Socjalizm i ruch robotniczy .
Przy omawianiu ruchu robotniczego należy rozgraniczyć ruch robotniczy od ruchu socjalistycznego .
ll poł. XlX w. to szczególnie burzliwy rozwój społeczeństwa przemysłowego na ziemiach polskich . Szczególne znaczenie mają tutaj ziemie Królestwa Polskiego , które z jednej strony były poddane brutalnej rusyfikacji , z drugiej strony następował szybki rozwój ośrodków przemysłowych : Warszawa , Łódź , Białystok , okręg śląsko – dąbrowski , staropolskie zagłębie przemysłowe .
Rozwój przemysłu w Polsce spowodowany był 2 czynnikami ;
1. Olbrzymi rynek zbytu na terenach cesarstwa ros. , szczególnie dla przemysłu włókienniczego .
2. Względnie tania siła robocza , ze względu na to , że bardzo dużo chłopów po reformie uwłaszczeniowej znalazło się bez możliwości posiadania lub zatrudnienia na wsi , i ludzie ci przybywali do miast w poszukiwaniu pracy .
Należy zwrócić uwagę na takie elementy jak ros. administracja , wielka burżuazja przeważnie obcego pochodzenia , grono wielkich kapitalistów wywodziło się spośród Żydów lub Niemców . Polska inteligencja wywodząca się częściowo ze zubożałej szlachty , która szukała kariery przez wykształcenie . Drobnomieszczaństwo jak i kręgi mieszczańskie były podzielone ze względów narodowościowych ( szczególnie dawała się odczuć rywalizacja żydowsko – polska ) . Proletariat przemysłowy z reguły rekrutował się z Polaków . Jedynie bardzo niewielka grupa robotników wysokowykwalifikowanych była pochodzenia niemieckiego ( gł. w Łodzi ) .
Wieś w tym czasie żyła własnymi problemami , w dalszym ciągu istniał zatarg między wsią a dworem .
W tym czasie o szlachcie można już mówić jako o ziemiaństwie .
Idee socjalistyczne przenikały do Polski niejako z 2 stron :
1. Przez robotników niemieckich zatrudnionych na terenie Królestwa Polskiego ( gł. w Łodzi ) .
2. Młodzież akademicka , która studiowała na uczelniach ros. , gdzie idee socjalistyczne cieszyły się dużą popularnością . Ci młodzi ludzie wracając z tych uczelni , zarażeni aktywnością ros. inteligencji tego czasu , usiłowali organizować robotników tworząc pośród nich koło rewol. – kształceniowe i kasy oporu .
Ruch socjalistyczny mógł się o tyle dobrze rozwijać w Królestwie Polskim , bo państwo carskie było państwem absolutnym , czyli nie istniała żadna możliwość artykulacji żądań robotników ; np. w Anglii istniały silne związki zawodowe ; w Niemczech , we Francji , Anglii zaczęły się rozwijać partie socjalistyczne , czy partie pracy , które w sposób legalny mogły przenieść żądania na płaszczyznę działań politycznych . Istniały prawie powszechne prawa wyborcze , w latach 60- tych w Anglii mógł głosować każdy dorosły ojciec rodziny .
Pod koniec XlX zaczęło rozwijać się w krajach Europy Zach. ustawodawstwo socjalne .
W Anglii strajki były legalną formą protestu .
Pierwszą partią robotniczą była partia Proletariat ( Międzynarodowa Socjalno – Rewolucyjna Partia Proletariatu. ) 1882- 1886 , na jej czele stał Ludwik Waryński . Program :
głosiła konieczność przejęcia ziemi i narzędzi pracy na rzecz społ.
głosiła konieczność walki z wyzyskiwaczami i caratem .
Partia ta była ściśle powiązana z ros. ruchem rewolucyjnym i negowała hasło niepodległości głosząc , że niepodległość państwa polskiego to wartość dla szlachty i burżuazji , natomiast odciąga uwagę robotników od konieczności przeprowadzenia rewolucji socjalnej .
Partia Proletariat podpisała nawet umowę o współdziałaniu z terrorystyczną organizacją ros. NARODNAJA WOLA .
Po rozbiciu tej organizacji , podczas procesu zapadło 5 wyroków śmierci ( wykonane ) , zaś Ludwik Waryński został skazany na 16 lat więzienia w twierdzy w Schisensburgu , skąd żywy nie wyszedł .
Partia prowadziła działalność oświatową , propagandową , a także wspomagała strajki robot. – w Żyrardowie , warsztatach kolei warszawsko – wiedeńskiej .
