Pakty wjskowe
Po zakończeni II Wojny Światowej w czasie trwania tzw. „zimnej wojny” doszło do dwubiegunowego podziału świata. Dla Europy oznaczało to ,z czasem, zaangażowanie poszczególnych państw w strukturę Paktu Atlantyckiego a z drugiej strony w Układ Warszawski. Te dwie naszpikowane milionami żołnierzy i sprzętu organizacje w rezultacie uchroniły Europę przed zbrojną konfrontacją. Zakończenie tego dwubiegunowego układu związane jest z Jesienią Ludów w Europie Środkowej i Wschodniej oraz upadkiem w 1991 r. ZSRR. Wydarzenia te doprowadziły jednak do wybuchu konfliktów narodowościowych na szeroką skalę. Oczywiście miały one zasięg lokalny, co spowodowało swego rodzaju odwrotną sytuację.
Do 1989 r. mieliśmy do czynienia z tzw. \”wyścigiem zbrojeń\”, natomiast po 1989 r. spotkaliśmy się z czymś w rodzaju \”wyścigu pokoju\”. Dotyczyło to zarówno krajów należących do NATO, jak i nowych demokracji z Europy Środkowej i Wschodniej. W sytuacji kiedy zagrożenie się zmniejszyło, zaczęto obcinać wydatki na obronność. Wlk. Brytania zmniejszyła je z 4% do 3,5%, Francja do 3,3%, Włochy do 1,6%, a Hiszpania do 1,22%. Najdalej poszła Belgia, która zniosła obowiązkową służbę wojskową oraz
zmniejszyła armię z 87 do 40 tys. NATO planuje zmniejszenie sił zbrojnych w latach 1990-1997 o 25%, a w Europie Centralnej aż o 45%.
Bardzo podobna tendencja występowała także w byłych krajach satelickich ZSRR, takich jak Polska, Węgry, Rumunia czy Czechy. Okazało się, że jest to niebezpieczny trend – zbliżył się on do progu, którego już nie można przekroczyć. W 1990 r. i 1992 r. przyjęto traktaty CFE i CFE-1 o redukcji sił zbrojnych w Europie, które ustaliły limity uzbrojenia i liczby żołnierzy w krajach europejskich. W 1995 r. ustalenia Układu z lipca 1992 r. były realizowane w Europie, przy czym Rosja domagała się jego korekty ze względu na wojnę w Czeczenii i sytuację na Zakaukaziu. Na Ukrainie i Białorusi prowadzone były prace nad likwidacją wyrzutni rakiet atomowych i przewożenia ich do Rosji, na mocy układów o rezygnacji Ukrainy i Białorusi ze statusu potęg atomowych. Należy tu zaznaczyć, że po upadku ZSRR Ukraina stała się trzecim mocarstwem atomowym po USA i Rosji. Układy i porozumienia rozbrojeniowe miały charakter dwustronny, regionalny i wielostronny. Dotyczyły one zarówno broni masowej zagłady (atomowa, bakteriologiczna, chemiczna), jak i broni konwencjonalnej czy systemów strategiczno-nuklearnych. Najważniejsze znaczenie miała tu działalność Komisji Rozbrojeniowej, która funkcjonuje od 1952 r. Do najważniejszych układów wielostronnych należy zaliczyć układ o nie rozprzestrzenianiu broni jądrowej, podpisany w 1968 r. przez USA, ZSRR i Wlk. Brytanię. Układ ten zobowiązywał te państwa do nie przekazywania państwom trzecim broni jądrowej i nieudzielania pomocy w jej produkcji. Zupełnie nową jakością było podpisanie w 1967 r. w Tlatelolco traktatu, który ogłosił Amerykę Łacińską strefą bezatomową.
Jeżeli chodzi o porozumienia regionalne, to wielkim sukcesem było podpisanie w Paryżu w 1990 r. porozumienia w sprawie redukcji zbrojeń konwencjonalnych w Europie. W zmodyfikowanej formie został on podpisany w 1992 r. w Helsinkach. Redukcją miały być objęte czołgi, artyleria, samoloty oraz liczba żołnierzy na obszarze od Atlantyku do Uralu od 30% do 50%.
W przypadku porozumień dwustronnych najważniejsze znaczenie miały układy radziecko-amerykańskie. Należy stwierdzić, że na czoło wysunęły się tu porozumienia dotyczące systemów strategicznych oraz redukcji rakiet krótkiego i średniego zasięgu, czyli SALT i START. Dla zachowania pokoju światowego zasadnicze znaczenie mają działania ONZ – organizacji, która m.in. została powołana do tego celu. W ostatnich latach było różnie z jej efektywnością na tym polu. Dużą rolę odegrała jej postawa podczas konfliktu w Zatoce Perskiej w latach 1990-91. Największa operacja pokojowa tej organizacji w Kambodży doprowadziła w 1993 r. do zakończenia wojny domowej i demokratyzacji kraju. Z kolei do porażek należało zaliczyć akcję ONZ w Somalii oraz byłej Jugosławii. Zaczyna rosnąć znaczenie współpracy USA i Rosji w rozwiązywaniu konfliktów. Naciski Rosji na Serbów w dużej mierze przyczyniły się do zawarcia porozumienia pokojowego dla Bośni w Paryżu, w grudniu 1995 r. Wcale nie teoretyczną groźbą jest przejęcie kontroli nad bronią masowej zagłady przez jakiegoś dyktatora-maniaka czy też grupę terrorystów. Stąd działania społeczności międzynarodowej w celu kontroli poczynań takich osobników, jak M. Kadafi z Libii, S. Husajn z Iraku czy też rządzących Koreą Płn. Najlepszym wyjściem byłoby masowe rozbrojenie konwencjonalne i zniszczenie broni masowej zagłady, dziś jednak nierealne. Układ o redukcji sił konwencjonalnych w Europie z lipca 1992 r.:
Państwa Europy Środkowej i Wschodniej (ważniejsze kraje)
Układy rozbrojeniowe po II wojnie światowej – kalendarium:
Data i miejsce: 1.12.1959, Waszyngton
Tematyka: Układ o demilitaryzacji Antarktydy.
Data i miejsce: 5.08.1963, Moskwa
Tematyka: Układ o zakazie prób z bronią nuklearną w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą.
Data i miejsce: 14.02.1967, Tlatelolco (Meksyk)
Tematyka: Traktat o ogłoszeniu Ameryki Łacińskiej strefą bezatomową.
Data i miejsce: 1.07.1968, Waszyngton
Tematyka: Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej.
