Unia w Krewie 1385
W XIV wieku Liwie i Polsce zagrażał wspólny wroga – Zakon Krzyżacki. Mimo wcześniejszych wojen pomiędzy tymi dwoma krajami (o Ruś Halicką), a także wyprawami łupieskimi organizowanymi przez Litwę zaczęto myśleć o przymierzu. Z propozycją przymierza wystąpił wielki książę litewski Jagiełło. W tym czasie w Polsce, w imieniu małoletniej Jadwigi rządzą możni panowie. Sytuację tą spowodowało wygaśnięcie dynastii Piastów i objęcie panowania przez Ludwika Węgierskiego, który pragnąc zdobyć koronę Polski dla swoich córek nadaje szlachcie przywilej koszycki. Po śmierci Ludwika następuje w Polsce okres bezkrólewia 1382-84.
W wyniku rozmów i podjętych w związku z nimi działaniami w 1384 następuje (po zerwaniu narzeczeństwa z Wilhelmem Habsburgiem) koronacja Jadwigi. Po tym wydarzeniu następuje małżeństwo jej z Jagiełłą.
W 1385 r. między Polską i Litwą został zawarty układ w Krewie, na mocy którego Jagiełło miał poślubić Jadwigę i zostać królem Polski oraz przyjąć wraz całą Litwą religię chrześcijańską. Litwa miała połączona z Polską. W ten sposób doszło do zawarcia unii polsko-litewskiej. Część możnych panów litewskich była niechętna całkowitemu włączeniu Litwy do Polski. Dlatego przywrócono pełną odrębność Litwie i ustanowiono tam osobnego wielkiego księcia, którym został Witold, stryjeczny brat Jagiełły. Ścisły związek dwóch państw został jednak utrzymany, ponieważ wielki książę litewski uznawał zwierzchnią władz króla polskiego.
Unia wzmocniła siły Polski i Litwy, co miało wielkie znaczenie dla oczekującej oba kraje walki z Zakonem
POSTANOWIENIA
– małżeństwo Jagiełły z Jadwiga
– Jagiełło został królem Polski
– król został zobowiązany do odzyskania ziem polskich i potwierdzenia przywilejów stanowych
– chrzest Litwy
– włączenie Litwy do Polski (punkt ten stanowił w późniejszym czasie przedmiot zatarg)
– istnienie dwóch państw połączonych osobą króla
– przyjęcie 50 rodów bojarskich do herbów polskich i rozciągnięcie na nie przywilejów szlachty polskiej.
ZNACZENIE UNII
– państwo polsko-litewskie zostało mocarstwem
– nowe zagrożenia dla Polski (konflikty z Moskwą, Tatarami)
– synkretyzm kulturowo-religijny (wpływ chrześcijańskiej kultury zachodu na ziemie litewskie i ruskie oraz jednoczesne przyjęcie elementów wschodnich przez kulturę polską).
Unia wileńsko-radomska 1401
1401 roku zawarto unię wileńsko-radomską. W tymże roku w Wilnie wielki książę Witold wystawił dokument potwierdzający podległość królowi polskiemu i zobowiązywał się wraz z bojarami litewskimi do przyłączenia ziem litewskich do Korony. Biorąc pod uwagę śmierć królowej Jadwigi (1399) i brak potomstwa z jej małżeństwa z Władysławem II Jagiełłą, bojarowie litewscy zastrzegli, że w przypadku bezpotomnej śmierci króla wspólnie z panami polskimi wybiorą nowego monarchę. Układ wileński potwierdziła rada koronna w Radomiu, przyznając równocześnie dożywotnio tytuł wielkiego księcia litewskiego Witoldowi Kiejstutowiczowi.
