PAPIERY WARTOŚCIOWE
Papier wartościowy- szczególny dokument stwierdzający istnienie określonego prawa majątkowego w taki sposób, że posiadanie dokumentu jest niezbędną przesłanką realizacji zawartego w nim prawa.
Rodzaje papierów wartościowych:
1. według rodzaju prawa zawartego w dokumencie:
zawierające prawo do towaru- kwit składowy, konosament
zawierające prawo do pieniędzy- czeki, weksle
zawierające prawo do określonej części kapitału spółki kapitałowej- akcje, udziały
2. według sposobu oznaczenia osoby uprawnionej oraz trybu stosowanego przy obrocie:
dokumenty na okaziciela (bezimienne)- przeniesienie prawa z tych dokumentów dokonuje się poprzez przekazanie go drugiej stronie; legitymują każdego posiadacza danego dokumentu
dokumenty imienne- legitymują osobę imiennie wskazaną w dokumencie, przeniesienie prawa następuje w drodze cesji
dokumenty na zlecenie- legitymują osobę wymienioną w dokumencie oraz każdego, kogo prawa zostały przeniesione w drodze indosu
3. według korzyści wynikających z faktu posługiwania się walorami:
służące celom rozliczeniowym- czek, weksel
spełniające funkcje kredytowe- weksel
przynoszące dochód od zainwestowanego w nie kapitału- lokacyjne papiery wartościowe
Lokacyjne papiery wartościowe są grupowane według następujących kryteriów:
A. ze względu na rodzaj przynoszonego dochodu:
o ustalonym dochodzie, w postaci stopy procentowej od wartości nominalnej- obligacje, bony skarbowe
o zmiennym dochodzie zależnym od zyskowności przedsięwzięcia inwestycyjnego- akcje, certyfikaty inwestycyjne
B. ze względu na charakter lokaty:
walory pożyczkowe- obligacje, bony pieniężne, certyfikaty inwestycyjne
walory o charakterze udziałowym, charakteryzujące się trwałym zaangażowaniem środków pieniężnych przekształconych w trwały kapitał własny emitenta- akcje
C. ze względu na termin lokowania kapitałów:
krótkoterminowe- bony skarbowe, bony przedsiębiorstw
długoterminowe- obligacje, akcje, certyfikaty inwestycyjne
D. ze względu na rodzaj rynku na którym występują:
dopuszczone o publicznego obrotu
nie dopuszczone do publicznego obrotu- oferty sprzedaży kierowane są do z góry oznaczonego kręgu odbiorców nie przekraczającego 300 osób lub do nieoznaczonego adresata
Inkaso dokumentowe- polega na pobraniu przez bank należności od zagranicznego importera w zamian za dokumenty dostarczone przez krajowego eksportera- inkaso eksportowe lub pobraniu należności od krajowego importera w zamian za dokumenty dostarczone przez zagranicznego eksportera- inkaso importowe.
Jest to zapłata za dostawę, bez możliwości wcześniejszego sprawdzenia dostarczonych towarów przez importera. Zapłata jest przeprowadzana za pośrednictwem banków, lecz żaden z nich nie bierze na siebie zobowiązania zapłaty należności na rzecz eksportera.
Akredytywa- pisemne zobowiązanie banku importera wobec eksportera do zapłaty określonej kwoty w zamian za dokumenty złożone w ramach akredytywy, zgodnie z jej warunkami, w czasie, trybie i na zasadach w niej określonych;
Konosament- reprezentuje prawo własności do towaru, na który opiewa; najczęściej wykorzystywany w transporcie morskim- wówczas funkcjonuje jako dowód przyjęcia towaru na statek; wystawiany przez przewoźnika;
Czek- dokument wystawiony w formie ściśle określonej przez prawo czekowe, w którym wystawca poleca bankowi wypłacenie określonej sumy pieniężnej okazicielowi lub wskazanemu podmiotowi.
Obligacja- długoterminowy instrument wierzycielski, w którym wystawca zobowiązuje się do wypłaty odsetek, w ustalonej wysokości i terminach oraz do wykupu obligacji; prawo do ich emisji mają podmioty prowadzące działalność gospodarczą, posiadające osobowość prawną a także
spółki komandytowo-akcyjne, niezależnie od wielkości funduszy własnych oraz okresu prowadzenia działalności, spółdzielnie, przedsiębiorstwa państwowe i komunalne, JST i związki tych jednostek oraz miasto stołeczne Warszawa. Podmiotami upoważnionymi do prowadzenia ewidencji emisji są: Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA, dom maklerski, bank.
