Ramy czasowe
Starożytność to epoka obejmująca okres dziejów najstarszych cywilizacji od ok. IV tysiąclecia p.n.e. do V w. n.e. Za datę graniczną przyjmujemy rok 476 – datę upadku cesarstwa zachodniorzymskiego.
Początek nowej ery symbolicznie wyznaczają narodziny Chrystusa. Chrześcijaństwo od początku swego istnienia wpływało na zmianę sposobu myślenia o świecie, ale dopiero gdy upadło cesarstwo zachodnio-rzymskie, rosło ono w siłę i znaczenie i mogła w pełni rozwijać się nowa cywilizacja na nim oparta tj. średniowieczna.
Najstarsze cywilizacje na świecie
Terminem starożytność obejmujemy dorobek wielu cywilizacji państwowych. Najstarsze i najważniejsze to:
a) cywilizacje starożytnego Wschodu: Mezopotamia, Egipt, Indie, Chiny, Izrael,
b) cywilizacje śródziemnomorskie: Grecja, Macedonia, Rzym.
Mezopotamia. Mezbpotamia, najstarsza cywilizacja, zwana Międzyrzeczem, to kraina na Bliskim Wschodzie leżąca w dorzeczu Tygrysu i Eufratu (dzisiejszy Irak, Syria, Iran).
Obejmowała okres od IV do I tysiąclecia p.n.e. (najwcześniejsze ślady osiedlenia w Mezopotamii pochodzą z VI tysiąclecia p.n.e.).
Mezopotamia, w której istniały państwa-miasta, ze wszystkich stron otwarta dla najeźdźców, była obszarem ścierania się wpływów wielu ludów. W IV tysiącleciu p.n.e. na jej ziemiach osiedlili się Sumerowie (którzy wynaleźli pismo klinowe i koło; nie stworzyli jednego, wspólnego państwa i po pewnym czasie przestali istnieć), w połowie III tysiąclecia p.n.e. – najeźdźcy Akadowie, następnie Babilończycy i Asyryjczycy, których państwo też dość szybko upadło.
Tak więc na terenach Mezopotamii powstawały kolejno i upadały poszczególne państwa.
WII tysiącleciu p.n.e. miasto Babilon stało się ważnym centrum politycznym, symbolem potęgi Mezopotamii, a jego najbardziej znanym władcą był Hammurabi (XVIII w. p.n.e.), twórca potęgi państwa i surowy prawodawca. Słynny kodeks nazwany jego imieniem jest jedną z najstarszych regulacji prawnych świata (składa się z 282 paragrafów).
Został wydany w czasie rządów Hammurabiego (ok. 1792-1750 p.n.e.) i zawiera przepisy prawa karnego, prywatnego i procesowego. Kodeks Hammurabiego, oparty na prawie odwetu, głosił m.in. słynną zasadę oko za oko, ząb za ząb, a więc egzekwowanie kary równej winie.
Egipt. Cywilizacja Egiptu należy do najstarszych i najwspanialszych osiągnięć kultury starożytnego świata. Obejmowała okres od IV tysiąclecia p.n.e. do 641 roku n.e. Jednolity narodowo starożytny Egipt zajmował terytorium położone w dolinie Nilu, od I katarakty do jego ujścia do Morza Śródziemnego.
Egipcjanie wyznawali politeizm (wiara w wielu bogów). Państwem rządzili faraonowie, którzy byli otaczani boską czcią i mieli władzę absolutną. Silną kastą byli kapłani, a na samym dole drabiny społecznej znajdowali się niewolnicy.
Podobnie jak w innych państwach starożytnego Wschodu, gospodarka tego kraju była oparta na wykorzystywaniu niewolników, a władza monarchy (faraona) była nieograniczona.
W Egipcie wznoszono potężne budowle – olbrzymie piramidy (grobowce) i wspaniałe świątynie – w celu uczczenia panujących władców i przekazania ich chwały następnym pokoleniom.
Zabytki sztuki egipskiej – piramidy i świątynie – były związane z religią (budowle sakralne). Największa z piramid, nazywana jednym z siedmiu cudów świata, to piramida Cheopsa w Gizie, a najstarsza rzeźba Egiptu to Sfinks – olbrzymi kamienny posąg lwa z twarzą człowieka (faraona Chefresa), wysokości 20 m.
Malarstwo egipskie to malowidła ścienne, wykonywane na ścianach świątyń i grobowców, służące również celom religijnym.
Indie. Pierwsze ślady cywilizacji na Półwyspie Indyjskim pochodzą z okresu 2500 lat p.n.e. Około XVIII w. p.n.e. w dolinie rzeki Indus pojawił się koczowniczy lud, Ario wie.
Zrodził się tam hinduizm – główna religia Indii, będąca kontynuacją wedyzmu i bramizmu, charakteryzująca się swoistym monoteizmem (kultem jednego boga w niezliczonych postaciach) oraz wiarą w reinkarnację (ponowne odradzanie się człowieka w innym ciele) i karman (suma i wartość jego uczynków w poprzedniej egzystencji decydująca o charakterze nowego wcielenia w łańcuchu reinkarnacji, w wyższej lub niższej kaście).
