Cele wychowania to pewien postulowany stan osiągany w wyniku oddziaływań wychowawczych. Takimi celami są tzw. standardy (normy) wychowawcze, wskazujące na pożądane społecznie i moralnie zachowania i postawy oraz inne cechy osobowości wychowanka.
Cele wychowania są zawsze wyrazem określonych wartości, w imię których są głoszone.
Mówiąc o celach lub zadaniach wychowawczych, ma się na myśli szczególnie normy postulujące określone stany rzeczy, czyli tzw. standardy wychowawcze, wskazujące na pożądane cechy osobowości i zachowania. Cele wychowania określają zwykle pewne ogólne zmiany czy przeobrażenia w tym zakresie. Zadaniami wychowawczymi natomiast zwykło się nazywać cele wychowania w ich wersji bardziej uszczegółowionej.
Cele wychowania to stan końcowy lub stan ku któremu skierowane jest motywowane zachowanie.
Celem wychowania – oprócz altruizmu i zawierających się w nim cech – jest również pomaganie wychowankom w odnalezieniu sensu ludzkiej egzystencji, i to nie tylko w warunkach korzystnych dla człowieka, lecz również w sytuacji osamotnienia, zagrożenia i cierpienia, a nawet umierania i śmierci. /M. Łobocki/
Biorąc pod uwagę dwojakie rozumienie pojęcia wychowania jako procesu o charakterze zdecydowanie interwencyjnym lub jako procesu samorzutnego rozwoju wyróżniamy dwie różne kategorie koncepcji celów wychowania.
1. Koncepcja tradycyjna, polegająca głównie na postulowaniu określonego modelu czy projektu osobowości, obejmującego bardziej lub mniej złożony układ wspomnianych cech. Każda z tych cech jest odpowiednikiem określonego celu. Najczęściej wymienia się wiele celów, z których każdemu nadaje się prawie taką samą wartość. Stąd niewielki z takiej koncepcji pożytek dla usprawnienia działalności wychowawczej.
Tradycyjna koncepcja celów wychowania, zawierająca zamknięty zestaw celów, do którego nie wolno niczego dodać ani niczego w nim zmienić, stanowi problem niezwykle złożony, dlatego też nie znajduje ona na ogół pełnej akceptacji. Dzieje się tak wtedy, gdy źródła proponowanych celów wychowania upatruje się w tzw. ideologii społecznej lub systemie wartości nie mieszczącym się w sposobie myślenia i odczuwania wychowawców.
2. Druga kategoria celów wychowania zakłada, iż człowiek z natury swej jest tak bogaty i niezawodny, że wystarczy inicjować, pobudzać i ukierunkowywać jego rozwój. Wymaga to jedynie dyskretnego czuwania i jednocześnie wspomagania ogólnego rozwoju dzieci i młodzieży. Niektórzy podkreślają, aby po prostu riść jakby obok wychowanka\” lub rwspólnie z nim\” i być gotowym do wspomagania w jego rozwoju. Według nich, nie jest to ani rprowadzenie za rękę\” lub rprowadzenie po swoich śladach\”, ani też rprowadzenie na drogę już wytyczoną\”.
/M. Łobocki/
Według H. Muszyńskiego cel wychowania – to stan rzeczy, których osiągnięcie przez zabiegi wychowawcze jest postulowane; dla psychologów cel wychowania to projekt zmian, które powinny zajść w osobowości wychowanka pod wpływem procesu wychowawczego.
Ideał wychowawczy służy do wyprowadzania celów wychowania.
Cele wychowania powinny być zgodne z wartościami uniwersalnymi.
W kategoriach psychologicznych można wyróżnić cztery grupy celów:
– cele kreatywne: typu: wywołać…,ukształtować… (np. nowe zainteresowania lub przekonania)
– cele optymalizujące: typu: zwiększyć…, wzmóc…, poszerzyć… (np. zaangażowanie)
– cele minimalizujące: typu: osłabić…, ograniczyć… (np. agresję)
– cele korekcyjne: typu: przekształcić…, zmienić… (np. postawę)
Cele autonomiczne – to cele uznawane przez wychowawcę za własne, odsłaniają jego przekonania o tym, czym jest i powinien być człowiek, jaką ma misję do spełnienia, w imię jakich wartości powinien przeżyć życie, czego się można po nim spodziewać, jaki jest sens jego egzystencji.