Emisja obligacji może przebiegać:
1. w trybie publicznym
2. bez obowiązku wprowadzenia do obrotu publicznego pod warunkiem zawiadomienia KNF o tym fakcie w terminie 7 dni przed rozpoczęciem emisji- dot. tylko obligacji o nominale min. 40 tys euro lub terminie wykupu krótszym niż rok i opiewających wyłącznie na prawa pieniężne
Emitent odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania wynikające z obligacji. Może je jednak ograniczyć w treści obligacji do kwoty przychodów lub wartości majątku przedsięwzięcia, do których obligatariuszowi służy prawo pierwszeństwa na zasadach określonych w ramach obligacji przychodowych.
Emitent prowadzący działalność dłużej niż rok jest obowiązany udostępnić sprawozdanie finansowe, sporządzone na dzień bilansowy przypadający nie wcześniej niż 15 miesięcy przed datą publikacji warunków emisji, wraz z opinią biegłego rewidenta.
Emitent zobowiązany jest do udostępniania obligatariuszom rocznych sprawozdań finansowych wraz z opinią biegłego rewidenta w okresie od dokonania emisji do czasu całkowitego wykupu obligacji.
Emitent może określić w warunkach emisji minimalną liczbę obligacji, których subskrybowanie jest wymagane dla dojścia emisji do skutku (próg emisji)
Emitent inny niż JST nie musi określać celu emisji, jednak, gdy to uczyni- środki z emisji może tylko w ten sposób wykorzystać. Może również zawrzeć umowę o reprezentowanie praw obligatariuszy z bankiem- reprezentantem (wyłącznie bank posiadający kapitał własny w wysokości nie niższej niż równowartość 10.000.000 EURO w walucie polskiej, utworzony w formie spółki akcyjnej, lub bank państwowy). Emitent ma obowiązek przekazywania wszelkich informacji bankowi związanych z emisją oraz nie rzadziej niż co 3 m-e okresowego sprawozdania z wypełnienia obowiązków wynikających z warunków emisji. Bank przekazuje informacje obligatariuszom w drodze publikacji w co najmniej 2 dziennikach, wskazanych w treści prospektu emisyjnego lub memorandum informacyjnego. Roszczenia wynikające z obligacji przedawniają się z upływem 10 lat.
Emitent może nabywać własne obligacje jedynie w celu ich umorzenia jedynie w terminie realizacji swych zobowiązań. W przypadku nie spełnienia zobowiązań i/ lub w razie likwidacji emitenta obligacje podlegają natychmiastowemu wykupowi na żądanie obligatariusza i/ lub z dniem otwarcia likwidacji.
Obligacje mogą przyznawać ich właścicielom prawa pieniężne- zwrot zainwestowanego kapitału + odsetki oraz prawa niepieniężne:
– prawo do zamiany obligacji na akcje- obligacje zamienne
– prawo do udziału w przyszłych zyskach emitenta- obligacje udziałowe
– prawo pierwszeństwa nabycia akcji emitowanych w przyszłości akcji- obligacje z prawem pierwszeństwa
W razie niespełnienia świadczenia niepieniężnego lub opóźnienia w jego spełnieniu, na żądanie obligatariusza następuje przekształcenie tego świadczenia w świadczenie pieniężne.
