REWOLUCJA CHIŃSKA.
Gospodarcze i polityczne uzależnienie Chin od wielkich mocarstw, musiało wywołać wielkie oburzenie i otwarte bunty. Przebiegały one pod hasłem walki z monarchią o zreformowanie życia społecznego i ograniczenie wpływów cudzoziemskich. Ruchy te opierały się na chłopstwie, biedocie miejskiej i inteligencji. Jednakże wobec ich nie zorganizowania, sukcesy tych ruchów były tylko częściowe. Duże zasługi dla organizacji ruchu rewolucyjnego położył Sun Jat-sen (1866-1925), lekarz – wybitny przywódca polityczny. Bojkot zastosowany wobec niego przez europejskich lekarzy był przyczyna przerwania praktyki lekarskiej. Od tej chwili Sun Jat- sen poświęcił się wyłącznie działalności politycznej- początkowo wśród przebywającej na emigracji inteligencji chińskiej. W 1894 roku zorganizował on działający w podziemiu Związek Odrodzenia Chin, którego celem był o obalenie przez spisek rządzącej dynastii, a następnie powstanie ludowe. W czasie przygotowań do zamachu spisek został wykryty, a jego przywódcy skazani. Sun Jat- sen uciekł za granicę.
Do ponownego ożywienia ruchu rewolucyjnego doszło w latach 1898-1900, latach wielkiego głodu spowodowanego wylewem Jangcy. Motorem większości buntów i wystąpień zbrojnych była istniejąca jeszcze w XVIII wieku organizacja Ihotuan – Związek Sprawiedliwej Pięści. Od niej to, przyjął nazwę cały ruch, nazwany przez Europejczyków , powstaniem bokserów, zwrócony przeciwko cudzoziemcom i władzy feudalnej. Brali w nim udział przede wszystkim chłopi i zrujnowani rzemieślnicy. Z biegiem czasu, gdy władza cesarska w obawie przed powstańcami zaczęła ich faworyzować, walka toczyła się już tylko przeciw wpływom cudzoziemskim. Przyczyną wielu nieporozumień były odrębne sądy dla chrześcijan . Zdarzały się częste wypadki- ucieczki osób winnych przestępstw od surowego prawa chińskiego pod opiekę prawa chrześcijańskiego. Powstańcy napadali na cudzoziemców niszczyli linie komunikacyjne, telegraficzne itp.
Rządy Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec, Włoch i Stanów Zjednoczonych zażądały od rządu chińskiego delegalizacji Ihotuan. Rząd stojąc w obliczu pochodu powstańców na Pekin próbował lawirować. Spowodował to interwencję zbrojną mocarstw. Odbyła się ona w obliczu zagrożenia placówek dyplomatycznych państw obcych, znajdujących się w zajętym przez powstańców Pekinie. W interwencji wzięły udział Wielka Brytania, Niemcy, Japonia, Stany Zjednoczone i Rosja. Dowódcą połączonych sił był feldmarszałek Waldersee. Szczególnym okrucieństwem w walkach z powstańcami odznaczali się Niemcy, którzy przez tę interwencję chcieli wzmocnić swoje wpływy w Chinach.
14 sierpnia Pekin został zdobyty. Rząd uciekł. Zwycięscy bardzo krwawo rozprawili się ze zwyciężonymi. W takiej sytuacji w obliczu gróźb i szantażu rozpoczęto rokowania pokojowe. 7 września 1901 roku podpisany został protokół końcowy tzw. bokserski. Główne postanowienia tego protokołu były następujące;
1. Ukaranie dygnitarzy, którzy popierali Ihotuanów, w tej liczbie skazanie kilku na śmieć.
2. 2. Usprawiedliwienie się rządu chińskiego wobec rządu niemieckiego i japońskiego z zabójstwa ich posłów. Wzniesienie pomników zamordowanych i wysłanie poselstw ekspiacyjnych.
3. 3. Zakazanie działalności związków antycudzoziemskich
4. Kontrubucje
5. Przekazanie mocarstwom dochodów z ceł dla zabezpieczenia płatności.
6. Zniesienie fortów Taku, jak również wszystkich fortyfikacji pomiędzy Pekinem a morzem
7. Przyznanie każdemu poselstwu w Pekinie prawa do własnej obrony wojskowej
8. Utworzenie Ministerstwa Spraw Zagranicznych, które zajmuje pozycję wyższą od pozostałych ministerstw w rządzie chińskim.
Zwycięstwo nad Chinami utwierdziło ostatecznie pozycję tego kraju, jako półkolonii.
Wrzenie rewolucyjne jednak nie ustawało . W 1905 roku nastąpiło zjednoczenie wielu organizacji rewolucyjnych w tzw. Ligę Związkową z Sun Jet- senem na czele. Program Ligi zawierał hasła : nacjonalizm, władza ludu, dobrobyt ludu, W okresie od 1906 do 1911 roku wybuchały powstania, w wielu prowincjach Chin miały miejsce wystąpienia rewolucyjne. Ich przyczyną były panujące stosunki gospodarczo- społeczno- polityczne. W rewolucjach uczestniczyły wszystkie warstwy społeczne- przyłączył się do nich także wojsko.
Na czele zbrojnej walki stanął Sun Jat- sen. W rezultacie doszło do wojny domowej i w grudniu 1911 roku Chiny proklamowano republiką. Sun Jat- sen został tymczasowym prezydentem. W obliczu rozwoju rewolucji dynastia próbował wykorzystać armię, lecz ta wymusiła abdykację cesarza w 1912 roku i postanowiła sama sięgnąć po władzę. Po dymisji Sun Jat- sena nowym prezydentem został Juan Szi- kai. Nowy rząd został wkrótce narzędziem w rękach państw obcych.
