I WOJNA ŚWIATOWA.
PRZYCZYNY:
– Winą wybuchu obarcza się Niemcy, które dążą do nowego podziału świata, czyli spór o kolonię z Anglią i Francją.
– Mniejsze, takie jak Belgia zajęły pozycje neutralną i nie poparły żadnej ze stron.
– W 1879 powstał blok zwany Trójprzymierzem: w jego skład weszły dwa państwa centralne: Niemcy i Austro – Węgry. Dopiero później, bo w roku 1882 do bloku przyłączyły się Włochy. Celem tego ugrupowania była przede wszystkim zmiana granic w Europie i rozszerzenie swoich zdobyczy kolonialnych.
– W 1882 powstał drugi blok militarny zwany Trójporozymiem, czyli Ententa. Nie był to jednak od początku do końca zjednoczony blok. W 1892 powstał układ Francja – Rosja, w 1904 Francja – Wielka Brytania, a w 1907 Francja – Anglia – Rosja. Państwa te połączyły się, ale każde miało swój cel.
– Francja dążyła do odzyskania Alzacji i Lotaryngii;
– Rosja dążyła do wyłącznych wpływów na Bałkanach i w Turcji, rywalizacja z Austro – Węgrami; Austro-Węgry były bardzo chaotycznym i rozpadającym się państwem, składającym się z wielu małych państewek;
– Anglia chciała zahamować wpływy gospodarcze i rozwój militarny Niemiec, Niemcy budują silną flotę, czyli rywalizacja z Anglią na morzach;
– Włochom obiecano, że jak skończy się wojna dostaną kolonie, a zależało im na koloniach w Afryce;
– W 1908 roku Austro – Węgry przejęły Bośnię i Hercegowinę. Wzbudziło to sprzeciw bośniackich Serbów i państwa serbskiego. I wreszcie stało się. 28.VI\’1914 serbski student Gavrilo Princip zastrzelił w Sarajewie arcyksięcia Franciszka Ferdynanda i jego żonę.
– po raz pierwszy narody posiadają narzędzia dzięki którym mogą sterować, manipulować nastrojem społeczeństwa;
– nacjonalizm u Niemców, Anglików, Francuzów, nowa broń;
– nowego typu artylerie, karabiny, czołgi, gazy bojowe, okręty podwodne
totalny – wojna obejmuje wszystkie dziedziny życia, nie dotyczy tylko wojskowych.
totalitaryzm – wszystko podporządkowane jednemu,
wojna błyskawiczna – uderzenia bardzo szybkie,
Schlieffen – opracował plan niemiecki, zakładał wojnę błyskawiczną, zaatakować cała potęgę militarną Francji, doprowadzić do jej kapitulacji, potem wojska niemieckie przerzucamy na front wschodni i pokonujemy Rosję.
Trójporozumienie: Francja, Rosja, Wielka Brytania, Portugalia, Włochy, Rumunia, Serbia, Grecja, Czarnogóra, Japonia, Korea, Arabia, Brazylia, USA, Chiny, Tybet, Mongolia, liberia, Kuba.
Trójprzymierze: Niemcy, Austro-Węgry, Włochy, Bułgaria, Turcja (Imperium Osmańskie)
PRZEBIEG:
1914 rok
– 28 VI – zamach w Sarajewie;
– 23 VII – ultimatum Austro-Węgier w stosunku do Serbii
– 1- 6 VIII – powszechne wypowiedzenie wojny
– VIII – Niemieckie uderzenie na Belgię, Luksemburg i Francję; wojska rosyjskie wkraczają do Prus Wsch i ponoszą klęskę pod Tanenbergiem (26 VII-28 VIII)
– IX – porażka wojsk niemieckich nad Marną; początek wojny pozycyjnej na froncie zach: 6 – 9 IX – Marna,
1915 rok
– 22 IV – walki pod Ypres (gaz)
– 7 V – Niemcy zatapiają Lusitanię (statek USA)
– 31 V – 1 VI – bitwa jutlandzka miedzy flotą brytyjską i niemiecką. Niemcy zablokowane na Morzu Północnym przez flotę angielską usiłowały przełamać tę przeszkodę. Mimo ogromnych strat zadanych flocie królewskiej Anglii przez Niemców, Wlk. Brytania zdołała utrzymać blokadę II Rzeszy. Skutkiem blokady Niemcy traciły kolonie, pogłębiały się trudności gospodarcze i zaopatrzeniowe.
