związek frazeologiczny – jest to mniej lub bardziej stałe połączenie wyrazów (zawsze logiczne)
I. Podział związków frazeologicznych ze względu na budowę:
a) fraza – to związek w głównym zdaniu, czyli podmiot z orzeczeniem np. pan sprząta
b) wyrażenie – związek, który tworzy rzeczownik z wyrazem go określającym np. rzeczownik z przymiotnikiem, czyli epitet (pyszne ciasto); rzeczownik z imiesłowem przymiotnikowym (idący człowiek); rzeczownik z rzeczownikiem (książka Kasi); rzeczownik z zaimkiem dzierżawczym (moja książka)
c) zwrot – związek, który tworzony jest przez czasownik z wyrazem go określającym np biegnie szybko
II. Podział ze względu na stopień zespolenia wyrazów w związku:
a) luźne – znaczenie jest prostą sumą znaczeń wyrazów np. piechota wylewa się – woda wylewa się – płyn wylewa się – lawa wylewa się (czyli rzecz wylewająca się może być różna, byle tworzyła całość z resztą)
b) stałę – znaczenie nie jest sumą znaczeń np. coś mu strzeliło do głowy (nie można zamieć głowę na nogę, czy szyję – sens tylko na to wyrażenie ze słowem głowa), albo grać komuś na nerwach (nie można grać komuś na nogach, czy żyłach – dlatego nie można zmienić słowa nerwy na coś innego, bo związek będzie niezrozumiały, bez sensu)
c) łączliwe – połączenie wyrazów, które są ze sobą związane znaczeniowo np pobudzić czyjąś wyobraźnię
Związki frazeologiczne mogą mieć znaczenie przenośne i dosłowne:
– dosłowne: żelazna krata, cięka torba
– przenośne: żelazny repertuar, ciężkie przeżycia
2) Omów systemy wersyfikacyjne wiersza polskiego
System wersyfikacyjny – to zespół elementów językowych, które są wyznacznikiem budowy wersów, tworza strukturę wiersza.
Czynniki organizujące wiersz:
– rozpiętość sylabiczna (ilość sylab w wersie)
– przedział międzywyrazowy (średniówka)
– przedział składniowy (założenie, że jeden wers to jedno zdanie)
– akcent
a) paroksytoniczny – żeński; pada na przedostatnią sylabę w wersie
b) inicjalny – pada na pierwszą sylabę w wersie
c) oksytoniczny – męski; pada na ostatnią sylabę w wersie
– intonacja – wznosząca (zdanie pytające) i opadająca (zdanie rozkazujące)
I. Systemy wersyfikacyjne numeryczne, regularne
– sylabizm – jednostką miary w wersie jest sylaba; cechują sie tym, że musi występować jednakowa liczba sylab w wersie, akcent jest stały, ale nieregularny. W wersach powyżej 8 sylab występuje średniówka
– sylabotonizm – jednakowa liczba sylab w wersie, regularnie rozłożone akcenty, w wersie występuje regularne następstwo sylab akcentowanych i nieakcentowanych, jednostką miary, która organizuje wers jest stopa i pozycja akcentu
– -‚- / – -‚- / –‚- krska to akcent
stopa np. „Elegia o chłopcu” Baczyńskiego
– tonizm – równa liczba w wersie zestrojów akcentowych, niestała liczba sylab, bardzo swobodny rozkład akcentów np utwory Broniewskiego, Gajcego.
II. Systemy nienumeryczne, nieregularne
– średniowieczny wiersz rymowo-zdaniowy – jedno zdanie stanowi jeden wers, wersy te rymuja się
– wiersz wolny – nie jest oparty na żadnym schemacie wersyfikacyjnym, dowolna długość wersów, brak rymów lub sporadycznie występują, strofy różnej długości. Różewicz jako pierwszy zastosował wiersz wolny na dużą skalę – wiersz różewiczowski.
– wiersz emocyjny – powiązany z wolnym; zapisem graficznym są uzewnętrznione emocje
Trzy odmiany wiersza emocyjnego:
a) norwidowski – intonacja nie jest zależna od składni
b) wiersz awangardowy – (dwudziestolecie międzywojenne) łączył skrajne rozmiary wersów np Przyboś „Z Tatr”
c) wiersz poawangardowy – wszystko jest dozwolone, np utwory Białoszewskiego.
