Treść utworu
Akt I
Scena 1. Przybycie Kirkora do chaty Pustelnika. Kirkor, bogaty książę, prosi o radę w sprawie wyboru żony. Pustelnik to król Popiel III, który został podstępnie usunięty z tronu (cytat). Rządy obecnego króla są złe i przynoszą nieszczęścia (cytat), bowiem jego korona jest fałszywa (prawdziwą Popiel III ukrył w lesie) (cytat). Kirkor podejmuje decyzję, że będzie prowadził walkę o tron dla Popiela III, lecz wcześniej chce założyć rodzinę. Pustelnik radzi mu, by poślubił dziewczynę z ludu.
Scena 2. Goplana, nimfa wodna, budzi się ze snu (cytat). Jest zakochana w Grabcu, całuje się z nim. Ten nie odwzajemnia uczuć, bowiem kocha Balladynę. Królowa Gopła planuje zemstę i poleca Chochlikowi, by przeszkodził w spotkaniu kochanków, a Skierce każe doprowadzić Kirkora do chaty Wdowy (cytat).
Scena 3. Kirkor w chacie Wdowy poznaje dwie dziewczyny: Balladynę i Alinę. Obie go zachwyciły i nie wie, którą ma wybrać. Wdowa, za podszeptem Skierki, proponuje, by poślubił tę, która pierwsza uzbiera dzban malin (cytat).
Akt II
Scena 1. Grabiec prowadzony przez Chochlika błąka się po lesie, aż w końcu zasypia. Goplana wypytuje Skierkę o zdarzenia w chacie Wdowy. Dowiaduje się o nocnej schadzce Balladyny z Grabcem. Karze Chochlika za złe wykonanie zadania, a Grabca zamienia w wierzbę (cytat). Alina i Balladyna wyszły zbierać maliny (cytat). Balladyna, która zebrała niewiele malin zabija siostrę (cytat). Świadkiem tego jest Grabiec zamieniony w wierzbę. Zamordowaną Alinę znajduje Filon, zakochuje się w niej i całuje ją. Goplana daje maliny Balladynie i sprawia, że na jej czole pojawia się czerwona plama.
Scena 2. Kirkor i Wdowa czekają na dziewczyny. Przybywa Balladyna i oznajmia, że Alina uciekła z \”jakimś obdartym młokosem\” (cytat). Balladyna wychodzi za Kirkora.
Akt III
Scena 1. Chata Wdowy została spalona. Ludzie z wioski informują Grabca o tym, że Balladyna poślubiła Kirkora.
Scena 2. Kirkor wyjeżdża na wyprawę wojenną (cytat). Balladyna zrywa kontakty ze swoim dawnym otoczeniem: nakazuje odprawić znajomych matki, którzy przyszli ją odwiedzić, nie wpuszcza do zamku Grabca.
Scena 3. Kirkor za radą Pustelnika posyła żonie zapieczętowaną skrzynię z nakazem, by jej nie otwierała. W ten sposób chce sprawdzić jej lojalność. Balladyna udaje się do Pustelnika i prosi go o wyleczenie rany powstałej na czole. Starzec oznajmia, że dokona tego tylko Alina, którą on może zbudzić ze śmiertelnego snu (cytat). Balladyna nie godzi się na to i ucieka.
Scena 4. Goplana, pragnąc zdobyć serce Grabca, zamienia go w króla dzwonków i wkłada mu na głowę koronę Popiela. Przekazuje mu władzę nad przyrodą, aon mówi jak będą wyglądać jego rządy (cytat).
Scena 5. Kostryn, który podsłuchał rozmowę z Pustelnikiem, jest w posiadaniu tajemnicy Balladyny. Do zamku przybywa posłaniec ze skrzynią. Kostryn sugeruje, że może i on wiedzieć o zabójstwie Aliny i rzuca się na niego z mieczem. Balladyna pomaga mu w zabójstwie, zadaje posłańcowi ciosy nożem.
Akt IV
Scena 1. Uczta na zamku. Głodna i spragniona Wdowa wdziera się na salę. Balladyna wypiera się matki i każe wyrzucić ją za bramę (cytat). Goniec przynosi wiadomość o zwycięstwie Kirkora nad Popielem IV. Lud chce ogłosić go królem, lecz ten odpowiada, że zostanie nim właściciel korony Lecha. Balladyna widzi ducha Aliny i mdleje.
Scena 2. Kirkor informuje Pustelnika, że wyrusza do Gniezna, by szukać skradzionej korony. Ten, kto się z nią zgłosi, będzie okrzyknięty złodziejem (cytat). Do Pustelnika przybywa Wdowa i żali się na swój los. Starzec postanawia, że gdy odzyska swój tron, ukarze wyrodną córkę.
Scena 3. Skierka i Chochlik rozmawiają o figlach, które będą czynić.
Scena 4 i 5. Balladyna zabija Grabca, ponieważ on posiada koronę. W ciemnościach panujących na wieży nie mogła znaleźć korony. Odnajduje ją Kostryn, który również chciał zdobyć ten symbol władzy. Ustalają, że wyruszą zbrojnie do Gniezna (Kostryn poznał zamiary Kirkora). Balladyna poleca zabić Pustelnika (cytat).
Akt V
Scena 1. Goplana opuszcza nadgoplańską krainę. Jest przerażona skutkami swych czarów.
Scena 2. Kirkor pod murami Gniezna przygotowuje żołnierzy do walki (cytat). Wysłał posłańców po Pustelnika. Ci znaleźli starca powieszonego przed swoją chatą.
