Z buntu wobec zastanej konwencji literackiej i niezgody na rzeczywistość rodzą się genialne dzieła. Jednakże nawet takie utwory łamiące dotychczasowe schematy muszą nawiązywać do dalszej lub bliższej tradycji. Takimi dziełami są „Dziady A. Mickiewicza i „Wesele” S.W.Wyspiańskiego.
Utwory te otwierają możliwości wielorakich interpretacji ,
jak również są wypełnione przemyśleniami autorów.
Polski dramat romantyczny nie wyrósł z tradycji dramatycznej poprzednich epok. Cechuje go fascynujący rozmach kompozycyjny , niebagatelna tematyka , bogactwo nieporównywalnw z dramaturgią ówczesnej Europy. Jednym z czołowych osiągnięć tego rodzaju literackiego są”Dziady” A.Mickiewicza.
Dzieli się je na „Dziady” wileńsko-kowjeńskie cz. II i IV oraz
„Dziady” drezdeńskie cz.III . Ich główną , łatwo zauważalną cechę stanowi luźność kompozycyjna , tak między poszczególnymi częściami jak i w strukturze cz.III. Pomiędzy cz. II dziejącą się w kaplicy podczas sparopogańskiego obrzędu , kiedy to Guślarz przywołuje duch y zmarłych i Widmo , a cz.IV z akcją rozgrywającą się na plebani , nie ma ścisłego powiązania.
Jednak postać Pustelnika-Gustawa ,który szuka pociechy duchowej u księdza pozwala wysnuć wniosek , że jest to Widmo
z cz.II i nieszczęśliwy kochanek , popełniający samobójstwo z powodu wielkiej niespełnionej miłości poprzedzającej cz.II.
Nawiązaniem do cz.II są słowa Więźnia zapisane na ścianie celi,
a oznajmiające śmierć Gustawa- bohatera lirycznego , który samowolnie przeobraził się w bohatera tragicznego-Konrada reprezentującego uciśniony naród i powołanego do spełnienia dziejowej misji patriotycznej.
Część II składa się z „Prologu”, dziewięciu scen zawartych w akcie I oraz cyklu epickiego pt.”Ustęp” zamkniętego wierszem „Do przyjaciół Moskali”. Rolę dramaturgicznej klamry , spinającej wszystkie części , spełnia wspomniana już uroczystość „dziadów”, która w scenie IX łączy się z chrześcijańskim świętem Zaduszek,
odbywającym się na cmentarzu.
Cechą wyodrębniającą dzieło Mickiewicza od europejskiego
dramatu romantycznego jest jego narodowość. Ojczyzna, naród, wyzwolenie to słowa-klucze. Życie jednostki i społeczeństwa
związane jest niepodzielnie więzem spraw narodowych.
Cały utwór wypełniony jest problematyką patriotyczną.
Rzeczywistość w dramacie oparta na niedawnych wydarzeniach oraz szereg aluzji splatają się ze scenami fantastycznymi.
Dramat cechuje również ukazanie ludowej sprawiedliwości.
Zły pan nie doczeka się zbawienia , ponieważ doprowadził do śmierci głodowej matki i dziecka , a to uważane było za zbrodnię najcięższą , za czyn haniebny.
Doktor , który doprowadził do próby samobójczej młodego skazańca Rollisona zostaje skazany na śmierć przez porażenie piorunem. Niebegatelną rolę odgrywają widzenia księdza Piotra , Ewy , Senatora. Dzięki nim możemy poznać charakter bohaterów , ich psychikę która jest skrzętnie kamuflowana w pozostałych wersach dramatu.
W „Dziadach” pojawiają się motywy chrześcijańskie takie jak:egzorcyzmy ks. Piotra odprawiane nad zdemoralizowanym Konradem , proroctwa , wierzenia:
„Jak baldachim rozpięta księga tajemnicza
Nad jego głową ostania lice.
Podnóżem jego są trzy stolice.
Trzy końce świata drżą , gdy on woła:
I słyszę z nieba głosy jak gromy:
To namiestnik wolności na ziemi widomy!”