DZIAŁALNOŚĆ l PROLETARIATU KONTYNUOWAŁA PARTIA ll PROL. ( Marcin Kasprzak , Leon Kulczycki )
W 1889 powstał Związek Robotników Polskich , założyciel to Julian Marchlewski .
Jednocześnie robotnicy jako grupa społeczna nabierali samoświadomości : pierwsza manifestacja 1- majowa odbyła się w Warszawie w 1890 , a w 1892 – pierwszy strajk powszechny w Łodzi ( bunt robotników łódzkich ) . Z tym , że te formy aktywności rozwijały się żywiołowo niezależnie od działalności partii polit.
Ruch socjalistyczny był ruchem , którego animizatorem była głównie inteligencja często szlach. bądź burżuazyjnego pochodzenia . Natomiast sam program socjalistów miał rozwiązywać kwestie robotnicze po przejęciu władzy przez socjalistów i utworzeniu ustroju sprawiedliwego .
W 1892 w Paryżu odbył się zjazd polskich socjalistów , w którym udział wzięli St. Mendelson , Bol. Limanowski , Witold Jodko – Narkiewicz , St. Wojciechowski , Feliks Perl , St. Grabowski .
Bardzo szybko polska partia socjalistyczna zbudowała swe struktury w terenie i w 1893 do tej partii wstąpił Józef Piłsudski , który wkrótce stał się współredaktorem organu tej partii pt. Robotnik .
Natomiast na terenie Galicji , gdzie istniały legalne możliwości udziału w życiu publicznym powstała ( 1892 ) POLSKA PARTIA SOCJALDEMOKRATYCZNA GALICJI I ŚLĄSKA CIESZYŃSKIEGO . Jej czołowy działacz – Ignacy Daszyński .
Program mieli jak PPS-i , z tym , że ten nurt polskiego socjalizmu łączył konieczność walki o poprawę bytu klasy robotniczej z ideą niepodległości Polski . Przyszła wolna Polska miała być opiekuńcza i sprawiedliwa .
W 1893 powstał inny nurt socjalizmu – tzw. INTERNACJONALIZM , który skupił się w partii SOCJALDEMOKRACJA KRÓLESTWA POLSKIEGO , od 1900 i Litwy : SDKPiL . Na czele Julian Marchlewski , Feliks Dzerżyński , Róża Luksemburg . Partia ta była przeciwna walce o niepodległość czy odzyskanie niepodległości . Jej działacze udowadniali nawet , że gospodarka byłych ziem polskich jest ściśle powiązana z gospodarką państw zaborczych , natomiast celem rewolucji proletariackiej jest w ogóle zniesienie państw i powszechne wyzwolenie klasy robotniczej w skali co najmniej kontynentu europejskiego .
Róża Luksemburg była działaczką żydowskiego pochodzenia . Działała przez pewien czas w SDKPiL , który traktowała jako część ros. ruchu rewol. , później przeszła do socjaldemokracji niem. i została zamordowana jako jeden z przywódców komunistycznej partii niemieckiej .
Dzierżyński jak i Marchlewski utożsamiali się z ros, ruchem rewol. Po rewolucji październikowej odgrywali ważną rolę w strukturach państwa radzieckiego , a Dzierżyński został nawet twórcą rosyjskiej tajnej policji tzw. Czeki .
Ruch socjalis. dobrze rozwinął się w zaborze rosyjskim , trochę gorzej w zaborze austriackim ( Galicja ) , a zupełnie źle w zaborze pruskim .
NACJONALIZM I RUCH NARODOWY
Nacjonalizm , zwany też ruchem narodowym , w przeciwieństwie do socjalizmu apelował nie o solidarność w ramach klasy społecznej , lecz o solidarność w ramach narodu ( nacji ) , ale nacjonalizm nie jedno ma imię .
W ll poł. XlX bardzo popularne było hasło walki ras , co było przeniesieniem teorii Darwina na stosunki społeczne . Mówiono więc o rasie germańskiej czyli nordyckiej , o rasie anglosaskiej , o rasie romańskiej , no i o rasie słowiańskiej . Uważano też , że w stosunkach międzyludzkich , podobnie jak w świecie zwierząt , tylko najsilniejsze rasy mogą przetrwać , a słabe giną i takie są naturalne prawa biologiczne . Każdy naród natomiast to wspólnota języka , kultury , tradycji i religii . Narody w swoim postępowaniu winny się kierować tzw. egoizmem narodowym . Idee solidarności narodowej , walki o przetrwanie , ochrona kultury , tradycji , języka polskiego , warsztatu pracy , znalazła dostęp również do polskich elit społecznych . Pierwszą organizacją , która oparła się na programie typu nacjonalistycznego była Liga Polska założona w Szwajcarii przez Zygmunta Miłkowskiego .LP negowała pozytywizm , propagowała program obrony czynnej i nawiązywała do tradycji powstańczej .
