Rewolucja turecka 1908 roku

Rewolucja turecka 1908 roku

Na wielonarodowościowych obszarach imperium osmańskiego stosunkowo wcześnie rozwinęły się ruchy nacjonalistyczne, wymierzone przeciwko uciskowi narodowemu stosowanemu przez Turcję. Ruchy te posiadały wyraźnie zarysowane dwa nurty . Jeden ich odłam prowadził walkę o wyzwolenie narodowe, wprowadzenie konstytucji i reformy demokratyczne. Drugi nurt głosił hasła rewolucji.
W imperium osmańskim bunty ujarzmionych narodów były na porządku dziennym . Już w 1875roku miały miejsce krwawe powstania w Bośni i Hercegowinie a rok później w Bułgarii. W ruchach tych idee wyzwolenia narodowego splatały się z hasłami walki z obszarnikami, którymi zazwyczaj byli muzułmańscy bejowie. Narodowe cele powstania w Bośni i Hercegowinie oraz w Bułgarii przeplatały się z celami ekonomicznymi, a także stanowiły formę walki z uciskiem religijnym. Powstańcy w Bośni żądali zmiany obowiązujących praw, równości narodowej i religijnej , zniesienia pańszczyzny, wreszcie przyłączenia Bośni i Hercegowiny do Serbii.
W latach 1894-96 wybuchło powstanie Ormian. Tłumiąc powstanie wojska tureckie wymordowały około 60 tysięcy osób, spaliły 3 tysiące wsi ormiańskich, zorganizowały szereg pogromów. Ostatecznie powstanie utopione zostało we krwi i stłumione . Dało to Wielkiej Brytanii i Rosji pretekst do wzmocnienia ich dalszej ingerencji w sprawy imperium osmańskiego.
W 1897 roku wybuchło powstanie na Krecie, co stało się pretekstem do wojny turecko- greckiej. Wojnę tę wygrała Turcja, jednakże mocarstwa zmusiły ją do opuszczenia Krety, która uzyskała autonomię, faktycznie zaś znalazła się pod władzą Grecji.
Na przełomie XIX i XX wieku szczególnie ożywioną działalność powstańczą prowadzili chłopi macedońscy, którzy porzucając wsie i uciekając w góry., organizowali tam oddziały partyzanckie do walki z Turcją. Ich uczestników nazywano czetnikami . Oddziały te związane były z macedońską organizacją rewolucyjną, na czele której stał Jan Sandański. Czetnicy żądali oni narodowej, demokratycznych praw i podziału ziemi obszarników tureckich. Organizacja ta nie wykorzystała w pełni możliwości, jakie krył w sobie masowy ruch partyzancki, organizowany przez chłopstwo. Metodą jej działania był terror indywidualny.
W 1903 roku wybuchło powstanie w Macedonii, które Anglii i Francji dało pretekst do przedstawienia a następnie narzucenia rządowi tureckiemu planu reform. W rezultacie ich wprowadzenia Macedonia stała się strefą wpływów Austro- Węgier i Rosji. Pełnomocnicy obu tych państw, umiejscowieni przy odpowiednich, terenowych władzach tureckich nadzorowali ich działalność.
Ożywienie polityczne objęło także społeczeństwo tureckie. Żyło ono w warunkach niebywałego zacofania , 65,5 % gruntów znajdowało się w rękach feudałów, którzy stanowili zaledwie 5 % ogólnej liczby właścicieli gruntów.
W ruinie znajdowały się także miasta, z wyjątkiem portów, gdzie rozwijał się handel. Hamowało to rozwój przemysłu i handlu.
Na tym tle w Turcji rozwinął się masowy ruch w ramach którego w 1894 roku powstała organizacja „ Jedność i Postęp”. Organizacja ta zapoczątkowała ruch zwany młodotureckim. W jego programie wypisane zostały hasła likwidacji absolutyzmu, przywrócenia konstytucji z 1876 roku, prowadzenia polityki niezależnej od mocarstw, rozwoju gospodarczego kraju. Kierownictwo tej organizacji znajdowało się w Paryżu , na jej czele stanął znany publicysta turecki Ahmed Pasza.
W 1902 roku młodoturcy zwołali w Paryżu zjazd tureckich liberałów. W toku obrad doszło do poważnej różnicy zdań wśród emigracji młodotureckiej. Nastąpił rozłam w rezultacie którego powstała nowa organizacja pod nazwą Liga Decentralizacji i Wolnej Inicjatywy. Domagano się decentralizacji państwa. Na jej czele stanął książę Sabaheddin.
