Czasy rządów Władysława Łokietka przypadały na bardzo trudny okres w naszej historii. Polska była otoczona przez mocarstwa , które posiadały wrogie plany dotyczące jej ziem. Fakt zjednoczenia kraju pod ręką jednego władcy kładł cień na ich zamiary. O ile łatwo było wpływać z zewnątrz na losy Polski rozbitej i targanej wewnętrznymi problemami , o tyle stało się to niemożliwe kiedy rządy sprawował silny monarcha. Mogła ona stać się groźnym przeciwnikiem dla Zakonu Krzyżackiego , Czech i Brandenburgii , państw , które dopuściły się zagarnięcia jej ziem , lub wtrącały się w jej wewnętrzne sprawy. Król musiał zabezpieczyć się przed bardzo prawdopodobne ingerencją zbrojną tych mocarstw , a także dbać o ciągłe wzmacnianie jedności narodowej.
Najważniejszymi założeniami polityki Łokietka było odzyskanie zagarniętego przez Krzyżaków Pomorza , oraz doprowadzenia do swojej koronacji. Były to dwa podstawowe czynniki , które miały wzmocnić Polskę i to im król poświęcił najwięcej uwagi , zapominając niestety o wielu istotnych sprawach wymagających jego ingerencji. Władysław nie zajął się przeprowadzeniem koniecznych reform wewnętrznych kraju , co zaowocowało miedzy innymi odpadnięciem na rzecz Czech Śląska w 1327r.
Swoją władzę w kraju Łokietek opierał na utrzymaniu zwierzchności nad Wielkopolską. Dzielnicy tej zagrażało widmo najazdu ze strony Brandenburgii , która już od dawna planowała jej przejęcie. Wiedząc o tym Władysław przystąpił w 1362r do wymierzonego przeciw Brandenburgii przymierza króla duńskiego i książąt Pomorza zaodrzańskiego. Ten zabieg dyplomatyczny nie przyniósł oczekiwanych korzyści , jest jednak warty odnotowanie , gdyż było to pierwsze wystąpienie Łokietka na europejskiej scenie politycznej.
W 1316 i 1317 z Brandenburgii na polecenie rządzącego nią Waldemara , wyruszyły dwie zbrojne wyprawy na Wielkopolskę. Wspomógł je Henryk Głogowski , dawny władca tych ziem usunięty przez Łokietka , który nie chcąc uznać jego władzy sprzymierzył się z wrogiem. Oba najazdy nie odniosły sukcesu , a po śmierci Waldemara niebezpieczeństwo ataku z tej strony minęło.
Ważną kwestią polityki zagranicznej Polski było zbliżenie kraju do państw sąsiednich i zabezpieczenia w ten sposób granic. Łokietek szukając sojuszników doprowadził do zaręczyn swojego syna Kazimierza z córką Jan, króla czeskiego. Próba uzyskania przychylności tego państwa była o tyle ważna, że jego władca rościł sobie prawa do korony polskiej i istniała słuszna obawa , że będzie ich dochodził drogą zbrojną.
Inaczej przedstawiały się stosunki z Węgrami , które były Polsce przyjazne , do czasu objęcia tam władzy przez Karola Roberta w 1312r. Wzajemna nieufność obu władców zaowocowała porozumieniem czesko – węgierskim , które stanowiło dla Polski poważne zagrożenie.
Łokietkowi nie udało się znaleźć sojusznika wśród najbliższych sąsiadów , zwrócił się więc w stronę papieża. To na jego autorytecie oparł dalsze starania o odzyskanie Pomorza i doprowadzenia do koronacji. Niestety Polska była ciągle zbyt słaba , aby zbrojnie wypędzić Krzyżaków. Władysław zdawał sobie z tego sprawę i oczekiwał odpowiedniego momentu. W staraniach o ponowne przyłączenie tych ziem do Polski gorąco popierało go duchowieństwo , które weszło w zakonem w serię sporów o jurysdykcję nad diecezjami polskimi w granicach państwa krzyżackiego. Kościół widział również w zamiarze koronacji Łokietka , czynnik jednoczący ziemie polskie.
Kolejni arcybiskupi gnieźnięzcy poczynając od Jakuba Świnki , a kończąc na Janisławie popierali starania Władysława o zdobycie korony. Byli oni łącznikami pomiędzy Polską , a papieżem , który co prawda nie był przeciwny koronacji , lecz nie omieszkał wykorzystać tej sytuacji do osiągnięcia korzyści dla siebie. Jego pisma wezwały Łokietka do uregulowania sposobu opłaty świętopietrza , a także nie przeciwstawianiu się projektowi utworzenia w Polsce trybunałów inkwizycyjnych zwalczających organizacje heretyckie (begardów , beginów i dulcynistów). Łokietek podczas zjazdu duchowieństwa , rycerstwa i dostojników świeckich w Sulejowie przystał na wszystkie te żądania i wysłał do Awinionu (siedziby papiestwa) poselstwo , które miało przypilnować sprawy koronacji. Na jej czele stanął Gerward , biskup kujawski , zręczny dyplomata i człowiek oddany bez granic Polsce.