– V – VI – ofensywa państw centralnych na wschodzie. Początkowo Rosjanie odnieśli sukcesy zajmując wschodnią Galicję . W maju 1915 r. uderzenie Niemiec i Austro-Węgier przełamało front pod Gorlicami i Rosja została wyparta na linię od Rygi po Kamieniec Podolski. Front zastygł w gigantycznych liniach okopów i zasieków. Rosjanie wycofali się z Galicji Wsch i Warszawy (VIII);
– 24 VI – początek bitwy pod Sommą (trwała do 26 XI), padło około miliona zabitych., w walkach nad Sommą użyto po raz pierwszy czołgów;
– XI – Front wschodni na linii Ryga – Baranowicze – Pińsk – Krzemieniec
1916 rok
– II – początek bitwy pod Verdun (21 II – VI), zginęło w niej około 700 tyś ludzi;
– VI – ofensywa wojsk rosyjskich w Galicji Wsch; z pomocą wojskom austriackim przychodzą Niemcy; zmuszenie Austriaków do wycofania się ze wschodniej Galicji.
1917 rok
– 1 II – Niemcy ogłaszają rozpoczęcie nieograniczonej wojny podwodnej
– IV – V – Ofensywa wojsk francuskich w Szampanii
– 2 IV – USA przystępuje do wojny po stronie Ententy, pod hasłem: w obronie demokracji. Dla Ententy w Europie zaczęły płynąć dostawy i odziały amerykańskie.
– 6 IV – USA wypowiada wojnę Niemcom
– VI – VII – Nieudana ofensywa wojsk rosyjskich; problem Rosji w związku z rewolucją
– IX – X – Niemcy zajmują rosyjskie wybrzeża Bałtyku
1918 rok
– 3 III – traktat brzeski (Niemcy – Rosja Radziecka)
– VII – porażka niemiecka w tzw. drugiej bitwie pod Marną; kontrofensywa aliantów – stopniowe wycofywanie się Niemców
– IX – kapitulacja Bułgarii
– X – rozpad Austro-Węgier; podpisanie zawieszenia broni przez Turcję
– 3 XI – kapitulacja Austro-Węgier; w Niemczech wybucha rewolucja
– 11 XI – podpisanie przez Niemcy zawieszenia broni w Compiegne
1919 rok
– 18 I – początek obrad konferencji pokojowej w Paryżu
– 28 VI – podpisanie traktatu wersalskiego
SKUTKI:
– ponad 8,3 miliona rannych żołnierzy znalazło się bez możliwości zarobku, z niską – lub żadną – rentą od państwa, które miało przecież teraz na co wydawać pieniądze;
– rozpad trzech cesarstw;
– śmierć ok. 10 milionów ludzi, rzesze kalek, ogromne zniszczenia, upadek moralny;
– powstanie komunistycznego państwa w Rosji, dążącego do rewolucji światowej;
– W efekcie wojny powstały nowe państwa – Polska, Finlandia, Litwa, Łotwa, Estonia, Białoruś, Ukraina, Czechosłowacja – wszystkie głównie kosztem przegranych państw oraz Rosji, oraz Wolne Miasto Gdańsk i Watykan;
– zwycięskie Włochy czuły się pokrzywdzone – niewiele dostały, a poniosły przecież duże straty;
– Niemcy – wymuszona republika parlamentarna;
– nowe granice w Europie;
– 1920 dążono do uporządkowania statusu mniejszości;
FRONT ZACHODNI.
W lutym 1916 r. Niemcy podjęli próbę przełamania frontu pod Verdun. Ta bitwa kosztowała życie 700 tyś. ofiar. Wcale nie okazała się najkrwawszą. W walkach nad Sommą (VII-XI 1916), gdzie z kolei wojska ententy (francusko-angielskie) usiłowały przełamać front, padło około miliona zabitych.
W walkach nad Sommą użyto po raz pierwszy czołgów. Dotychczasowe środki bojowe (karabin maszynowy, artyleria) dawały przewagę w obronie nad atakiem; stąd trwałość wojny pozycyjnej i ogromne straty w ludziach podczas prze łamywania frontów.Użycie czołgów było próbą znalezienia właściwego środka ofensywnego; niewielu wówczas doceniło ich walory.
