W okresie poprzedzającym romantyzm trwała bez pardonowa walka pomiędzy stronnictwami, klasykami a romantykami. Po upadku Napoleona zwycięskie państwa postanowiły przywrócić w Europie równowagę polityczną . W tym celu we wrześniu 1814 roku zjechali do Wiednia dyplomaci europejscy na czele z carem Rosji Aleksandrem 1 i królem Prus Fryderykiem Wilhelmem 3 . Mimo napływu dużej liczby książąt i władców , decydującą rolę odegrały na kongresie cztery zwycięskie mocarstwa : Rosja , Anglia , Austria i Prusy oraz pokonana Francja . Największą aktywność na kongresie przejawiali : cesarz Aleksander , brytyjski minister stanu Robert Castlereagh ; minister austriacki Klemens Metternich oraz francuski minister spraw zagranicznych Maurycy Talleyrand . Przedstawiciele pozostałych państw zadowalać się na ogół musieli przyjmowaniem do wiadomości decyzji pięciu mocarstw .
Cesarz Aleksander 1 , inspirowany przez księcia Czartoryskiego zgodził się na odbudowanie polskiego państwa i nadanie mu konstytucji , żądał tylko , aby przyszłe Królestwo Polskie połączone było na zawsze z Rosją przez osobę cesarza rosyjskiego . Sprawę polski na kongresie podjęła dyplomacja carska . Odpowiadało to życzeniom arystokracji polskiej , która wróciła na ogół do orientacji prorosyjskiej , widząc w opiece carskiej gwarancję zahamowania lub nawet cofnięcia przemian społecznych w Polsce . Aleksander uważał natomiast , że podporządkowanie terenów polskich wzmocni jego wpływy w środkowej Europie . Toteż od chwili zajęcia Księstwa Warszawskiego dawał wyraźnie do zrozumienia – choćby przez powołanie jako organu rządzącego w Księstwie Najwyższej Rady Tymczasowej , w skład której weszli także Polacy – że zamierza utrzymać swe zwierzchnictwo nad tymi obszarami na stałe . W tym też duchu odbywał rokowania z Fryderykiem Wilhelmem pruskim w Kaliszu w 1813 roku , proponując mu odszkodowanie za pretensje do ziem drugiego i trzeciego zaboru w postaci Saksonii . Sprawa pozostała w zawieszeniu , Prusy i Austria przeciwstawiły się bowiem utrzymaniu w jakiejkolwiek postaci państwowości polskiej , a Aleksander musiał uwzględniać stanowisko swych sojuszników , przynajmniej do momentu pokonania Napoleona . Po pokoju paryskim Aleksander manifestacyjnie podkreślał swą życzliwą postawę wobec Polaków i wystąpił z koncepcją odbudowy państwa polskiego pod swym berłem . W takiej też formie sprawa polska znalazła się na forum kongresowym , gdzie jako doradca cara w sprawie polskiej występował Adam Czartoryski . Żądanie połączenia ziem Księstwa z Rosją , czyli powstaniu państwa polskiego w unii z Rosją , spotkało się z ostrym sprzeciwem dyplomacji brytyjskiej , która zorganizowała w Wiedniu opozycję przeciw Aleksandrowi pod hasłem Nie obalać , ale zmodyfikować istniejącą zasadę rozbioru . Plany odbudowy Polski nazwano szaleństwem , które wymagałoby od sojuszników Anglii, Prus i Austrii nierozsądnych ofiar . Do opozycji Brytyjczycy zaangażowali Austrię i Francję , zaś Aleksander 1 pozyskał dla swoich planów króla Prus Fryderyka Wilhelma 3 , obiecując mu odszkodowanie . Spór obu ugrupowań zaognił się do tego stopnia , że w grudniu 1814 roku brytyjski dyplomata Castereagh zapowiadał wojnę , a wielki Książe Konstanty wydał odezwę do odtwarzanego wojska polskiego , aby było gotowe walczyć w obronie państwa . Sytuacja stawała się trudna bowiem w samej Rosji sfery rządzące były przeciwne odbudowie Polski . Ostatecznie po długich targach sprawę zakończono kompromisem . Zachodnią część Księstwa Warszawskiego ( Wielkopolskę wraz z Bydgoszczą i Toruniem oraz Gdańsk ) otrzymały Prusy , które ponadto jako rekompensatę otrzymało 40% obszaru wspomnianej Saksonii . Austria musiała zadowolić się rejonem Wieliczki wraz z kopalniami soli . Kraków wraz z najbliższą okolicą został wolnym miastem , ale pod kontrolą trzech zaborców . Większość ziem Księstwa Warszawskiego otrzymała Rosja , tworząc z nich Królestwo Polskie, o łącznej powierzchni 127 tysięcy km-ý i ludności w 1816 roku 3,3 miliona , pod berłem Aleksandra 1 jako cara Rosji i jednocześnie króla polskiego . Uchwała kongresu wiedeńskiego z 9 czerwca 1815 roku określiła to jak następuje : Artykuł 1 .Księstwo Warszawskie wyjąwszy te prowincje i okręgi ,których przeznaczenie zgodnie z poniższymi artykułami jest odmienne , zostaje przyłączone na zawsze do Cesarstwa Rosyjskiego . Będzie ono na mocy swej konstytucji nierozerwalnie związane z Rosją i znajdo – wać się będzie we władaniu J.C.M. cesarza Wszechrosji , jego spadkobierców i następców po wsze czasy . J.C.M. zamierza wedle swego uznania nadać ustrój wewnętrzny temu państwu , które będzie się znajdować pod specjalnym zarządem (…) Dla zachowania równowagi sił w Europie kongres wiedeński dokonał nowego rozbioru ziem polskich , wnosił jednak polską państwowość ,poręczoną przez całą Europę . Co doprowadziło do przywrócenia imienia Polskiego na mapę , które zostało wytarte w 1795 roku . Traktaty i konwencje rozbiorowe z lat 1795 i 1797 zostały przekreślone przez te same państwa , które je podpisywały . Te same państwa zobowiązały się jednocześnie że : (…)Polacy ,tak poddani rosyjscy , jak i austryjaccy oraz pruscy , będą mieli przedstawicieli narodowych oraz narodowe instytucje państwowe zgodne z takim trybem życia politycznego , jaki każdy z wyżej wymienionych rządów uzna za najbardziej korzystny i odpowiedni dla nich (…) Postanowienia te wszakże , otwierające możliwość kształtowania się polskiego rynku wewnętrznego i rozwoju życia narodowego , albo nie zostały wcale wprowadzone w życie , albo obowiązywały tylko krótki czas .
