiem i Olszynką gdzie pokazali wole walki i ogromny patriotyzm.Bitwy pod Warem, Dęmbem Wielki i Iganiami przyniosły dotkliwa porażke. Sejm ogłosił powstanie za narodowe.W lutym 1831 roku wojska rosyjskie wkroczyły do Królestwa.Car uznał powstanie za pretekst likwidacji autonomi.
Po upadku powstania kilka tysięcy jego uczestników udała sie na emigrację przemierzając całą Europe.Emigranci reprezentowali wszystkie warstwy polskiego społeczeństwa.Rózne stawały się ich poglądy na szanse powstania i dalszą walke o niepodległość.Doprowadziło to do powstania licznych obozów politycznych. Początkowo dwóch,demokratycznego na którego czele stał Joachim Lelewel i konserwatywnego którym kierował Adam Czartoryski.Póżniej obozy te uległy dalszym rozłamom.
Kolejnym zrywem który miał być nadzieją do zrzucenia obcego jażma było wywołanie powstania krakowskiego z nocy 21 na 22 lutego1846 r.Głownym celem twórców powstania było zjednoczenie całego społeczeństwa. Przywódcą został Ludwik Mierosławski.22 lutego utworzył się Rząd Narodowy, który ogłosił swój manifest. Zawierał on postanowienia w kwestii chłopskiej które bardzo pozytwnie odebrałą zainteresowana strona. Przyczyniło się do licznego udziału chłopów w powstaniu.Powstanie ożywiło sie po przybyciu Edwarda Dembowskiego . Został on sekretarzem dyktatora którym ogłosił sie Tyssowski. Dembowski starał sie przekształcić powstanie w rewolucje społeczną.Gdy Dembowski zginął od salwy austryjackiej powstanie zaczeło chylić sie ku upadkowi.Znaczenie powstania było duże. Była to pierwsza „rewolucja socjalna” łącząca program niepodległościowy z radykalizmem społecznym.
Powstanie krakowskie było wstempem do rewolucji Europejskiej- Wiosny Ludów Rewolucje te likwidowały przeżytki feudalizmu , jednocześnie były to pierwsze wystąpienia robotników przeciw burżuazji. Dążyły do zaprowadzenia praw wyborczych i wolności obywatelskich.. Podstawową jednak przyczyną było dążenie do narodowej niepodległości i walka z obcą tyranią. Obaliła ona pozostałości feudalizmu, zacieśniła więzy pomiedzy zaborami oraz umocniła świadomość narodową.
Duch narodu nigdy nie zrezygnował z walki o swoja suwerenność. Za wszelką cenę po upadku jednego powstania dążono do wywołania kolejnego. Aby uniemożliwić wybuch powstania zarządzono przymusowy pobór do wojska. W tej sytuacji zarządzono natychmiastowe rozpoczęcie działań zbrojnych w Królestwie, które przypadło na noc 22 na 23 stycznia 1863 r. Stoczono ponad 1200 potyczek kttóre zreguły kończyły się niepowodzeniem powstańców.Mimo to powstanie ogarniało coraz większe tereny. Powstanie zaczęli Czerwoni którzy stali się organizatorami władz centralnych, po kilku tygodniach walk do powstania przyłaczyli
się Biali, którzy w maju zdobyli decydujące wpływy w Rzadzie Narodowym.W okolicznościach zmożonego tłumienia powstania obwołano dyktatorem Romualda Traugutta. Mimo tego posunięcia powstanie upadło.Powstanie styczniowe było najwiekszym w XIXw zrywem narodowym pod wzgledem liczby uczestników, zasiegu oraz czasu trwania.Większość Polaków nie zrezygnowała z dalszej walki.. Pomimo ogromu strat powstanie styczniowe było początkiem tworzenia nowożytnego, świadomego społeczeństwa polskiego.
Przełom wieku XVIII i XIX stanowił dla Polaków dramatyczną walke o zachowanie swojej tożsamości narodowej. Uświadomił poszczególnym warstwom społecznym przynależność do jednego organizmu państwowego a przedewszystkim wyznaczył wspólny cel jakim jest zachowanie niepodległości.Szereg nie powodzeń nie zmusił naszych rodaków do poddania się obcemu terrorowi. Naród z każdym niepowodzeniem umacniał się i czerpał nauke do podejmowania dalszej walki.
Okres ten pokazał co może zdziałać wzajemne porozumienie i bezkrytyczna chęc życia we własnej ojczyźnie.