Załamanie klasycznej struktury dramatu w „Dziadach” to nie tylko zanegowanie trzech jedności:miejsca , czasu i akcji , ale także połączenie różnych gatunków literackich. Sąsiadują tu ze sobą sceny dramatyczne , fragmenty liryczne (spowiedź Gustawa )
epickie ( „Ustęp”).Pozatym występują elementy komediowe i satyryczne zauważalne w charakterystyce elity rządzącej w Królestwie Polskim .
Władysław Stanisław Wyspiański jest dramaturgiem okresu Młodej Polski. Uważany jest za jednego z najwybitniejszych młodopolskich poetów kontynuujących tradyce romantyczne.
Fascynacja do modernistycznych prądów europejskich sprawiła ,
że Wyspiański stworzył dramat wnoszący do literatury polskiej
nowy , niespotykany styl. Takim dramatem narodowym stało się „Wesele”- do dziś grane na scenach polskich teatrów.
Kompozycja dramatu została dokładnie przemyślana .
Wyspiański jak nikt przed nim zwrócił szczególną uwagę na elementy opisowe. Cały wystrój bronowickiej chaty to symbol polskiego społeczeństwa. Rozmieszczone w niej przedmioty odnoszą się do poszczególnych warstw społ.: wieniec dożynkowy,
wstążki , pióra – to wieś polska ; biurko zarzucone papierami – to
inteligencja ; szable dubeltówki – to szlachta.
Znaczącą rolę odgrywają obrazy – postaci na nich przedstawione wezmą udział w akcji dramatu ( Wernychora ukazuje się Gospodarzowi ). Wyspiański podobnie jak Mickiewicz w „Dziadach” złamał trzy zasady jedności. Przyczynił się do tego niewątpliwie ślub Lucjana Rydla z córką chłopa i ich wesele w bronowickiej chacie. Ślub i wesele rozszerzają miejsce i czas akcji.
W akcie I autor zawarł poglądy oraz mentalność chłopstwa i mieszczaństwa. Czepiec interesuje się wielką polityką , próbuje się dowiedzieć czegoś dowiedzieć od Dziennikarza , który w rozmowie z chłopem czuje znaczną przewagę i kwituje wypowiedź Czepca następującymi słowami: „Ja myślę , że na waszej parafii świat dla was aż dosyć szeroki”.
Podobnie zachowuje się Radczyni w rozmowie z Kliminą
obstając przy tym aby każdy pilnował swojego interesu.
Zachowanie obojga inteligentów świadczy nie o ich wyższości
ale o ich bezkresnej głupocie przyczyniającej się do pogorszenia sytuacji wspólnej ojczyzny.
Akt I kończy dialog Poety z Rachellą , która zaprasza wszystkie dziwy na wesel , a Panna Młoda woła chochoła z ogrodu. W tym momencie autor rozwija wątek fantastyczny.
Chochoł – postać tak naprawdę nieistniejąca – jest pierwszoplanową postacią utworu i siłą , powołującą do życia inne zjawy.
Na weselu pojawiają się: Widmo, narzeczonego Marysi , Stańczyka
Dziennikarzowi Rycerz z dramatu”Zawisza Czarny”, Poecie Hetman,
przedstawiciel arystokracji Panu Młodemu , Upiór (Jakub Szela)
Dziadowi , Wernychora Gospodarzowi. Fantastyczne postaci w dramacie zaistniały jaki żywe , nacechowane ludzkimi właściwościami osoby. Dzięki temu zatarły się granice między światem pozaziemskim a rzeczywistym.
W utworze występuje wiele rekwizytów ( złoty róg , złota podkowa , koń ognisty) które kojarzą się z rzeczywistością , choć
tak naprawdę z nią nic wspólnego nie mają.
„Dziady” i „Wesele” były znaczącymi dziełami swych epok. Ich wspólną cech jest otwarta kompozycja. Myślę , że można je nazwać dramatami narodowymi , gdyż tematem przewodnim w obu tych utworach stała się chęć odzyskania upragnionej niepodległości. Obydwa dramaty surowo traktują przeszłość i stawiają pytania o przyszłość. Pytania na które musimy sobie sami odpowiedzieć. Obydwa utwory zostały napisane przez artystów łamiących dotychczas panujące prawa
literackie , więc powstały z buntu wobec tradycji.
