Oświecenie Ściąga
Na Zachodzie Europy oświecenie trwało od końca XVII w do końca XVIII w
Oświecenie było pierwszą epoką w nowożytnych dziejach formacją kulturową całkowicie
świadomą swego istnienia. Ówcześni mówili często o swych czasach jako o „wieku rozumu” (w
Okres oświecenia w Polsce można podzielić na trzy fazy:
– wczesną – od lat 40-tych XVII w. do roku 1764;
– dojrzałą (zwaną też czasami stanisławowskimi) – lata 1764-1795;
– schyłkową (zwaną też późnym oświeceniem lub oświeceniem
postanisławowskim) – lata 1795-1822.
Kierunki filozoficzne w XVIII w.:
w Polsce epoka trwała około 40 lat pierwsze publikacje Stanisławnika pierwsze czasopisma Monitor powstanie teatru Warszawskiego edukacja narodu Konstytucja 1 Maja 1791r motto epoki bawić uczyć wychowywać
– racjonalizm – pogląd filozoficzny uznający rozum za jedyne i konieczne narzędzie poznania
świata. Twórcą racjonalizmu był Kartezjusz („Rozprawa o metodzie”), który przywiązywał
szczególną wagę do roli rozumu w poznawaniu prawdy, był zwolennikiem systematycznego,
rozumowego ładu w dochodzeniu do prawdy, odrzucał wszelkie uprzedzenia i przesądy.
Przedstawicielami tego kierunku byli Wolter oraz Diderot.
– empiryzm -pogląd filozoficzny uznający doświadczenie zmysłowe za jedyne źródło poznania
świata. „Empiria” znaczy „doświadczenie”. Prekursorem tego nurtu był angielski filozof Francis
Bacon (1561-1626). Kładł on nacisk na rolę doświadczenia w procesie poznawania świata,
odrzucając to wszystko, czego nie da się potwierdzić praktycznie
irracjonalizm – pogląd filozoficzny, głoszący, że rzeczywistość jest niedostępna poznaniu
rozumowemu. Nurt ten odwołuje się do przekonań wyprowadzonych z intuicji, wiary, instynktu
i tradycji. Wykształcił się pod koniec epoki oświecenia jako protest przeciw racjonalizmowi.
Dydaktyczny charakter bajek Krasickiego.
Bajki Krasickiego są dla niego tym, czym dla Kochanowskiego fraszki. Mają one charakter dydaktyczny. Krasicki wyśmiewa ludzkie wady: głupotę i pychę. Służą mu do tego maski, czyli zwierzęta, pod których postaciami kryją się różne postawy ludzkie. Swój program artystyczny przedstawił w bajce pt. „Wstęp do bajek”. Bajki nie należy traktować serio, czerpie ona swe tematy z życia ludzi, pokazuje typowe postawy, dotyka prawdy. W bajce „Szczur i kot” stykają się dwie postawy ludzkie: postawa pełna pychy i sprytu. Kot dopada wreszcie szczura, który jest zarozumiały i myśli, że nic mu nie grozi. Bajka pt. „Ptaszki w klatce” pokazuje dwa ptaszki. Jeden z nich był kiedyś na wolności i pragnie na nią powrócić, drugi urodził się w klatce i nie czuje tego co kompan. Każdy pragnie wolności. Bajka nawiązuje do rozbioru Polski. Bohater bajki pt. „Filozof” nie wierzył w Boga, jednak w chorobie zaczyna wierzyć, wręcz uwielbia Boga. Ludzie są zmienni, człowiek jest ułomny. „Jagnię i wilcy” to bajka mówiąca o sile. Silniejsze wilki pożerająbez przyczyny jagnię, które uosabia tu niewinność i kruchość. Wilki symbolizują ludzi silnych i okrutnych. Polska była w owym czasie jagnięciem w stosunku do zaborców. W bajce pt. „Dewotka” autor mówi o powierzchowności wiary. Uważa, że wiara powinna polegać na życiu wg określonych zasad. „Kruk i lis” przedstawia dwie cechy ludzkie odgrywające ogromne znaczenie. Lis to człowiek chytry, skąpy i przebiegły, zaś kruk to uosobienie głupoty i zbytniej ufności. W bajce „Malarze” autor mówi, że nie zawsze dobrze jest przedstawiać świat tak, jak on naprawdę wygląda. Bajki mają charakter ponadczasowy i dydaktyczny, tzn. bawiąc uczą czytelnika. Zawierają wiele zasad i pouczeń żywych do dnia dzisiejszego. Człowiek jest istotą zmienną. Świat zdominowany jest przez siłę, pychę i głupotę, co zmusza do refleksji nad światem i człowiekiem w nim żyjącym
Satyra Pijaństwo dla Króla