Rodzaje obligacji:
– stałokuponowe- nabywcy przysługuje stałe % niezależnie od wyniku finansowego emitenta
– zmiennokuponowe- % zależy od notowań obligacji na ryku kapitałowym
– z kuponem zerowym- dochodem dla obligatariusza jest różnica między ceną nominalną obligacji a ceną emisyjną, po której obligacje nabył; w tym przypadku cena emisyjna jest < od ceny nominalnej
– indeksowane- wielkość wypłacanych odsetek zależy od przyjętego wskaźnika waloryzacji; wielkość tego wskaźnika zależy bezpośrednio od poziomu inflacji i ma zniwelować negatywny wpływ obniżania się wartości pieniądza w długim okresie czasu
– zamienne- obligatariusz= nabywca obligacji na określonych warunkach może zamienić posiadane obligacje na wyznaczoną ilość akcji spółki-pierwotnego emitenta obligacji; termin emisji akcji i ich cena nabycia są ustalone już w warunkach emisji obligacji; obligacje te nie mogą być emitowane poniżej wartości nominalnej i nie mogą być wydawane przed pełną wpłatą; podlegają zgłoszeniu do rejestru handlowego;
– z warrantem- są odmianą obligacji zamiennych, gdyż również dają prawo do nabycia w określonym z góry terminie i po określonej wartości akcji spółki, jednakże to uprawnienie zawarte jest w odrębnym dokumencie, który może być przedmiotem samodzielnego obrotu;
– Obligacje przychodowe- przyznają obligatariuszowi prawo do zaspokojenia swoich roszczeń z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami emitenta: z całości albo z części przychodów lub z całości albo części majątku przedsięwzięć, które zostały sfinansowane ze środków uzyskanych z emisji obligacji lub z całości albo z części przychodów z innych przedsięwzięć określonych przez emitenta; ich emitentami mogą być JST i jednostki z nimi powiązane oraz podmioty prowadzące działalność z zakresu użyteczności publicznej; Emitent obligacji przychodowych nie może zbywać ani obciążać składników majątkowych przedsięwzięcia; co najmniej na dwa tygodnie przed każdym terminem wypłaty świadczeń z obligacji, jednakże nie rzadziej niż raz w roku, musi udostępnić sprawozdanie zawierające dane o sumie przychodów z przedsięwzięcia; . Wierzytelności tworzące w/w przychody nie mogą być przedmiotem zabezpieczenia zastawem ani też przedmiotem cesji. W przypadku egzekucji przeprowadzanej ze składników majątkowych przedsięwzięcia, zajęciu nie podlega kwota w wysokości niezbędnej do zaspokojenia roszczeń obligatariuszy.
Rynki euroobligacji- denominowane w walucie innej niż obowiązująca w kraju emisji;
– ocena ratingowa wskazana, lecz nie konieczna
– typowa wartość emisji 250 r11; 500 mln USD
– typowy okres zapadalności 5- 10 lat
KWIT- komercyjny weksel inwestycyjno-terminowy, emitowany w celu pozyskania większych krótkoterminowych pożyczek od różnych inwestorów, nominał: 500 000 PLN; wszystkie mają awal tj. gwarancję poręczyciela; emisja KWIT- ów wymaga wcześniejszego opracowania memorandum informacyjnego, skierowanego do potencjalnych inwestorów; sprzedaż dokonywana jest z dyskontem; opłata skarbowa niższa niż przy bonach- 0,1% sumy nominalnej przy 2% dla bonów komercyjnych;
Weksel- dokument zobowiązujący wystawcę lub osobę przez niego wskazaną do bezwarunkowego zapłacenia w oznaczonym czasie do rąk wymienionej w dokumencie osoby, podanej w nim sumy pieniężnej
Rozróżnia się weksle:
A. w zależności od formy prawnej:
1. własny = sola = prosty = suchy r11; wystawca sam przyrzeka bezwarunkowo zapłacić oznaczoną sumę na rzecz wskazanej osoby
2. trasowany = ciągniony- wystawca wskazuje osobę, która ma zapłacić wymienioną sumę na rzecz wskazanej w tym wekslu osoby; występują tutaj więc 3 jednostki: trasant- wystawia weksel i wskazuje osobę trasata- osoba, która ma dokonać wypłaty na rzecz wierzyciela wekslowego- remitenta
B. w zależności od przeznaczenia:
1. gwarancyjny- występuje najczęściej w formie weksla in blanco (inaczej niezupełny) i służy zabezpieczeniu roszczeń wierzyciela; dla jego ważności wymagany jest sam podpis dłużnika; łącznie z wekslem wystawca składa deklarację do niego, w której wskazuje na sposób wypełnienia weksla np. upoważnia bank do jego wystawienia;
2. z poręczeniem
3. kupiecki r11; pochodzący z transakcji handlowej;
4. skarbowy- krótkoterminowe, oprocentowane zobowiązanie Skarbu Państwa; instrument rynku pieniężnego o wysokim stopniu płynności; może być wykorzystywany jako instrument operacji otwartego rynku;
5. finansowy- związany z transakcją finansową np. pożyczką;
List zastawny- jest papierem wartościowym imiennym lub na okaziciela, którego podstawę emisji stanowią wierzytelności banku hipotecznego; instrument dłużny, z którego sprzedaży środki przeznaczane są na udzielanie kredytów hipotecznych; zabezpieczony jest aktywami banku hipotecznego; daje prawo do stałego oprocentowania;
Akcja- papier wartościowy stwierdzający bezwarunkowe uczestnictwo w kapitale spółki, dający prawo udziału w zysku i majątku spółki w razie jej likwidacji.
