Cywilzacja sumeryjska,czy mezopotamska była najstarsza,ugruntowała się ok.3500r.p.n.e.
W ciągu pierwszych dziewięciuset lat swej historii Sumerowie żyli w miastach rządzonych przez królów.Niektóre z nich miały bardzo stary rodowód;powstawały na miejscach,gdzie w prehistorycznych jeszcze czasach znajdowały się kaplice lub świątynie odwiedzane przez ludzi z okolicznych wiosek.Jednym z takich ośrodków było Eridu,którego historia sięga 5000 lat p.n.e.Stara Sumeryjska tradycja głosiła,że założyli je bogowie jako pierwsze miasto na świecie.
Do 3500 r.p.n.e. Eridu było małym osiedlem,liczącym ok.czterwch tysięcy mieszkańców i zajmującym obszar ok.dziesięciu hekarów.W ciągu następnego tysiąclecia znacznie jednak się rozrosło.Inne miasto, Ur,miało ok.trzytysięcznego roku p.n.e.24000 mieszkańców i zajmowało powierzchnię 120 hektarów.Zczasem zaczęły powstawać ośrodki jeszcze większe.
Większość ludności Sumeru zajmowała się rolnictwem.Na przykład w Ur 4/5 mieszkańców pracowało na roli.Stopniowo jednak,gdy trudno im było poradzić sobie z różnymi czynnościami,coraz częściej korzystali z usług specjalistów.Każde miasto stanowiło centrum obszaru uprawnego;wydaje się,że nawet biedacy posiadali własne pólka warzywne.
Dzięki temu na poły rolniczemu charakterowi tamtejsze miasta-państwabyły przez większość swej historii samowystarczalne.Przeważająca ich część wznosiła się nad brzegami Eufratu lub też kanałów przecinających coraz gęstszą siecią obszar Sumeru.Kanały te pełniły między innymi funkcję wewnętrznych szlaków komunikacyjnych.Pomiędzy nimi rozciągały się przeważnie tereny bagniste i trudne do uprawy.
Najdawniejsi Mezopotamczycy mieszkali w trzcinowych szałasach,pokrytych z zewnątrz warstwą gliny.Kamień był w Sumerze rzadkością,gdy więc zrodziła się potrzeba posiadania trwalszych siedzib,jego mieszkańcy musieli poszukać innych materiałów,było to błoto przerobione na cegły.Pierwsze cegły suszono po prostu na gorącym słońcu.Suszone cegły były tańsze od wypalanych w ogniu.Wysokie ceny opału sprawiały,że na te ostatnie mogli sobie pozwolić jedynie ludzie bogaci.Większość Sumerów mieszkała w domach o grubych,chroniących przed upałem ścianach z suszonej cegły,zaopatrzonych w niskie wejścia i nieliczne okna zamknięte glinianymi lub drewnianymi kratami.
Prywatne domy nie miały kanalizacji,ale już przed ponad dwu i pół tysiącami lat p.n.e. istniały budynki urzędowe z odpowiednio wbudowanymi drenami i szambami zrobionymi z wypalanych cegieł.W konstrukcji owych gmachów wykorzystano po raz pierwszy łuki architektoniczne.
Największymi i najbogaciej dekorowanymi budowlami były jednak świątynie.
Świątynia w Uruk,datowana na około 3500 r.p.n.e.,wznosiła się na wyłożonym cegłą tarasie o wysokości 12 metrów. Obliczono, że przy budowie tego monumentalnego zespołu musiało przez pięć lat pracować 1500 osób. Przedsięwzięcia tego rodzaju-a także wysiłki związane z tworzeniem systemu irygacyjnego i sieci kanałów -sugerują, że władcy sumeryjscy rozporządzali wielkimi zasobami, które potrafili mobilizować, jeśli zachodziła taka potrzeba. Można też sądzić, że Sumerowie zawsze wyjątkowe poświęcenie, gdy chodziło o wznoszenie przybytków dla ich bogów.
Przez wiele stuleci sumeryjskie miasta-państwa zachowywały względną izolację, walcząc ze sobą od czasu do czasu. Jak się wydaje, przyczyną owych konfliktów mogły być problemy związane z irygacją. Miastami rządzili królowie, uważający się za namiestników bogów, w imieniu których panowali nad ludźmi
Miasta-państwa niepokojone były najazdami sąsiednich ludów. Coraz bogatszy Sumer stanowił dla górali i pustynnych koczowników atrakcyjny teren ekspansji. Większość najeźdźców należała do plemion z rodziny nazwanej „semicką”. Pomiędzy 2400 a 22350 r. p.n.e. przywódca jednego z semickich ludów zdołał umocnić swoją pozycję w Alkadzie, kraju leżącym na północ od Sumeru i był pierwszym z wielkich zdobywców w historii Bliskiego Wschodu. Jego władza rozciągała się przypuszczalnie od Palestyny do Zatoki Perskiej, najechał też prawdopodobnie na Egipt, a nawet na Etiopię. W swym pałacu utrzymywał – o czym mówiono z podziwem – pięciotysięczną armię.
Sarong był pierwszym królem, który połączył Sumer z północną Mezopotamią w jedno wielkie centralnie zarządzane państwo. Był twórcą pierwszego w dziejach imperium i pierwszego organizmu politycznego, jednoczącego ziemie całego Międzyrzecza. Państwo arkadyjskie nie przetrwało jednak długo. Zaraz po 2200 roku p.n.e. zostało zniszczone przez najazd górali z północnego wschodu. Pozwoliło to na odrodzenie starej tradycji sumeryjskiej, przy czym polityczne znaczenie poszczególnych miast wciąż się zmieniało.
Przodowało jednak bez wątpienia Ur.Pod rządami jego królów cywilizacja sumeryjska przeżywała swój ostatni rozkwit. Groby władców III dynastii z Ur dowodzą, iż był to okres znacznego dobrobytu zniszczone świątynie odbudowano z jeszcze większym rozmachem. Oczywiście nie zmieniło to szczególnie życia zwykłych rolników. Ostatecznie cywilizacja sumeryjska uległa ok.2000 roku p.n.e. kolejnej fali semickich najeźdźców
Sumerowie pozostawili po sobie pierwsze pismo, sztukę wznoszenia monumentalnych budowli, ideał abstrakcyjnej sprawiedliwości, wyrażony w zbiorach praw, wiele pojęć religijnych, do dziś kształtujących życie ludzi. Wynalazek wytopu szkła, mnóstwo praktycznej wiedzy o irygacji, pierwsze koło garncarskie, umiejętność warzenia piwa, pierwsze w historii sztuki portrety, sposób liczenia w jednostkach sześćdziesiętnych, będący do dziś podstawą naszego systemu pomiaru czasu i kątów.
Jak na pierwszą cywilizację świata jest to spuścizna imponująca.
