Jan Kochanowski urodził się w Sycynie w 1530 r. Powszechnie uznany za najwybitniejszego poetę Polski i Słowiańszczyzny aż do czasów Mickiewicza i Słowackiego , cieszył się tez wielka sławą u swych współczesnych , którzy nazywali go „kochaniem wieku” . Kochanowski studiował w Akademii Krakowskiej , był słuchaczem uniwersytetów w Królewcu i Padwie skąd w 1559 r powrócił do kraju . Tutaj poświęcił się służbie dworskiej , w której wytrwał ok. dziesięć lat . W 1570 r porzucił dwór i osiadł na stale w Czarnolesie , by piec lat później ożenić się z Dorota Podlodowską. W latach 1579-1583 poeta przeżył śmierć dwóch córek :Urszuli i Hanny . Te wydarzenia wywarły znaczący wpływ na jego twórczość .
Kochanowski uważał prace literacka za służbę społeczna . Jego twórczość w literaturze polskiej ma znaczenie przełomowe . Kochanowski stworzył polska poezje , gdyż przed nim mieliśmy tylko piękną poezje w języku łacińskim , a utwory Reja i innych autorów piszących po polsku odznaczały się stylem ciężkim i rozwlekłym . Był twórcą polskiego języka poetycznego . Wzbogacił i uszlachetnił język , nadal mu giętkości . Styl Kochanowskiego cechuje prostota , jasność i wytworność . Wzbogacił formę wiersza , wprowadził do literatury i udoskonalił rożne gatunki literackie – pieśni , treny , fraszki i satyry . Napisał także pierwszy w naszej literaturze dramat „Odprawa posłów greckich” . Poeta jako humanista dążył do dorównania pod względem piękna stylu autorom starożytnym . To piękno stylu ujawnia się we fraszkach . Fraszki Kochanowskiego są rożne w rożnych kategoriach : wyszukane stylistycznie i skromne , liryczne ,filozoficzne , satyryczne , poważne , wesołe , opisowo-ilustracyjne ,wyznaniowo-liryczne lub dramatyzowane . Jedne ( jak „Do gór i lasów” ) są wspomnieniem bujnego życia , poeta wraca myślami do młodości , która już dawno upłynęła . To pełne urozmaicenia życie wśród podróży po Europie nabierało we wspomnieniach szczególnego uroku . W innych (jak „Na lipę”) ukazywał sielski
obrazek ze współczesnego życia na tle czaroleskiej przyrody . Zawiera ona pochwale życia spokojnego i jego drobnych przyjemności , pochwale przyrody , która uprzyjemnia życie człowiekowi . Zupełnie inny charakter ma fraszka „O kapelanie” , gdzie poeta poddał krytyce uprzywilejowany stan – duchowieństwo . Ta śmiała krytyka w średniowieczu mogłaby się pojawić jedynie anonimowo . Swoistym mistrzostwem wykazał się Kochanowski we fraszce „Raki” . Fraszka ta
czytana normalnie opiewa urodę , wdzięk i zachowanie kobiet .
„Folgujmy paniom nie sobie , ma rada;
(…)
Miłości pragną nie pragną tu złota.
Miłują z serca nie patrzaja zdrady.”
Czytana zaś wspak ma przeciwny sens:
„Rada ma , sobie nie paniom folgujmy;
(…)
Złota tu pragną nie pragną miłości.
Zdrady patrzaja nie z serca miłują.”
Fraszka „O żywocie ludzkim” ukazuje nam przemijanie ludzkiego życia .
Poeta wyraził to w słowach :
„Zacność , uroda , moc , pieniądze , sława ,
Wszystko to minie jako polna trawa;”
Kochanowski nie chce być jednak zapomniany i we fraszce „Ku Muzom” zwraca
się do Muz mieszkających na parnasie z prośbą o natchnienie . Prosi , by utwory których jest autorem po jego śmierci nie zostały zapomniane .”Proszę , niech ze mną za raz me rymy nie giną
Ale kiedy ja umrę , ony niechaj słyną !” We fraszce „Do snu” Kochanowski prosił sen o to by mógł w nim oglądać cala ziemie , jej piękno i zmienność . Z podobna prośba tylko ze do Boga zwrócił się poeta we fraszce „O żywocie ludzkim” . Autor uważa , ze Bóg ma wspaniale widowisko patrząc na spory i klutnie panujące na ziemi . Poeta również pragnie ja oglądać , lecz nie chce przyłączać się do nich . Z kolei we fraszce „Do fraszek” Kochanowski ocenił wartość swojej całej pracy i ostrzegł przed dosłownym odczytywaniem informacji w nich
zawartych .
Podobnie jak i we fraszkach tak i w pieśniach Kochanowski posłużył się pięknym stylem wprowadzając dodatkowo bardzo trafne przenośnie . Przykładem pięknego wysławiania się i przemawiania jest Pieśń XII „Pieśń o cnocie” . Poeta w tej pieśni porównuje cnotę i zazdrość . Mówi , ze wszędzie tam gdzie jest cnota jest i zazdrość . W podsumowaniu pochwala cnotę mówiąc : ” Sama ona nagroda i płacą jest sobie ” . Wśród wszystkich cnót poeta najwyżej stawiał miłość do ojczyzny . Jest ona bowiem najmniej egoistycznym , najbardziej bezinteresownym uczuciem . Wielka miłość Kochanowskiego do ojczyzny przemawia przez Pieśń V ( O spustoszeniu Podola ) w której poeta opisał najazd Tatarów na Podole . Autor ubolewa nad tym zdarzeniem i nad słabością militarna Polski , krytykuje szlachte za jej egoizm i obojętność na sprawę obronności kraju . Kochanowski wzywa szlachte do opodatkowania się na rzecz stałej armii , która bronilaby granic wschodnich przed Turkami i Tatarami . Poeta daje wyraz swym uczuciom patriotycznym , stara się wzbudzić patriotyzm w sercach Polaków.