Pomimo przychylności papieża koronacja nie była jednak przesądzona. Zamiar ten miał wielu przeciwników , którzy nie szczędzili sił i środków na jego zniweczenie. Szczególnie aktywni na tym gruncie byli Krzyżacy , którzy poprzez intrygi próbowali zniechęcić papieża do Polaków. Krytykowali oni politykę Łokietka na Rusi , która według nich godziła w interesy kościoła , przekupywali urzędników kurii papieskiej i szkalowali dobre imię Polski.
Przeciwnikiem koronacji był również Jan Luksemburski. Nazywał on obraźliwie Łokietka „królem krakowskim” umniejszając w ten sposób jego pozycję. Sam upominał się o koronę , jako o należną mu spuściznę po Przemyślidach.
Wszystkie te działania nie przyniosły żadnych efektów. Papieżowi zależało na pozyskaniu Władysława w sporze Ludwika bawarskiego z Frederykiem austryjackim. Kuria popierała tego ostatniego , natomiast w opozycji do niej znalazły się państwa wrogie Polsce.
Pismo papieskie z 20 sierpnia 1319r głosi , że koronacja Władysława Łokietka pomoże odeprzeć napaści pogan , zapewni pokój wewnętrzny , wzmocni wolności kościelne i przyczyni się do rozszerzenia wiary chrześcijańskiej. Pismo to przyznawało też , że jedynie Łokietek ma prawo do korony Polski z tytułu przysługujących mu władz dziedzicznych.
20 stycznia 1320 roku prowadzona przez Władysława Jagięłę polityka zaowocowało koronacją. Polska miała nowego króla. Fakt umacniał jej stanowisko na arenie międzynarodowej. Korona była przez wszystkie stulecia tym czynnikiem , który jednoczył państwo. Polska znowu miała stać się państwem zjednoczonym i w pełni suwerennym. Potrzebowała na to jedynie czasu , którego nie posiadała. Póki co inni władcy dzielnicowi i pomniejsi książęta nie chętnie uznawali zwierzchnictwo Łokietka , nad dobro ojczyzny przedkładając własne interesy.
Dobre stosunki z papiestwem zaowocowały sukcesami na cenie dyplomatycznej. Nastąpiło korzystne dla Polski zbliżenie z Węgrami , przypieczętowane małżeństwem Karola Roberta z córką Łokietka Elżbietą. Pomyślnie dla Łokietka rozpatrzono również spór o Pomorze. Papież nie starał się nawet ukryć po czyjej stronie się opowiada i wyznaczył na sędziów w tej sprawie polskich duchownych.
Rozprawa odbyła się w Brześciu i Inowrocławiu w 1320 i 1321r. Wyrok jaki zapadł nakazywał Krzyżakom zwrot zagrabionych ziem i wypłacenie 30.000 grzywien odszkodowania , a także pokrycie kosztów procesu. Polska nie odniosła jednak dużego sukcesu , gdyż zakon natychmiast wniósł apelację i póki co postanowień sądu nie udało się wyegzekwować.
Łokietek mimo , że niezadowolony z wyników procesu nie zdecydował się na wojnę z zakonem. Planował ponowne wysłanie poselstwa do kurii, gdzie dyplomaci zakonu zdołali wpłynąć na zdanie papieża w sprawie Pomorza. Niestety po śmierci biskupa Gerwarda zamiar ten zarzucono. Był to duży błąd ze strony Łokietka , gdyż w ten sposób pozostawiono Krzyżakom wolne pole działania. Mogli oni odtąd bez przeszkód szerzyć w kurii kłamliwe oskarżenia pod adresem Polski.
W sytuacji , kiedy zawiodły zabiegi dyplomatyczne jedyną możliwością na odzyskanie Pomorza dla Polski była wojna z Zakonem. Łokietek wiedział , że nie można tego uniknąć , chciał jednak odwlec ten moment. W tym celu zawarł w 1324r rozejm z Krzyżakami. Czas jego trwania wykorzystał na znalezienie sojuszników , gdyż pomoc Węgrów była niewystarczająca w starciu z Zakonem.