FRONT WSCHODNI
Być może, decydująca bitwa nad Marną zakończyłaby się inaczej,Europa dotąd byłaby pod hegemonią niemiecką, gdyby nie uderzenie rosyjskie na Prusy Wschodnie. Naciskani przez Francuzów Rosjanie bez przygotowania ruszyli na Prusy z dwiema armiami pod dowództwem generałów Samsonova i Rennenkampfa. Zagrożeni junkrzy pruscy podnieśli krzyk, na pomoc ściągnięto z Francji dwa korpusy niemieckie. W bitwie pod Tanenbergiem generałowie Erich von Ludendorff i Paul von Hindenburg (przyszły prezydent Niemiec) rozbili armię Samsonowa (Rennenkampf w tym czasie stał bezczynnie, sierpień 1914). Propaganda niemiecka okrzyknęła to zwycięstwo rewanżem za Grunwald. Jednakże ofiara z 200 tyś poległych żołnierzy rosyjskich nie poszła na marne; prawdopodobnie uratowała Francuzów. W planach poprzedzających wojnę Rosja miała dźwigać głównie ciężar walki z Austro-Węgrami.Początkowo Rosjanie odnieśli sukcesy zajmując wschodnią Galicję . W maju 1915 r. uderzenie Niemiec i Austro-Węgier przełamało front pod Gorlicami i Rosja została wyparta na linię od rygi po Kamieniec Podolski (mniej więcej na granice II rozbioru Polski). Front zastygł w gigantycznych liniach okopów i zasieków. Dopiero rok później przeciwuderzenie gen. Aleksieja Brusiłowa znów przerwało front zmusiło Austriaków do wycofania się ze wschodniej Galicji.
FRONT POŁUDNIOWY
Fronty południowe przebiegały przez Bałkany.Po kompromitujących klęskach Austro-Węgier w Serbii w sierpniu 1914 r., bitni Serbowie w końcu zostali zmuszeni do ucieczki w wyniku ofensywy państw centralnych (Austria, Niemcy, Bułgaria).
Istotną kwestią dla walczących stron była sprawa cieśnin czarnomorskich (pomoc materiałowa dla Rosji). Jednakże brytyjska próba zajęcia tureckich cieśnin Morza Czarnego zakończyła się niepowodzeniem (klęska na półwyspie Galipoli w grudniu 1915 r. kosztowała Anglię 150 tyś. zabitych)
Natomiast powodzeniem zakończyła się brytyjska operacja zajęcia Salonik i Grecji, która zmuszona została do opowiedzenia się po stronie ententy.
Rumunia, zgodnie z tradycją Wołochów i Mołdawian, wyczekiwała i dopiero w 1916 r. opowiedziała się po stronie ententy. Odpowiedzią był atak Austrii i Bułgarii oraz okupacja Rumunii przez państwa centralne. Jednakże Rumunia skorzystała na tym wyborze.
Włochy, niegdyś sojusznik państw centralnych, do wojny przystąpiły w 1915 r. Opowiedziały się po stronie ententy, zyskując obietnicę zaspokojenia roszczeń terytorialnych . Po fatalnej klęsce z Austrią front włoski zmienił się w wojnę pozycyjną wzdłuż rzeki Isonzo.
WALKI NA MORZU
Niemcy zablokowane na Morzu Północnym przez flotę angielską usiłowały przełamać tę przeszkodę. Tak doszło do bitwy jutlandzkiej w maju 1916 r. Mimo ogromnych strat zadanych Royal Navy (flocie królewskiej Anglii) przez Niemców, Wlk. Brytania zdołała utrzymać blokadę II Rzeszy.
Skutkiem blokady Niemcy traciły kolonie, pogłębiały się trudności gospodarcze i zaopatrzeniowe.
Inną próbą przerwania pierścienia na morzach była nieograniczona wojna podwodna.Niemieckie U-booty torpedowały na morzach nawet statki pasażerskie, co dla opinii świata było kolejnym, potwierdzeniem brutalności germańskiej: złamanie neutralności Belgii w 1914 r. i totalna wojna na morzu były sprzeczne z prawem międzynarodowym, z konwencjami genewskimi i haskimi.
Jednakże trzeba było nie lada wysiłków, by USA przystąpiły do wojny Ameryce szczególnie silne były nastroje izolacjonizmu i neutralności.
Ale i to się Niemcom udało. Storpedowanie pasażerskiej brytyjskiej Lusitanię ze 120 Amerykanami (na 1200 pasażerów) na pokładzie było jeszcze wypadkiem przy pracy(1915). Ale próba dogadywania się Niemiec z Meksykiem na temat rewizji granic USA, oznaczająca złamanie doktryny Monroe, oraz ogłoszenie i realizowanie totalnej wojny podwodnej wywołały oburzenie w Stanach Zjednoczonych.