Zupełnie odmienny charakter ma „Pieśń Świętojańska o Sobótce” . Pieśń ta składa się z cyklu 12 pieśni śpiewanych podczas obrzędu w Noc Świętojańska . Ten pogański zwyczaj posłużył poecie do wyrażenia swoich opinii . Pieśń Panny VI jest pochwala życia na wsi . Poeta wyznaje te same przekonania które wyraził Rej w „Żywocie człowieka poczciwego”. Wieś jest jedynym godnym miejscem dla szlachcica . Tutaj ma warunki do życia godnego i uczciwego . Praca na roli sprzyja harmonii wewnętrznej . Człowiek staje się życzliwy i otwarty dla innych , znajduje czas dla siebie , dla rodziny , dla bliskich i przyjaciół .
W dramacie „Odprawa posłów greckich” Kochanowski ukazał problem wzajemnego stosunku moralności obywateli i potęgi państwa , problem obowiązków nakładanych na człowieka przez sytuacje historyczna . Pisząc o Troi poeta miał na myśli własną ojczyzne i dlatego nadal swojej tragedii charakter narodowy . Sejm trojański kierujący się prywata i przekupstwem upodabnia Kochanowski do Sejmu polskiego . Aleksander naraża Troje na niebezpieczeństwo podobnie jak niektórzy magnaci polscy kierujący się w swym postępowaniu prywata a nie dobrem ojczyzny . Poeta pragnie przestrzec Polaków , aby nie doprowadzili kraju do zguby . Troja musi zginąć nie dlatego , ze jest to wola bogów , tylko dlatego , ze zgubę gotuje jej wlasne spoleczenstwo . Spoleczenstwo to przypomina w wielu cechach spoleczenstwo polskie .
Treny sa ostatnim z wielkich dziel Kochanowskiego . Powstaly pozniej niz fraszki i piesni . W trenach najpelniej ukazuje sie
problematyka moralna i filozoficzna tworczosc Kochanowskiego . Treny sa pamietnikiem cierpienia , ale sa rowniez pamietnikiem zrodzonym przez to cierpienie . Sprawy poruszane w trenach dotycza rzecz zarowno najistotniejszych , jak i drugorzednych . Tren I jest wstepem do cyklu XIX trenow . Poeta sygnalizuje w nim to wszystko co bedzie przedmiotem jego rozwazan w calym cyklu . Na poczatku poeta porownuje smierc coreczki do sciecia krzewu oliwki przez nieostroznego ogrodnika cy tez do sploszonego slowika , ktory nigdy sie juz nie odezwie . Autor daje wyraz swojemu narastajacemu cierpieniu ktore w trenie X jest najglebsze . Powoduje to zwatpienie poety w istnienie zycia pozagrobowego . Wola z rozpacza : „Gdzieskolwiek jest , jeslis jest , lituj mej zalosci” . Juz w treni XI poeta nie mowi o Urszulce , mowi natomiast o swoim cierpieniu jako pwenym doswiadczeniu zyciowym . Ostatni z cyklu – tren XIX zwany snem jest dowodem pogodzenia sie poety ze smiercia coreczki , jest rowniez odpowiedzia na zadane wczesniej pytanie . Kochanowski potrafil w pelni uswiadomic sobie swe uczucia i wyrazil je z wielkim artyzmem i subtelnoscia . Treny jako szczytowe osiagniecie liryki Kochanowskiego poswiecone sa uczuciom bolu i cierpienia . Wprowadzaja nastroj powagi i refleksji.
Tworczosc Kochanowskiego przypadala na lata rozkwitu renesansu . W tym okresie panowal humanizm , ktory byl pradem umyslowym stawiajacym w centrum zainteresowania czlowieka i jego wszechstronny rozwoj . Haslem tego okresu stala sie mysl Terencjusza : „Jestem czlowiekiem i nic co ludzkie nie jest mi obce ” . Znalazla ona rowniez odzwierciedlenie w tworczosci Kochanowskiego . Poeta w swych utworach poruszal roznorodne tematy , dal wyraz roznym zainteresowaniom , skrytykowal owczesne stosunki spoleczne i polityczne , dal wskazania rodakom . Napisal wiele utworow patriotycznych , w ktorych przejawia sie troska o losy ojczyzny . Ukazal zycie szlachty i poruszyl wiele zagadnien aktualnych dla owczesnej Polski . W innych utworach takich jak fraszki i piesni wyrazil zachwyt nad pieknem przyrody . Kochanowski odtworzyl rozne postawy i uczucia ludzkie takie jak milosc i nienawisc , radosc i rozpacz , walecznosc i tchurzostwo , madrosc i glupote . Tak wiec bez obaw mozna stwierdzic , ze tworczosc Jana Kochanowskiego byla ilustracja hasla :”nic co ludzkie nie jest mi obce „.