Krzyżacy wykorzystywali pretekst zwalczania pogaństwa do przeprowadzania najazdów na Litwę. Panujący tam Gedymin próbował ochronić swój kraj wyrażając chęć przyjęcia chrztu. Niestety na skutek manipulacji Zakonu nie udało mu się wprowadzić tego zamiaru w życie. Gedymin widząc , że sam nie będzie w stanie opierać się potężnemu wrogowi zwrócił się w stronę Polski. Łokietek nie omieszkał wykorzystać zaoferowanej pomocy. Dwa narody w obliczu wspólnego wroga zapomniały o dawnych urazach i połączyły się po raz pierwszy w swojej historii sojuszem wymierzonym przeciwko Zakonowi.
Krzyżacy nie pozostawali biernymi widzami tych wydarzeń. Doceniając powagę związku Polski z Litwą sami postarali się o zapewnienie pomocy w nadchodzącym konflikcie. Zawarli szereg sojuszy z książętami mazowieckimi i śląskimi , a także z Janem czeskim i Ludwikiem bawarskim. Ten ostatni objął władzę nad Brandenburgią , czemu sprzeciwił się papież. Kuria wezwała sąsiednich władców do uniemożliwienia Ludwikowi przejęcia rządów. Łokietek widząc w tym sposobność na osłabienie Zakonu , wraz z posiłkami Litewskimi w 1326r najechał na Brandenburgię niszcząc ją i uprowadzając jeńców. Niestety Władysław popełnił duży błąd , gdyż chcąc na czas tej wojny zabezpieczyć się przed atakiem zakonu zawarł z nimi układ , który zapewniał bezpieczne przejście posiłków z Litwy. W ten sposób zdradził on swoje zamiary Krzyżakom , którzy zaatakowali powracające wojska Litewskie , a także zajęli kilka miejscowości w Wielkopolsce. Twierdzili oni , że ich działania były wymierzone w pogan , którzy najechali chrześcijański kraj. W 1327r Zakon , popierany przez Wacława mazowieckiego najechał Kujawy. W odwecie Łokietek zaatakował Mazowsze. Był to zaledwie wstęp do właściwej wojny z zakonem , która na dobre rozgorzała po zhołdowaniu przez Jana czeskiego Śląska w 1327r.
Zhołdowanie śląska było wynikiem poważnego niedopatrzenia Łokietka. Nie przeciwstawił się on wpływom czeskim w tej dzielnicy. Na Śląsku utrzymywali się książęta niezdolni do samodzielnych rządów , którzy z łatwością dali narzucić sobie władzę silnego monarchy w osobie Jana czeskiego. W ten sposób południowa granica została zagrożona a Czechy miały wolną drogę w głąb Polski.
Na atak ze strony Czech nie trzeba było długo czekać. Wrogie wojska wkroczyły w 1329r do ziemi dobrzyńskiej , a stamtąd ruszyły na Mazowsze. Dzielnicą tą władał Wacław płocki , który szybko poddał się wrogowi i uznał swoje ziemie za lenno korony czeskiej , a ponad to zobowiązał się do udzielenia czechom pomocy zbrojnej. Takie postępowanie należy uznać za zwyczajną zdradę i bunt przeciwko prawowitemu władcy jakim był Łokietek.
Zachęceni sukcesami Jana czeskiego Krzyżacy poczynili szereg wypraw w głąb Polski zdobywając , lub niszcząc wiele grodów. Państwo Władysława znalazło się między młotem a kowadłem , od północy atakowane przez Zakon , a od południa przez Czechy. Dodatkowym zagrożeniem była możliwość ataku z zachodu od strony Brandenburgii , której jednak nie na rękę były ostatnie czeskie podboje. Ponadto możne ludy zamieszkujące to państwo obawiały się kolejnego ataku ze strony Polski. Obje strony dążyły więc do ustanowienia rozejmu , który pozwoliłby im na odzyskanie sił.
W sierpniu 1329r w Landsbergu zawarto pokój pomiędzy Władysławem Łokietkiem , a Ludwikiem brandenburskim. Oba państwa zobowiązały się do nieagresji. Ta umowa umożliwiała Polsce skoncentrowanie sił na wojnie z Krzyżakami. Widać w niej również zwrot polityki zagranicznej króla , być może trochę spóźniony. Polska przestała opierać się wyłącznie na sojuszu z papiestwem i weszła w stosunki z władcą którego rządą sprzeciwiała się kuria. Było to jednak postępowanie właściwe i wypływające z zaistniałej sytuacji , w której dużo ważniejszą rzeczą były bezpieczne granice , niż dobre stosunki z papieżem.