W kwietniu 1917 r. prezydent Woodrow Wilson ogłosił przystąpienie USA do wojny .Pod hasłem , które dotąd uzasadnia interwencje amerykańskie na całym świecie: w obronie demokracji. Dla ententy w Europie zaczęły płynąć dostawy i odziały amerykańskie.
SPRAWA POLSKA W I WOJNIE ŚWIATOWEJ:
1908
powstaje Związek Walki Czynnej (K. Sosnkowski) – Lwów;
1910
powstanie Związku Strzeleckiego we Lwowie(W. Sikorski) i Strzelca w Krakowie(J. Piłsudski)
1914
3 VIII – J Piłsudski formuje w Krakowie kampanię kadrową
6 VIII – „pierwsza kadrowa” kampania strzelecka przekroczyła granicę z Rosją. Piłsudski chcąc zmobilizować Polaków i uwiarygodnić swoje działania utworzył w Warszawie fikcyjny Rząd Narodowy.
14 VIII – odezwa ks. Mikołaja Mikołajewicza dotycząca zjednoczenia ziem polskich pod berłem cara. 16 VIII – utworzenie Naczelnego Komitetu Narodowego – politycznej reprezentacji stronnictw galicyjskich. W uzgodnieniu z Wiedniem tworzą się Legiony Polskie, do których weszliby piłsudczykowskie oddziały strzeleckie i zbuntowane przeciwko Dmowskiemu endeckie drużyny strzeleckie.
XI – Powstanie w Warszawie Komitetu Narodowego Polskiego – przedstawicielstwo polskich kół prorosyjskich (Dmowski i Wielkopolski na czele). Tworzy się Legion Puławski. Rosjanie nie podjęli dyskusji z KNP, obawiając się żądania autonomii dla królestwa.
1915 – 16
VI 1915 rząd rosyjski rozpoczął dyskusję nad utworzeniem w Królestwie Polskim samorządu, jednak po wyparciu Rosjan ze wszystkich ziem polskich, stracił zainteresowanie dla tej sprawy;
1915 – Niemcy zajmują Warszawę
XII 1915 – powstał Centralny Komitet Narodowy, który miał stanowić polityczną reprezentację dla Królestwa Polskiego; rozbudował powstałą w X 1914 tajną Polską Organizację Wojskową, której zadaniem była dywersja na tyłach wojsk rosyjskich w Królestwie Polskim, na Ukrainie i w Rosji
5 XI 1916 – Akt 5 XI wydany przez Niemcy i Austro-Węgry w sprawie polskiej.
25 XII 16 – car Mikołaj II zadeklarował dla ziem polskich wolność, zjednoczenie i własny ustrój w unii z Rosją.
1917
27 III – Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich, w której dominowali wówczas umiarkowani reformiści, wydała odezwę w której opowiedziała się za prawem Polaków do całkowitej niepodległości;
4 VI – Dekret prezydenta Francji o utworzeniu armii polskiej we Francji. Tworzona jest armia gen. J. Hallera (ok. 100 tys żołnierzy)
2 VII – Piłsudski wystąpił z TRS, jednocześnie rozpadła się Rada Narodowa;
W lipcu Piłsudski odmówił złożenia przysięgi braterstwa broni z armiami Austro-Węgier i Niemiec oraz na wierność obu cesarzom.
VII – VIII tzw kryzys przysięgowy (21/22 aresztowanie J. Piłsudskiego, osadzono go w twierdzy w Magdeburgu)
15 VIII – w Lozannie powstaje Polski komitet Narodowy (siedziba w Paryżu) uznawany przez Ententę za prawowitą władzę polityczną Polski.
12 X – powołanie Rady Regencyjnej przez cesarzy Niemiec i Austro-Węgier.
1918
3 I – orędzie prezydenta USA W. Wilsona (pkt 13 mówił o sprawie polskiej)
3 VI – Anglia, Francja, Włochy ogłaszają deklaracje w sprawie przywrócenia Polsce niepodległości
29 VIII – Dekret rady komisarzy Ludowych o anulowaniu dekretów rozbiorowych Polski, posłużył bolszewikom do przeprowadzenia akcji propagandowej, w której podkreślano pokojowe zamiary Rosji Radzieckiej wobec Polski.
2 IX – początek rozbrajania okupantów przez POW
28 X – w Krakowie powstaje Polska Komisja Likwidacyjna
7 XI – powstanie Tymczasowego Ludowego rządu republiki polskiej w Lublinie (I. Daszyński premierem)
10 XI – J. Piłsudski i K. Sosnkowski powracają z więzienia w Magdeburgu do Warszawy
11 XI – Niemcy podpisują zawieszenie broni