Cele wychowania w rodzinie i szkole (W. Brezinka):
– zaufanie do życia i świata
– gotowość do kierowania się instynktem samozachowawczym
– rozsądne rozumienie świata i samego siebie
– kultura serca
– samodyscyplina łącznie z pracą nad sobą, czyli samowychowanie
Funkcje celów wychowania wg. H. Muszyśkiego to m.in.:
– możliwość zaplanowania działań
– nadawanie sensu ludzkiej wiedzy
– koordynacja i korekcja zadań i środków objętych działaniem
– kontrola i ocena uzyskanych wyników
– funkcja organizująca
– funkcja regulująca
Główne cele wychowania wg. B. Suchodolskiego:
– przygotowanie do zaangażowanego uczestnictwa społecznego
– przygotowanie do twórczego wykonywania pracy zawodowej
– przygotowanie do aktywnego udziału w życiu kulturalnym
Cechy wychowania: – wyżej przedstawiona definicja wychowania nie wyczerpuje w całości jego znaczenia, wychowanie jednak charakteryzuje się cechami, które ułatwiają jego rozumienie:
złożoność wychowania zachowanie człowieka zależne jest od uwarunkowań zewnętrznych (w tym także oddziaływań wychowawczych), jak również uwarunkowań wewnętrznych, czyli osobistych przeżyć i doświadczeń człowieka (potrzeby, aspiracje, motywy dążeń oraz funkcjonowanie organizmu łącznie z centralnym układem nerwowym i układem gruczołów dokrewnych.) Także wszystko co oddziałuje z zewnątrz człowieka wpływa na ogół w sposób okrężny tj. przez jego uwarunkowania wewnętrzne. Takim uwarunkowaniom podlega także proces wychowania, niezależnie od tego czy dostrzega się w nim charakter interwencyjny czy proces samorzutnego rozwoju. W każdym przypadku bowiem mamy do czynienia z takim samym lub podobnym mechanizmem regulacji zachowań ludzkich.
Intencjonalność wychowania oznacza ona, że wychowawca jest świadomy celów jakie pragnie realizować w wyniku planowo organizowanej działalności wychowawczej. Ma się tu na myśli działalność zawodowych jak i niezawodowych wychowawców. Nawet w przypadku świadomego przeciwstawienia się wychowaniu jako celowemu oddziaływaniu na wychowanka nie jest możliwe całkowite rezygnowanie z jakichkolwiek celów z nim związanych. Intencjonalności nie jest także pozbawiona działalność wychowawcza, w której wywieranie wpływów ogranicza się tylko do kibicowania; rozwojowi i samorealizacji wychowanków
Interakcyjność wychowania; proces wychowawczy ma miejsce zwykle w warunkach współdziałania ze sobą wychowawcy i wychowanka, odbywającego się na zasadzie wzajemności lub sprzężenia zwrotnego (oddziaływania co najmniej dwukierunkowego)
Relatywność wychowania ; wiąże się z trudnościami jakich nastręcza przewidywanie skutków oddziaływań wychowawczych. Przewidywanie to ma raczej charakter hipotetyczny. Wynika to w znacznej mierze ze złożoności procesu wychowania, jak również ze złożonej dynamiki osobowości ludzkiej. Wychowanie stanowi tylko jeden z wielu wpływów na wychowanków. Wśród czynników wywierających znaczący wpływ na psychikę i zachowanie się dzieci i młodzieży są ponadto niezamierzone wpływy środowiska, środki masowego przekazu, itp.
Długotrwałość wychowania ; człowiek podlega przemianom własnej osobowości przez całe niemal swoje życie. Dlatego o wychowaniu można mówić zarówno w odniesieniu do dzieci i młodzieży jak i osób dorosłych, a nawet starych. Długotrwałość wychowania łączy się także z systematycznością, co ma znaczenie dla ciągłego pogłębiania osiągniętych wyników.