Pod zaborami praca organiczna polegała na prowadzeniu działalności pozarządowej , działalność taka polegała na upowszechnieniu oświaty , kultury , wiedzy o dobrym gospodarowaniu , zakładaniu kółek , zrzeszeń w oparciu o siłę społeczną nie rządową , ale z wykorzystaniem istniejących możliwości prawnych .
W 1893 miejsce Ligi Polskiej zajęła Liga Narodowa . Jej przywódcy : Roman Dmowski , Zygmunt Balicki , Jan Ludwik Popławski . Była to organizacja nielegalna , działająca w kraju . Jej organem stał się wydawany we Lwowie ” Przegląd Wielkopolski ” .
Natomiast w 1897 Liga Narodowa postanowiła stworzyć stronnictwo narodowo – demokratyczne w celu podjęcia działań na skalę masową . Ten nurt nazywa się popularnie ENDECJĄ . Program :
1. Podstawą jest naród niezależny od grup zaborczych , naród należy rozumieć jako wspólnotę etniczną .
2. Największym zagrożeniem są ideologie klasowe , czyli socjalizm oraz Żydowska mniejszość narodowa jako czynnik obcy rozkładowy w społeczeństwie polskim , zaś największym zagrożeniem jest żywioł germański . Rosja natomiast to Słowianie , z którymi wcześniej czy później będzie się można porozumieć w obliczu wspólnych zagrożeń , czyli germańskiego , żydowskiego , rewol. Co więcej Rosja ze względu na prymitywizm kulturowy nie stanowi specjalnego zagrożenia dla polskiej tożsamości narodowej .
1. NALEŻY UNARODOWIĆ WSZYSTKIE WARSTWY SPOŁECZNE OD WŁOŚCIANINA , POPRZEZ MIESZCZUCHA, AŻ DO SZLACHCICA
2. KRZEWIĆ SOLIDARNOŚĆ NARODU POPRZEZ WSZYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI ODDZIAŁYWAŃ , a więc towarzystwo oświaty narodowej , polskie spółki , spółdzielnie , polskie towarzystwa gimnastyczne , stowarzyszenia kulturalne . Wszędzie tam gdzie można było prowadzić jakieś legalne formy działalności , należało wykorzystać dla dobra Polski , a jednocześnie popierać się nawzajem .
Największe wpływy miała w zaborze pruskim . Klientela to były klasy posiadające , drobnomieszczaństwo , część inteligencji , niektóre środowiska chłopskie . Natomiast wśród robotników wpływy Endecji nie były zbyt duże .
RUCH LUDOWY
Chłopi przez długi czas nie mieli własnej świadomości politycznej , ich myślenie sprowadzało się do granic parafii i wsi . Pierwszymi działaczami , którzy usiłowali wciągnąć chłopa w życie publiczne był ksiądz …………
W 1875 ów ksiądz zakupił 2 pisma „Wieniec” i ” Pszczółka ”
a także organizował masowe pielgrzymki do Częstochowy . W ten sposób upowszechniał wśród chłopów kategorie myślenia politycznego ( dobro wspólnoty ) . Ksiądz ten wszedł bardzo szybko w konflikt z władzą pańs. ( 2 razy siedział w więzieniu ) . Władze duchowne też źle widziały jego działalność i obłożyły go ekskomuniką .
Pod koniec XlX podobną działalność podjęli w Galicji Bolesław i Maria Wysłouchowie . Z tym , że kładli oni większy nacisk na świadomość narodową chłopa . Według nich chłopi mieli być tą warstwą , która przywróci Polsce niepodległość . Nawoływali by chłopi wybierali chłopskich posłów do sejmu krajowego i parlamentu .
Pierwsze partie chłopskie powstały w Rzeszowie w 1895 – STRONNICTWO LUDOWE z Jakubem Bojką , Bolesławem Wysłouchym , Janem Stapińskim .
Na początku XX SL przyjął nazwę PSL , a później w 1913 doszło do rozłamu na PSL – Lewica i PSL – Piast ( W. Witos na czele ) .
Natomiast ruch ludowy w kongresówce rozwinął się dopiero po 1905 r.