3. Omów sposoby bogacenia słownictwa w języku polskim
I.Derywacja – polega na tym, że tworzymy nowe wyrazy za pomocą dodawania formantów (przedrostek, przyrostek, wrostek, przedrostek zerowy)
– funkcja gramatyczna – formant przenosi wyraz z jednej części mowy do drugiej, ale nie zmienia znaczenia np pisać i pisanie
– funkcja znaczeniowa – formant zmienia znaczenie wyrazu w stosunku do wyrazu motywującego np pisać – pisarz
– funkcja modyfikacyjna – formant nie zmienia znaczenia wyrazu, ale modyfikuje go np. kot – kotek
II.Formacje słowotwórcze
– jednotematowe np kotek, kocisko, domek
– wielotematowe – mają co najmniej 2 formacje słowotwórcze
a) złożenia – to wyrazy, które składają sie z podstawy i wrostka (o, i, y) – samolot, samochód, prostokąt
b) zrosty – te formacje, które przyrastaja do siebie, nie ma formantów np wielkanoc, dobranoc, karygodny
c) zestawienia – połączenie 2 wyrazów, które oznaczają jedno np Boże Narodzenie, Jelenia Góra
III. Przenośne znaczenie wyrazów – związki frazeologiczne
związek frazeologiczny – jest to mniej lub bardziej stałe połączenie wyrazów (zawsze logiczne)
I. Podział związków frazeologicznych ze względu na budowę:
a) fraza – to związek w głównym zdaniu, czyli podmiot z orzeczeniem np. pan sprząta
b) wyrażenie – związek, który tworzy rzeczownik z wyrazem go określającym np. rzeczownik z przymiotnikiem, czyli epitet (pyszne ciasto); rzeczownik z imiesłowem przymiotnikowym(idący człowiek); rzeczownik z rzeczownikiem (książka Kasi); rzeczownik z zaimkiem dzierżawczym (moja książka)
c) zwrot – związek, który tworzony jest przez czasownik z wyrazem go określającym np biegnie szybko
II. Podział ze względu na stopień zespolenia wyrazów w związku:
a) luźne – znaczenie jest prostą sumą znaczeń wyrazów np. piechota wylewa się – woda wylewa się – płyn wylewa się – lawa wylewa się (czyli rzecz wylewająca się może być różna, byle tworzyła całość z resztą)
b) stałę – znaczenie nie jest sumą znaczeń np. coś mu strzeliło do głowy (nie można zamieć głowę na nogę, czy szyję – sens tylko na to wyrażenie ze słowem głowa), albo grać komuś na nerwach (nie można grać komuś na nogach, czy żyłach – dlatego nie można zmienić słowa nerwy na coś innego, bo związek będzie niezrozumiały, bez sensu)
c) łączliwe – połączenie wyrazów, które są ze sobą związane znaczeniowo np pobudzić czyjąś wyobraźnię
Związki frazeologiczne mogą mieć znaczenie przenośne i dosłowne:
– dosłowne: żelazna krata, cięka torba
– przenośne: żelazny repertuar, ciężkie przeżycia
IV. Skrótowce
– literowce – czytamy pierwsze litery skrótu np PKO, PZU, NBP
– głoskowce – czytamy głóski np NIK, KEN, KUL
– sylabowce – czytamy pierwsze sylaby np Pafawag, Polfa
– skrótowce mieszane – np Cepelia, Zaiks
V. Neologizmy – oznaczenie nowego pojęcia
– słowotwórcze np wieża – wieżowiec; beton – betoniarka
– znaczeniowe – wyrazy, które kiedyś miały inne znaczenie a teraz mają inne np pas
– frazeologiczne – nowe związki frazeologiczne np pirat drogowy
VI. Zapoezyczenia – sa związane z historią
– podział ze względu na sposób w jaki dostały sie do języka
a) bezpośrednie – np weekend, hot-dog, pizza
b) pośrednie – zanim dotarły do Polski przeszły jeszcze przez inne języki np z niemieckiego castellum zanim dotarło do Polski jako kościół przeszło jeszcze przez język czeski
– podział ze względu na kształt zaporzyczeń
a) właściwe – docieraja bez większych zmian np torreador, komputer
b) sztuczne – wyrazy utworzone z dwóch członów, obcych podstaw słowotwórczych np telewizja, kserokopia
c) hybrydy – w jednej części jest człon polski, w drugiej obcy, zaporzyczenie częściowo przetłumaczone np bawełna – baumwolle
d) kalki językowe – wygląda zaporzyczenie na słowo polskie, ale powstało na wzór wyrazu obcego np ból świata – to weltschmentz, drapacz chcmur – sky scraper
