Andrzej Kmicic, główny bohater Potopu Henryka Sienkiewicza, to typowy przedstawiciel szlachty XVII wieku, potomek zubożałego rodu szlacheckiego. I jak na takiego szlachcica przystało, posiada wyjątkowo awanturniczą naturę. Jest porywczy, zawsze skłonny do „bitki i wypitki\”, co niezmiennie psuje mu reputację. Choć wrze w nim gorąca krew i nawykł do ryzyka i gwałtów, nie obce są mu szlachetne odruchy serca. Zdolny zarówno do wielkiej miłości, jaki strasznej, gwałtownej nienawiści. Nieugięty w postępowaniu i wierny zasadom. Bujny temperament i twardy charakter czynią z niego mężczyznę o dużej charyzmie i uroku. Trudno mu się oprzeć. Jeżeli kocha, to z całej siły, jeżeli przysięga, zawsze tej przysięgi dochowuje, a jeżeli walczy, to aż do ostatniej kropli krwi. Związany nieszczęsną przysięgą złożoną zdrajcy, uwikłany w konflikt tragiczny, powiela, choć nie do końca, schemat bohatera romantycznego. Wpisuje się w poczet licznie obecnych w literaturze postaci wykreowanych według konwencji \’winy i rehabilitacji\”.
Znaczenie postaci
Andrzej Kmicic jest nie tylko jedną z najbardziej barwnych postaci w polskiej literaturze, ale uosabia rodzimą społeczność szlachecką XVII wieku. Można powiedzieć, że bohaterem Potopu jest, reprezentowana przez Kmicica, szlachta. Jej charakterystyczne cechy to: porywczość, lekkomyślność, niezdyscyplinowanie i połączona z brawurą duma. Dzieje Kmicica, jego zdradę, drogę ku nawróceniu, wreszcie -odkupienie win – możemy traktować jako paraboliczne, ukazujące losy szlachty polskiej. Nie bez jej winy przecież zalewa Polskę potop szwedzki, a zatrzymać go zdoła dopiero obrona Jasnej Góry. Targnięcie się Szwedów na miejsce polskiego kultu religijnego zaważyło na losach wojny. Tak też przemiana Kmicica, pierwsze odkupienie win ma miejsce w jasnogórskim klasztorze. Jego obrona urasta do symbolu nawrócenia się szlachty polskiej ze złej drogi. Przemiany w postawie i w poglądach Kmicica są tu zapowiedzią przemian w postawie całego społeczeństwa szlacheckiego.
Biografia
• Szalona młodość Kmicica. Kmicic poznaje Oleńkę Billewiczównę – pannę przeznaczoną mu na żonę. Młodzi zakochują się w sobie bez pamięci, ale Kmicic szybko popada w konflikt z otoczeniem. Pijatyka w Lubiczu (wieś, jaką miała Oleńka otrzymać w posagu), zatarg z Butrymami, który kończy się puszczeniem z dymem wsi Woł-montowicze i wycięciem w pień jej mieszkańców to tylko niektóre jego wyczyny. Oleńka, choć kocha Kmicica, ze względu na jego zachowanie, przyjąć go za męża nie może. Odrzuca j ego oświadczyny słowami: Krew na waćpana ręku, jako na Kainowym. Precz na wieki.
• Kolejne konflikty z otoczeniem. Kmicic stopniowo traci dobre imię, Oleńkę i przyjaciół; próbuje nawet porwać narzeczoną, co skutecznie udaremnia mu Wołodyjowski, pokonując go w pojedynku. Kmicic otrzymuje listy zapowiednie, polecające mu formowanie oddziału w związku z najazdem Szwedów. Postanawia się zrehabilitować i służyć ojczyźnie.