Unia w Horodle 1413
Unia horodelska została zawarta między polską a Litwą w 1413 roku. Dokument ten był rozwinięciem wcześniejszego związku zawartego w 1385 roku w Krewie. Unia potwierdziła wolę obydwu narodów dalszego zacieśniania wzajemnych stosunków przy zachowaniu odrębności państwa litewskiego. Bojarzy zobowiązali się powołać po śmierci Witolda nowego wielkiego księcia w porozumieniu z Polską, panowie polscy godzili się na wybór króla polskiego w porozumieniu z Litwą. Postanowiono także zwoływać wspólne sejmy polsko-litewskie w Lublinie lub Parczewie. Przyjęto do rodów herbowych 47 rodów bojarskich wyznania rzymskokatolickiego. Utrzymanie unii miało na celu przede wszystkim wspólne wystąpienia przeciw Krzyżakom i innym wrogom obydwu krajów.
Unia w Grodnie 1432
Kolejnym aktem unijnym (unia grodzieńska – 1432) zawartym w Grodnie było powołanie na tron wielkoksiążęcy na Litwie Z. Kiejstutowicza i porozumienie w sprawie powrotu Podola do Korony. Po klęsce bukowińskiej Polski (1497) odnowiono porozumienie pomiędzy Litwą i Polską, zawierając w 1499 w Wilnie przymierze o charakterze obronnym, w którym potwierdzono także wspólną wolę uzgadniania kandydatów na władców. Wybór Aleksandra Jagiellończyka na króla Polski (1501) przywrócił unię personalną pomiędzy Polską i Litwą.
Unia w Mielniku 1501
W tym samym roku zawarto polsko-litewski układ w Mielniku (unia mielnicka), potwierdzający postanowienia podjęte w Wilnie w 1499. Układ nie wszedł w życie wobec sprzeciwów ze strony Władysława II Jagiellończyka, króla Czech i Węgier, oraz Zygmunta Jagiellończyka (późniejszego króla Zygmunta I Starego), będącego wówczas namiestnikiem Śląska.
Unia lubelska
W 1569 została zawarta unia lubelska. było to związane z dążeniami szlachty polskiej oraz litewskiej i Zygmunta Augusta, który nie posiadał dziedzica. Cele szlachty były zróżnicowane; dążeniami magnaterii polskiej do ekspansji gospodarczej na słabo zaludnione, a żyzne tereny wschodnie (Ukraina, Wołyń); stronnictwo egzekucyjne było przeciwne unii ponieważ widziało w tym możliwość odbudowania potęg magnackich; szlachta litewska dążyła do wyrwania się spod kurateli magnaterii i uzyskania takich samych przywilejów co szlachta polska. Jedną z ważnych przyczyn podpisania unii była obawa Litwinów przed konfrontacją z szybko rosnącym w siłę państwem moskiewskim.
Król natomiast obawiał się, że po jego bezpotomnej śmierci Litwa i Polska wybiorą sobie osobnych władców do czego nie chciał dopuścić.
Przeciwnikami unii była magnateria litewska , która obawiała się, że utraci swoją pozycję i nie będzie miała jak dotychczas możliwości decydowania o losach Litwy.
Sejm lubelski
Warunki podpisania unii a także jej postanowienia i cele zostały ustalone na sejmie w Lublinie, który trwał od stycznia do lipca 1569 r. Sejm ten w trzecim miesiącu obrad próbowali zerwać magnaci litewscy, którzy ni chcieli się zgodzić na przyłączenie do Polski Podlasia, Wołynia i Ukrainy. Sądzili oni, że z chwilą opuszczenia przez nich obrad, posłowie litewscy w ślad za nimi uczynią to samo. Jednak tak się ni stało, a posłowie i senatorowie podczas ich nieobecności uchwalili, że ziemie Ukrainy, Wołynia, Podola, Podlasia a w późniejszym czasie także Kijowszczyzny zostają wcielone do Korony. Tym samym Litwa została pozbawiona połowy swojego terytorium. Decyzje te oraz nalegania szlachty litewskiej spowodowały powrót panów litewskich na obrady. W czasie sejmu zostały skonstruowane akty unijne. Akty te zostały wystawione przez sejm 1 lipca 1569r a potwierdzone przez króla 4 lipca. W czasie trwania obrad sejmu król Zygmunt August przeniósł dziedziczne prawa Jagiellonów do tronu litewskiego na Koronę. Sukcesem tego sejmu było uchwalenie unii.