Scena 3. Balladyna i Kostryn ruszyli do walki przeciwko Kirkorowi. Wygrywają bitwę, bowiem przekupili część żołnierzy. Kostryn zabija Kirkora i następnie przyprowadza ze stolicy posłów, niosących chleb i sól. Balladyna kroi przyniesiony chleb zatrutym z jednej strony nożem. Zatruty kawałek zjada Kostryn.
Scena 4. Kostryn umiera. Zgodnie z prawem, nowy król przed koronacją musi odprawić sąd nad zbrodniarzami. Przed Balladyną stają kolejni oskarżyciele. Lekarz oznajmia, że Kostryn został otruty i domaga się skazania winnego (cytat). Filon prosi o ukaranie mordercy Aliny (cytat). Pojawia się Wdowa, która skarży się na wyrodną córkę. Gdy dowiedziała się, że wypędzenie matki karane jest śmiercią, chce opuścić zamek. Skargi jednak nie można wycofać. Wdowa zostaje poddana torturom, nie podaje imienia córki i umiera bez słowa. Za każdą zbrodnię, zgodnie z prawem, jest kara śmierci. Balladyna trzykrotnie wydaje taki wyrok, tym samym wydaje na siebie wyrok. Ginie rażona piorunem (cytat).
Problematyka
Słowacki napisał \”Balladynę\” w 1834 roku (wydana została pięć lat później). W liście do matki tak wyjaśnia tytuł: \”Sztuka cała podobna do starejballady, ułożona tak, jakby ją gmin układał, przeciwna zupełnie prawdzie historycznej, czasem przeciwna podobieństwu prawdy\”.
Akcja utworu rozgrywa się w czasach prasłowiańskich, w których żył legendarny król Popiel, na terenach wokół jeziora Gopło: w chacie Wdowy, w lesie, na zamku Kirkora, w Gnieźnie.
W utworze zawarta jest (choć ukryta pod \”płaszczem ironii\”) problematyka etyczna i psychologiczna związana ze zbrodnią i władzą.
Wątki dramatu:
polityczny:
w dramacie ukazana jest krwawa historia związana z walką o koronę Popiela i tron królewski;
jest to baśń o władzy, baśń pełna okrucieństwa i refleksji moralnych, które odsłaniają prawdy o naturze ludzkiej, o fascynującej sile zła, o magii władzy i mechanizmach nią rządzących.
baśniowy:
wskutek działań Goplany świat fantastyczny i ziemski został zmieszany i przed Balladyną otwierają się wielkie możliwości ujawnienia własnej natury. Wiąże się to z awansem społecznym, lecz droga do niego wiedzie przez zbrodnie, przede wszystkim przez zbrodnie.
Skierka i Chochlik, poddani Goplany pomagają lub szkodzą człowiekowi; to oni kierują krokami Kirkora i doprowadzają do jego małżeństwa z Balladyną.
baśniowe też są dzieje Balladyny: dzięki czarom poślubia księcia, widzi ducha Aliny, po zabójstwie siostry nosi skazę na czole, umiera od pioruna zesłanego na siebie.
Bohaterowie
W „Balladynie” występują dwa typy postaci:
bohaterowie prawdopodobni:
Balladyna
córka ubogiej wieśniaczki, wdowy; piękna, czarnooka i ciemnowłosa dziewczyna (cytat);
jest arogancką i nieposłuszną córką, która bez litości wypędza swą matkę z zamku (cytat);
nieuczciwa, przebiegła, niewierna: ma romans z Grabcem, lecz gdy pojawia się nadzieja na poślubienie księcia, wyznaje mu miłość (cytat);
bezwzględna, okrutna, bezduszna: gnana pragnieniem wspaniałego małżeństwa popełnia pierwszą zbrodnię – zabija siostrę; w celu osiągnięcia władzy świadomie popełnia kolejne morderstwa (cytat); czyni to bez wyrzutów sumienia, bez lęków moralnych; stanowczo, bez liczenia ofiar padających po drodze prowadzi walkę o władzę;
wydaje na siebie wyrok – uzyskuje świadomość etyczną oraz zdolność oceniania czynów;
Alina
młodsza siostra Balladyny, równie piękna dziewczyna; ma jasne włosy i fiołkowe oczy (cytat);
nie tylko uroda odróżnia ją od siostry, ale i charakter oraz sposób postępowania w stosunku do matki (cytat); jest życzliwa, troskliwa, chętna do pracy;
byłaby zdolna pokochać Kirkora, a po zdobyciu lepszej pozycji społecznej nie zapomniałaby o swych najbliższych (cytat);
Wdowa
dobra i pracowita kobieta w podeszłym wieku; gorąco kocha swe córki, pragnie dla nich lepszego losu (cytat);
kiedy zostaje odtrącona przez Balladynę, woli umrzeć niż zdradzić jej imię i narazić na karę (cytat);
Kirkor
książę, który pragnie, aby na tronie zasiadł prawowity król; ruszył do walki z Popielem IV – władcą, który podstępem zasiadł natronie; gdy odniósł zwycięstwo, nie wykorzystał go dla siebie, nie pragnie władzy (cytat);
dostrzega krzywdę narodu (cytat);
szlachetny rycerz poświęcający osobiste szczęście dla ojczyzny, po ślubie opuszcza małżonkę, by wyruszyć na wojnę;
marzy o spokojnym życiu u boku prostej dziewczyny;
bohaterowie fantastyczni:
Goplana
królowa jeziora Gopło, nimfa wodna (cytat);
zakochuje się w człowieku, w Grabcu (cytat);
jest uosobieniem nadnaturalnej siły wywołującej zamieszanie w świecie ludzkim; miesza ludzkie losy;
widząc, jakie skutki wywołały jej działania, opuszcza nadgoplańską krainę, pozostawiając po sobie ciemną chmurę, z której padnie piorun zabijający Balladynę;
