rProblemem badawczym nazywamy to, co jest przedmiotem wysiłków badawczych , czyli po prostu to, co orientuje nasze przedsięwzięcia poznawczer1; . rFormułowanie problemów badawczych to z pozoru prosty zabieg, polegający na precyzyjnym rozbiciu tematu na pytania. Zabieg ten musi jednak spełniać kilka warunków. Otóż sformułowane problemy muszą wyczerpać zakres naszej niewiedzy, zawarty w temacie badań. Drugim warunkiem poprawności sformułowanych problemów, jest konieczność zawarcia w nich wszystkich generalnych zależności między zmiennymi. Trzecim warunkiem poprawności problemu badawczego jest jego rozstrzygalność empiryczna oraz wartość praktyczna. Problem badawczy wyznacza dalszy proces myślowy i stanowi podstawę tworzenia hipotez. Formułowanie problemów badawczych jest więc ze wszech miar ważnym zabiegiem. Bo choć problemy badawcze określają zakres naszej niewiedzy, to aby to zrobić trafnie trzeba sporo wiedzieć o przedmiocie naszych badań. Problem w stosunku do sformułowanego wcześniej przedmiotu badań stanowi radykalne uściślenie i ukierunkowanie naszych zainteresowańr1; .
Problemy badawcze zawsze mają formę pytań i mogą odnosić się do cech przedmiotu, własności lub zjawiska. W takim wypadku mają postać prostą, która zawiera pytanie o jedną z cech lub też o jedną właściwość danego przedmiotu. Problemy badawcze mogą być również pytaniem o rodzaj powiązań pomiędzy cechami zjawiska o rodzaj korelacji pomiędzy zjawiskami i wówczas wyznacza się inny, szerszy zakres poszukiwań. rAby lepiej zrozumieć skutki badawcze takiego rozróżnienia pytań należy stwierdzić iż w logice funkcjonują dwa rodzaje pytań tzw. pytania rozstrzygnięcia i pytania dopełnieniar1; . rPytanie rozstrzygnięcie rozpoczyna się od partykuły rczyr30;r1; i domaga się tylko potwierdzenia bądź negacji. Zawiera w sobie opcjonalną możliwość poszukiwania odpowiedzi, gdyż odpowiedź może brzmieć dwojako: rtakr1; lub rnier1;. Pytanie to jednak w pewny sposób ogranicza badającą osobę, ponieważ wyznacza mu obszar pojęciowy i fizyczny, na którym powinno się szukać odpowiedzi. Natomiast jeśli chodzi o pytanie dopełnienie, to zawiera ono pytajnik: rjakir30;?r1;, rkiedyr30;?r1;, rw jakich warunkachr30;?r1;, rw jakim stopniur30;?r1;. Pytania te w swojej budowie nie zawierają żadnych informacji, gdzie należy szukać na owe pytania odpowiedzi. Na pytanie dopełnienie nie można odpowiedzieć rtakr1; lub rnier1;. Takie pytania nie ograniczają badacza, a wręcz odwrotnie otwierają przed nim pole poszukiwań i kreatywności. O ile pytanie rozstrzygnięcie można nazwać pytaniem kierunkowym, to o tyle pytanie dopełnienie jest pytaniem twórczymr1; .
Aby problemy badawcze były poprawnie sformułowane muszą spełniać kilka warunków:
r6; rOtóż sformułowane problemy muszą wyczerpywać zakres naszej niewiedzy, zawarty w temacie badań. Tak więc problemy w sposób znacznie bardziej precyzyjny określają zakres naszych wątpliwości, tym samym określają teren badawczych poszukiwań.
r6; Drugim warunkiem poprawności sformułowanych przez nas problemów jest konieczność zawarcia w nich wszystkich generalnych zależności między zmiennymi. dzięki temu dość ściśle będziemy mieć wyznaczony zakres badanych zjawisk. (…)
r6; Trzecim warunkiem poprawności problemu badawczego jest jego rozstrzygalność empiryczna oraz wartość praktycznar1; .
Problem główny niniejszej pracy przyjmuje postać pytania rozstrzygnięcia i brzmi następująco: Czy we współczesnej szkole występuje zjawisko agresji i przemocy?
W problemie głównym wyodrębniłam problemy szczegółowe, a mianowicie:
1. Jaka jest wielkość zjawiska agresji i przemocy uczniów na terenie szkoły.
2. Jak liczna grupa uczniów doświadczyła różnych form przemocy rówieśniczej występującej na terenie szkoły.
3. Jaki rodzaj przemocy jest najczęściej spotykany w szkole.
4. Kto jest najczęściej sprawcą agresji w szkole.
5. W których miejscach w szkole młodzież jest najbardziej narażona na akty przemocy?
Pytania są tak skonstruowane, żeby wiedzieć, kogo dotyczy temat, gdzie szukać rozwiązania i jakimi sposobami to robić. Badacz musi wyraźnie sobie uprzytomnić jakie zjawiska go interesują, gdyż tylko wtedy sens pytań będzie jasny. Chodzi o uświadomienie sobie istoty pojęć, terminów figurujących w pytaniach i hipotezach badanego ogółu zagadnień.
Formułowanie problemów wyznacza bardzo ważny etap w idei badań. Problemy które przedstawiłam powyżej powodują potrzebę sformułowania hipotez. rHipotezą naukową (z gr. hypothesis- \’przypuszczenie\’) nazywamy takie przypuszczenie wysunięte w celu objaśnienia jakiegoś zjawiska, którego prawdziwość lub fałszywość rozstrzygamy na podstawie danych zdobytych w określony sposóbr1; . rUdowodnienie hipotezy w dalszym toku postępowania badawczego może być poprzez zebranie danych popierających wysuwaną zależność lub tez może zostać obalona przez brak takich danych czy uzyskanie danych świadczących o fałszywości założenia. Hipoteza powinna być na tyle precyzyjna, aby ściśle ograniczyć zasięg swego znaczenia, powinna także być zbudowana na podstawie uznanej wiedzy naukowejr1; . rBiorąc pod uwagę cel, jakiemu dane hipotezy służą, można wyróżnić hipotezy: podstawowe, których celem jest wyjaśnienie zasadniczych problemów oraz częściowe, wyjaśniające fragmentaryczne zagadnienia, składające się na dany problem. Z kolei ze względu na zasięg wyróżniamy hipotezy: ogólne i szczegółowe która jest ukonkretnieniem hipotezy ogólnejr1; . rWedług Z. Skornego r (r30;) hipoteza to przypuszczalna, przewidywana odpowiedź na pytanie zawarte w problemie badańr1; . Takim podstawowym warunkiem jaki trzeba spełnić aby hipoteza była poprawnie sformułowana pod względem metodologicznym jest wstępne rozpoznanie problemu i terenu badań a także znajomość literatury przedmiotu. Od słuszności i poprawnie teoretycznie hipotezy badawczej zależy skuteczność przeprowadzonych badań i możność wykrycia faktycznych uwarunkowań, struktur i dynamiki badanych rzeczy czy zjawiskr1; . Od hipotez zależy także, jak będą wyglądały techniki badawcze.