Do 1903 roku ruch młodoturecki działał w izolacji do ruchów rewolucyjnych innych narodowości zamieszkujących imperium osmańskie ( Ormianie, Macedończycy, Arabowie i inni). Zespoleniu się tendencji rewolucyjnych przeszkadzał fanatyzm religijny, nacjonalizm poszczególnych grup a także intrygi państw europejskich.
Duże znaczenie dla aktywizacji ruchu narodowowyzwoleńczego w Turcji miała rewolucja rosyjska 1905 roku.
W 1907 roku z inicjatywy organizacji „ Jedność i Postęp” w Paryżu odbył się zjazd wszystkich ugrupowań walczących z tyranią sułtana Abdul Hamida. Wzięły w nim udział organizacje :”Jedność i Postęp”, partia księcia Sabaheddina i inne ugrupowania emigracji ormiańskiej, macedońskiej i arabskiej. Zjazd proklamował hasła zbrojnego powstania i detronizacji sułtana w wypadku, gdy bierny opór władzom i niepłacenie podatków nie spowodują przywrócenia konstytucji.
Ugrupowania narodowe zjazdu paryskiego zrezygnowały z własnych aspiracji niepodległościowych, na rzecz udzielenia młodoturkom poparcia w ich walce przeciwko tyranii. Ustalono, iż wszystkie ugrupowania narodowe prowadzić będą wspólną walkę z tyranią, bez względu na swoje pochodzenie. Z chwila zdobycia niepodległości sojusz międzypartyjny zostanie zlikwidowany, a poszczególne organizacje przystąpią do odrębnej działalności. Młodoturcy obiecali ugrupowaniom rewolucyjnym innych narodowości częściową autonomię w ramach państwa tureckiego.
Rewolucja wybuchła 23 lipca 1908 roku. Wojsko w większości przeszło na stronę powstania, którego bazą wypadową stała się Macedonia. Pod naporem wydarzeń i groźby marszu na Stambuł przerażony sułtan w nocy z 23 na 24 lipca 1908 roku przywrócił konstytucję.
W ten sposób, przy niewielkiej liczbie ofiar, młodoturcy, przejęli władzę, nadając jej ramy konstytucyjne. Główną siłą rewolucji młodotureckiej stało się wojsko. W nowym parlamencie na 230 miejsc, 150otrzymali młodoturcy. Przewodniczącym parlamentu wybrano Ahmeda Paszę.. Jednakże do rządu młodoturcy nie weszli, przy władzy pozostawiono również sułtana.
W wypadkach poprzedzających rewolucję dużą aktywność wykazały zwłaszcza te organizacje polityczne, które w swojej działalności starały się wychodzić naprzeciw żądaniom i pragnieniom mas. Młodoturcy przyciągnęli do siebie chłopów, gdyż bez nich walka o władzę nie miała by szans powodzenia. W momencie rozpoczęcia rewolucji komitet młodoturecki w Newrokop, w Macedonii, podjął uchwałę o rozdaniu chłopom i wspólnotom ziemskim tych ziem rolnych, które znajdowały się w rękach sułtana. Zreformowano podatki, wprowadzając progresję. Pod ich naporem w programie z 1908 roku organizacji „Jedność i Postęp”, znalazły się punkty mówiące o uwłaszczeniu chłopów, zniesieniu aszaru, wprowadzeniu ustawodawstwa pracy itp.
Rewolucja młodoturecka miała jednak charakter ograniczony. Objęła przede wszystkim górne warstwy społeczeństwa. Zlikwidowała formy ucisku feudalnego, ale nie zlikwidowała samego feudalizmu i nie zniosła zależności półkolonialnej Turcji od mocarstw.
Młodoturcy wycofali się wielu obietnic danych chłopom. Umocniono natomiast prawo własności prywatnej i zwiększono podatki. Rewolucja nie rozwiązała również losu narodów ujarzmionych. Młodoturcy wzmocnili jeszcze ucisk narodowościowy. Turcy uciskali Albańczyków, Bułgarów , Greków, Arabów i Ormian. Narodowe organizacje nie tureckie zmuszone zostały do działalności podziemnej. We wszystkich tych krajach rozwinęły się ruchy narodowowyzwoleńcze.
Państwa europejskie m.in. Francja, popierały niektóre ruchy narodowowyzwoleńcze, jak np.: arabski ruch wśród emigrantów we Francji i Anglii, gdyż zależało im na oderwaniu niektórych prowincji imperium tureckiego, by przekształcić je w swoje posiadłości kolonialne.