• Uczta w Kiejdanach. Kmicic oddaje się pod komendę Janusza Radziwiłła i składa mu przysięgę wierności, sądząc, że ten przystąpi do walki ze Szwedami. Magnat uj awnia jednak swą przychylność Szwedom, a cała szlachta, z wyjątkiem związanego przysięgą Kmicica, opuszcza Kiejdany. Kmicic zyskuje miano zdrajcy.
• Punkt zwrotny. Kmicic w rozmowie z Bogusławem Radziwiłłem – bratem Janusza -słyszy z j ego ust porównanie Rzeczypospolitej do czerwonego sukna, za które mogą ciągnąć wszyscy. Dostrzega zdradziecką grę oraz przewrotność postępowania obu Radziwiłłów. W pełni uświadamia sobie tragiczną pomyłkę, którą popełnił. Dostrzega, że służy zdrajcom, którzy dla osobistych korzyści i wygórowanych ambicji gubią ojczyznę.
• Droga ku rehabilitacji. Kmicic postanawia zemścić się na zdrajcach i oczyścić się z win. Wypowiada służbę Januszowi Radiwiłłowi, a zdrajcę Bogusława próbuje porwać aby dostarczyć go królowi polskiemu.
• Kmicic-Babinicz. Kmicic przyjmuje imię Babinicz. Odtąd – pod tym przebranym nazwiskiem – próbuje zmazać swoje winy. Formuje oddział i walczy ze Szwedami, wsławiając się (z narażeniem życia) w obronie Jasnej Góry. Ratuje też z opresji króla polskiego. To tylko nieliczne z jego sławetnych czynów.
• Odrodzenie i rehabilitacja. Czynami patriotycznymi, udziałem w walce ze Szwedami zmazał Kmicic swoje grzechy z przeszłości. Rehabilitacja, jakiej doczekał się od samego króla, została połączona z nadaniem mu starostwa i pozwoliła zdobyć wreszcie serce i rękę ukochanej kobiety.
Najważniejsze momenty w życiu bohatera
Ważnych, przełomowych momentów w życiu Kmicica jest kilka:
• poznanie i pokochanie Oleńki Billewiczówny
• złożenie przysięgi Januszowi Radziwiłłowi
• uczta w Kiejdanach, podczas której Radziwiłł okazuje się zdrajcą
• rozmowa z Boguslawem Radziwiłłem, w trakcie której z ust księcia padają słowa:
Rzeczpospolita to postaw czerwonego sukna, za które ciągną Szwedzi, Chmielnicki, Hiperborejczykowie, Tatarzy, elektor i kto żyw nookoło. A my z księciem wojewodą wileńskim powiedzieliśmy sobie, że z tego sukna musi się i nam tyle zostać w ręku, aby na płaszcz wystarczyło; dlatego nie tylko nie przeszkadzamy ciągnąć, ale i sami ciągniemy. Kmicic przekonuje się,że rzeczywiście służy zdrajcom. Postanawia się zrehabilitować
• przyjęcie imienia Babinicz, pod którym Kmicic zyskuje sławę wielkiego rycerza i patrioty (udział w obronie Jasnej góry)
• rehabilitacj a Kmicica (odczytanie listu królewskiego w kościele); ślub z Oleńką.
Związki bohatera z innymi postaciami utworu
Andrzej Kmicic a inne postacie utworu:
• Książę Janusz Radziwiłł -wojewoda wileński, zdrajca ojczyzny, poddał Litwę Szwedom; Kmicic złożył mu przysięgę wierności
• Książę Bogusław Radziwiłł – brat Janusza, zdrajca
• Oleńka Billewiczówna – wielka miłość Kmicica
• Herakliusz Billewicz -dziadek Oleńki, przedstawiciel możnego rodu żyjącego na Żmudzi. Umierając, wyznaczył dla niej na męża Andrzeja Kmicica, któremu oddał wieś Lubicz.
• Oficerowie: Zagloba, Skrzetuski, Wołodyjowski – obrońcy ojczyzny; ich losy splatają się z losami Kmicica