W V w. p.n.e. na terenie Półwyspu Indyjskiego zrodził się buddyzm – religia oparta na naukach Buddy, uznająca równość wszystkich ludzi (bez podziału na kasty) oraz nakazująca przestrzeganie prawa moralnego i czystości serca w celu osiągnięcia radości i spokoju (nirwana).
Wymaga szacunku dla innych, miłosierdzia, współczucia, przyjaźni, życzliwości do wszystkiego, co żyje. Uczy człowieka, że nie powinien zabijać istot żywych, kraść i kłamać.
Później religia ta dotarła do Chin i innych krajów. Obecnie jest jedną z większych religii na świecie. Indyjskie utwory Mahabharata i Rama-jama należą do najstarszych eposów na świecie.
Sztuka indyjska była przepełniona treściami religijnymi. Dominowała w niej rzeźba (świątynie kuto w skałach) oraz obrazy ścienne i miniatury ilustrujące życie Indii.
Chiny. Cywilizacja chińska rozwijała się w dolinach rzek Huang-ho i Jangcy, skąd rozprzestrzeniała się na resztę kraju. Jej początki sięgają II tysiąclecia p.n.e.
Chiny zabezpieczyły się przed najazdami plemion koczowniczych wielkim murem, długości ok. 2.400 km, na granicy północnej. Jego budowa trwała od VI do III w. p.n.e. Obecnie wygląda tak jak w XVI w. n.e.
Okres świetności sztuki chińskiej zaczyna się od ok. 1500 r. p.n.e. Obejmuje ona:
– pięknie wyrabiane naczynia z brązu służące do składania ofiar przodkom, ozdabiane wizerunkami postaci mitologicznych,
– figurki z brązu i gliny,
– rzeźby kamienne,
– świątynie wykuwane bezpośrednio w skale (na wzór indyj ski),
– pomniki grobowe zdobione rzeźbami przedstawiającymi ludzkie postaci i zwierzęta (szczególnie konie).
Izrael. W zamierzchłych czasach Izraelici (Żydzi), plemiona pasterskie, prowadzili koczowniczy tryb życia i w poszukiwaniu pastwisk wędrowali między Egiptem a Mezopotamią.
Według Starego Testamentu w XIX w. p.n.e. żył patriarcha narodu izraelskiego, Abraham. Około 1700 r. p.n.e. część Izraelitów pod wodzą wnuka
Abrahama, Jakuba Izraela (stąd nazwa lud izraelski), przywędrowała do Egiptu, gdzie popadła w czterechsetną niewolę, była uciskana i gnębiona.
W XIII w. p.n.e. z Egiptu wyprowadził ich Mojżesz. Wędrówka z niewoli egipskiej do Ziemi Obiecanej, Palestyny, nazywanej Kanaanem, trwała 40 lat.
W tym czasie Bóg potwierdził przymierze zawarte wcześniej z Abrahamem (kiedy to obiecał Izraelitom, narodowi wybranemu, oddać na własność ziemię Kanaan i powołał ich do służenia sobie).
Na pustyni, na górze Synaj, Mojżesz otrzymał od Boga tablice z dziesięciorgiem przykazań.
Po zajęciu Palestyny Izraelici założyli (ok. 1020 r. p.n.e.) silne państwo, którego naj świetniej szy okres przypada na czasy panowania króla Dawida (ok. 1004-964 p.n.e.). Dawid zdobył Jerozolimę i ustanowił ją stolicą. Po nim panował Salomon.
Po jego śmierci państwo zostało podzielone na dwie części: północną zw. Izraelem i południową – Judę. Później pierwsze z nich zostało podbite przez Asyrię (naprzełomie IX i VIII w. p.n.e.), a drugie – przez Babiloń-czyków (w VI w. p.n.e.).
W następnych wiekach teren Izraela był ciągle przez kogoś podbij any.
Na Bliskim Wschodzie w okresie od XIII w. p.n.e. do I w. n.e. powstała Biblia, która stanowi zbiór prawd wiary i zasad moralnych. Biblia stała się podstawą dwóch religii: judaizmu, czyli religii Żydów (tylko Stary Testament), oraz chrześcijaństwa (Stary Testament i Nowy Testament).
Religia Izraela, judaizm (od łac. iudaicus – żydowski), której początki sięgają II tysiąclecia p.n.e., jest najstarszą religią monoteistyczną (czyli wiarą w jednego Boga), prekursorem chrześcijaństwa i islamu. Jest oparta na nauce Mojżesza, na Starym Testamencie i Talmudzie.
Głosi wiarę w jedynego Boga, który jest stwórcą świata i ojcem wszystkich ludzi, oraz nagrodę lub karę po śmierci, a także wiarę w posłannictwo Żydów jako narodu wybranego, z którego wyjdzie mesjasz i zbawi ludzkość (judaizm nie uznaje Chrystusa).
Żydzi wierzą, że mesjasz nadejdzie od strony Góry Oliwnej, położonej niedaleko Jerozolimy. Na Górze Oliwnej znajduje się cmentarz i ci, którzy pierwsi z niego się podniosą (zostaną wskrzeszeni), pierwsi z nim się połączą. Dlatego miejsce (pochówek) na tym cmentarzu jest bardzo drogie.
Judaizm stał się żydowską religią państwową i jest wyznawany tylko przez Izraelitów.