W 1330r Łokietek wraz z posiłkami węgierskimi ruszył na ziemie zajęte przez Zakon. Na skutek tej wyprawy i zawartego potem rozejmu udało się odzyskać kilka wcześniej straconych grodów. Ten sukces sprawił , że Władysław skierował swoją uwagę na południe. Sąsiadujące z Polską państwa zaczęły obawiać się nagłego wzrostu potęgi Czech. Chcąc ją złamać cesarz uformował ligę antyluksemburską , do której weszła również Polska.
Łokietek miał własne powody aby opowiedzieć się przeciw Czechom. Po pierwsze był to sojusznik Zakonu , a więc wróg Polski. Po drugie zaistniała wreszcie możliwość odzyskania Śląska. W 1331r rozpoczęły się przygotowania do wojny. Władysław wiedział , że kiedy tylko opuści Polskę zakon podejmie działania wojenne. Nie mógł on więc zostawić kraju bez opieki. Powierzył ją swojemu synowi , którego ustanowił równocześnie namiestnikiem Wielkopolski , dzielnicy najbardziej zagrożonej podczas ataku Krzyżackiego.
Do wojny przeciwko Czechom jednak nie doszło. Jan Luksemburski wezwał na pomoc Krzyżaków , którzy ponownie napadli na Polskę. Łokietek nie zdecydował się na wydanie walnej bitwy i ograniczył się do wojny podjazdowej. Wojska polskie postępowały za armią Krzyżacką uniemożliwiając jej rozproszenie na większym obszarze. Do pierwszej dużej bitwy doszło 27 września 1331 pod Płowcami. Łokietek pokonał tam tylną straż wojsk krzyżackich , a potem wdał się w walkę z głównymi siłami Zakonu. Zmagania trwały cały dzień i nie zostały rozstrzygnięte. Zmusiły one jednak Krzyżaków do wycofania się z obawy przed kolejnymi starciami z polski rycerstwem.
Liga antyluksemburska szybko się rozpadła. Czechy nie odniosły większych szkód i nic nie mogło im przeszkodzić w kolejnej wyprawie na Polskę. Atak nastąpił po bitwie pod Płowcami , kiedy Łokietek liczył na chwilę oddechu. Wojska Czeskie nie napotkały oporu i dotarły pod Poznań. Władysław który nie spodziewał się napaści rozproszył wcześniej wojska i nie miał żadnej możliwości obrony. Poprzez posłów zawarł umowę z Janem w której zgodził się oddać sprawę Pomorza pod sąd jego , oraz Karola Roberta. Proces miał odbyć się 11 listopada 1331r , jednak nie doszło do niego , wrogość między Zakonem a Polską była bowiem na rękę Czechom.
W 1332r z Pomorza nadciągnęła kolejna wyprawa Krzyżacka. Zdobyła ona Brześć kujawski , gdzie zniszczona kościoły i klasztor dominikanów. Takie postępowanie zadawało oczywisty kłam twierdzeniom Krzyżaków , którzy głosili , że są obrońcami chrześcijaństwa. Odsiecz polska przybyła za późno. Zakon zdołał opanować całe Kujawy , rujnując dobra należące do króla i kościoła. Łokietek utracił swoją ojczystą dzielnicę , której władcy zawsze wiernie opowiadali się po jego stronie w walce z Zakonem.
Władysław nie zważając na wezwania papieża do zawarcia zgody z Zakonem zaczął przygotowywać się do odzyskania straconych ziem. Do bitwy miało dojść pod Drwęcą. Obie armie stały już naprzeciwko siebie , kiedy na skutek mediacji Piotra z Alwernii ponownie oddano spór o Pomorze pod osąd króla czeskiego i węgierskiego. Wynik tego procesu był z góry przesądzony , gdyż Jan Luksemburski nigdy nie przestał rościć pretensji do korony Polskiej i otwarcie popierał Zakon.
2 marca 1333r Władysław Łokietek zmarł. Była to postać bez wątpienia wybitna. Rządząc początkowo miniaturowym księstwem zdołał wywalczyć koronę Polski i rozpocząć żmudny proces jej odbudowy. Zarzuca mu się wiele. Nie przeprowadził wewnętrznych reform w kraju , którego tak na prawdę do końca nie zjednoczył , nie wykazał się szczególnymi umiejętnościami politycznymi , wreszcie nie tylko nie zdołał odzyskać Pomorza , a na dodatek za jego panowania od Polski odpadł Śląsk i Kujawy. Ja jednak uważam , że Łokietek zrobił wszystko co możliwe , żeby ochronić swój kraj , a ocena jego rządów nie może być zbyt surowa. Władysław przygotował grunt pod rządy swojego syna Kazimierza który bez tego nie miałby szans na przywrócenie Polsce dawnej świetności , a potomni nie mogli by go nazwać Wielkim.