Satyra jest dialogiem prowadzonym przez dwóch szlachciców tematem rozmowy jest picie w XVIII w alkoholu wadą narodową społeczeństwa Polskiego od XVI w jest nadmierne spożywanie alkoholu przez wszystkie warstwy społeczne ale przede wszystkim przez szlachtę, duchowieństwo polski znajdują dużo okazji aby pić tymi okazjami w utworze są imieniny żony problemy zdrowotne wszędzie dodatkiem jest wódka przez przyjmowanie gościnności. Podczas picia często dochodzi do bójek. Satyra jest obroną ostatniego króla S. Augusta Poniatowskiego Krasicki przedstawia zarzuty do szlachty przeciw królowi są jednak one bezpodstawne Król wstępując na tron miał 32 lata pochodził z rodu szlachty był Polakiem łagodny opiekuńczy w stosunku do poddanych opiekował się arystokratami uczonymi słynne obiady czwartkowe
Sejm 4 letni
Obradował w latach 1788-1792 / Konstytucja 1 Maja / dziedziczność tronu / znieść wolna elekcję /znieść pospolite ruszenie / wprowadzić stałą armię /uwłaszczenie chłopów / zniesienie pańszczyzny i liberum veto/
Reformatorzy- Ignacy Krasicki, Stanisław Staszic, Hugo Kołataj, J U Niemczyk
Krytyka życia zakonnego w „Monachomachii” Krasickiego
„Monachomachia czyli wojna mnichów” jest poematem heroikomicznym. Krasicki był biskupem, dlatego dostrzegał złe postępowanie mnichów. Najbardziej niepokoiły go zakony żebrackie, żyjące z jałmużny ludzi. Do nich należały zakony karmelitów i reformatów. Krasicki krytykuje życie mnichów. Wszyscy podlegają krytyce: „szanujmy mądrych, przykładnych, chwalebnych, śmiejmy się z głupich , choć i przewielebnych”. Autor przedstawił konflikt dominikanów z karmelitami. Spór wywołała Jędza Niezgody i do końca nie znana jest przyczyna walki. Utwór wymierzony jest w polskie klasztory żebracze, które były siedliskiem nieróbstwa i ciemnoty. W miasteczku więcej jest klasztorów niż domów i szkół. Postanowiono zorganizować dysputę. Zaniepokojeni tym karmelici proponowali inne zasady rywalizacji, w których czuliby się pewniej, a mianowicie proponowali zawodyw piciu mocnych trunków. Dochodzą jednak do wniosku, że i w tym wypadku przeciwnik może okazać się lepszy. Zorganizowano dysputę, która miała pogodzić zwaśnione strony. Nie przyniosła ona efektu i zakończyła się bójką. Mnisi używali do walki pasów, trepów i przedmiotów świętych.. Strony pogodził puchar wina. Zakonnicy są otyli, leniwi, lubią pić i żyją w przepychu. W walce są bezwzględni i okrutni, ponadto nie mają żadnej wiedzy. Książki traktują jako broń, nie wiedzą nawet, że w klasztorze znajduje się biblioteka. Krasicki przedstawił „świętych próżniaków” chcąc pokazać ich nieróbstwo i ciemnotę. Autor uważa, że ten stan rzeczy należy zmienić. Utwór spotkał się z ogromną krytyką, która zmusiła Krasickiego do napisania „Antymonachomachii”.
Powrót Posła
związana treściowo z działalnością Sejmu Czteroletniego. Niemcewicz przedstawił w niej dwa przeciwne sobie obozy szlacheckie: działaczy stronnictwa patriotycznego, Podkomorzego i jego syna Walerego, posła na sejm oraz obrońców starych porządków feudalnych w osobie starosty Gadulskiego , jego żony i Szarmanckiego, typowego „kawalera modnego”, w którym zepsucie moralne łączy się z konserwatyzmem społecznym. Wątła intryga miłosna stanowi tu jedynie wątek poboczny, główna bowiem treść kryje się w warstwie społeczno-politycznej komedii, która znajduje swój wyraz w dialogach, jakie się toczą między głównymi postaciami. Do sztuki weszły żywe, aktualne problemy polityczne dyskutowane na debatach sejmowych, a ze sceny rozległ się głos wzywający do naprawy państwa, zniesienia liberum veto i wolnej elekcji oraz polepszenia doli chłopów. Znaczenie „Powrotu posła” polega na tym, że jego treść satyryczna nie ogranicz się jedyne do strefy życia obyczajowego, ale krytykuje zacofanie polityczne, a wiec tych wszystkich, którzyMoże się komuś przyda M7