Rodzaje akcji:
A.
1. imienne- każda zmiana właściciela takich akcji jest odnotowywana w księdze akcji, prowadzonej przez spółkę; przeniesienie praw wymaga pisemnej cesji; swoboda zbywania może być ograniczona przepisem statutu zobowiązującym do uzyskania wcześniejszej zgody zarządu spółki
2. na okaziciela- przeniesienie własności odbywa się tylko przez wręczenie akcji nowemu nabywcy; nie są rejestrowane w księdze akcji
B. ze względu na formę pokrycia wartości akcji:
1. gotówkowe- akcje bezimienne muszą być opłacone całkowicie przed ich wydaniem, akcje imienne- min. 25% wartości;
2. aportowe- opłacone w całości przed wydaniem; do końca roku obrotowego(do zatwierdzenia sprawozdania finansowego za dany rok), w którym spółka nabyła takie akcje- powinny być imienne, nie mogą być zbywane ani zastawiane
C ze względu na techniczną formę ujęcia akcji:
1 pojedyncze
2 zbiorcze
D ze względu na uprawnienia wynikające z akcji:
1 zwykłe- nie zawierające szczególnych uprawnień
2 uprzywilejowane:
2.1. w głosowaniu- na 1 akcje mogą przypadać 2 głosy; 5 głosów jest dopuszczalne dla akcji wyemitowanych przed 2001 rokiem i akcji spółek z udziałem Skarbu Państwa, względem SP; z kolei akcje bez prawa głosu- akcje nieme
2.2. dywidendy- prawo do wyższej dywidendy niż dla akcji zwykłych, lecz maksymalnie o połowę; wyrównanie z zysku może obejmować maks. 3 lata- dot. To akcji niemych względem których nie wypłacono w danym roku obrotowym całości lub części dywidendy; uprzywilejowanie zwykłe uprawnia do otrzymania dywidendy tylko w latach zyskownych, zaś uprzywilejowanie skumulowane- do dywidendy za każdy rok , choćby miał być wypłacana nieregularnie
2.3. podziału majątku w razie likwidacji- pierwszeństwo zwrotu nominalnej wartości akcji
2.4. inne przywileje- pierwszeństwo podjęcia akcji z nowej emisji
W jednej akcji może być zawarte więcej niż tylko 1 uprzywilejowanie.
Instrumenty pochodne.
Opcja- prawo do zakupu (opcja kupna- call) lub sprzedaży (opcja sprzedaży- put) określonego w opcji instrumentu finansowego, po ustalonej cenie, w określonym czasie. Prawo zakupu/ sprzedaży instrumentów zgodnie z opcją ma kupujący opcję- wystawca opcji (jej sprzedawca) musi zrealizować wówczas transakcję, nawet jeśli będzie na tym stratny. W zamian za to, w momencie sprzedaży opcji, kupujący wpłaca mu pewną kwotę, która nigdy nie jest zwracana.
Warrant- prawo zakupu w przyszłości papierów wartościowych (akcji), po określonej cenie bądź do subskrypcji przyszłych emisji akcji. Właściciel warrantu zyskuje, kiedy w momencie jego realizacji cena akcji na rynku jest wyższa od ceny realizacji wynikającej z powyższego dokumentu.
Kontrakty terminowe- papiery wartościowe zobowiązujące strony transakcji do kupna lub sprzedaży określonego instrumentu bazowego w określonej z góry ilości, terminie oraz po ustalonej w kontrakcie cenie.
1. FUTURES- kontrakt giełdowy, którego warunki są ściśle wystandaryzowane przez giełdę; kontrahenci mogą negocjować między sobą cenę; dostawa instrumentu podstawowego może nastąpić w trakcie całego miesiąca, lecz najczęściej kontrahenci zajmują w międzyczasie pozycje przeciwne do początkowych, skutkiem czego nie dochodzi do fizycznego rozliczenia transakcji; kontrakt jest rozliczany przez izbę rozliczeniową codziennie, przez cały okres jego trwania; każda ze stron kontraktu wnosi do izby tzw. depozyt jako gwarancję rozliczenia transakcji;
2. FORWARD- kontrakt występujący poza rynkiem giełdowym, w związku z czym jego warunki nie są standaryzowane; strony kontraktu ustalają konkretny termin dostawy instrumentu bazowego i najczęściej dochodzi do fizycznej realizacji umowy; w rozliczaniu tego kontraktu nie bierze udziału żadna instytucja rozliczeniowa;
