Samotność jest to uczucie wyobcowania, poczucie braku towarzystwa. Najczęściej przeżywają ją osoby opuszczone przez przyjaciół, nieszczęśliwie zakochane albo ci, którzy nie mają własnej rodziny lub stracili kogoś bliskiego. Samotność jest zwykle przygnębiająca, jednak niektórzy świadomie wybierają życie w odosobnieniu, rezygnując z towarzystwa dla wyższych celów. Samotność cenią szczególnie artyści, gdyż dzięki niej mają większe możliwości rozwoju, mogą lepiej poznać siebie. W literaturze z motywem samotności wiążą się głównie postaci romantycznych poetów, opuszczonych kochanków oraz osób chorych lub odrzuconych przez społeczeństwo.
Przykładem bohatera, który wybrał życie w samotności jest święty Aleksy ? średniowieczny asceta pochodzący z zamożnego i znanego książęcego rodu rzymskiego. Był on wiernym chrześcijaninem, żyjącym zgodnie z zasadami przejętymi od rodziców. Aleksy poślubił królewnę ? Famijanę, jednak nie chciał żyć w związku i już w noc poślubną opuścił swoją małżonkę. Zabrał ze sobą swój majątek i wyruszył w drogę, aby rozdać go ubogim i rozpocząć ascetyczne życie w imię Boga, wyrzekając się wszelkich przyjemności. Aleksy żebrał przed kościołem, aż pewnego dnia zlitowała się nad nim Matka Boska i rozkazała otworzenie jego bram. Aleksy znalazł się w centrum zainteresowania, dlatego opuścił miasto wyruszając w drogę. Po wielu latach trafił do swojego rodzinnego domu. Nie został jednak rozpoznany, więc musiał żywić się odpadkami z ojcowskiego stołu. Po szesnastu latach umartwiania się, zmarł. Śmierci Aleksego towarzyszyły liczne cuda, dzwoniły dzwony kościołów, do jego ciała przybywały pielgrzymki, przybywali również kardynałowie, biskupi, kapłani, a nawet sam cesarz.
Aleksy zdecydował się na odważny krok wybierając życie w ascezie, swoje życie podporządkował Bogu, całkowicie wyrzekając się przyjemności i żyjąc w skrajnym ubóstwie. Taka decyzja wymagała izolacji od ludzi i rezygnacji z posiadania rodziny. Poprzez samotność i umartwienie chciał służyć Bogu i dostąpić zbawienia duszy. Cierpliwie znosił upokorzenia i pogardę ludzi, aby otrzymać swoją nagrodę po śmierci. Takie życie ściśle wiązało się z założeniami epoki, w której żył Aleksy, gdy najwyższą cnotą była gotowość oddania życia w jakiejś ważnej sprawie. Życie w odosobnieniu pozwoliło mu na rozwój duchowy i osiągnięcie swojego celu, dzięki samotności zbliżył się do Boga, przez co stał się świętym. W ten sposób Aleksy potwierdził, że samotność nie musi prowadzić do smutku i zniechęcenia, ale może być człowiekowi przydatna.
Inny rodzaj samotności przeżywa główny bohater książki ?Cierpienia młodego Wertera?. Werter to młody mężczyzna pochodzący z rodziny mieszczańskiej. Był on człowiekiem wykształconym, interesował się muzyką i literaturą. Był bardzo utalentowany, umiał dobrze tańczyć, a także malować i rysować. Był przesadnie uczuciowym i wrażliwym indywidualistą, marzył o głębokim uczuciu.W życiu kierował się emocjami, miał zmienne nastroje, z radości szybko popadał w smutek. Był człowiekiem szczerym i otwartym, więc łatwo nawiązywał kontakty z ludźmi, chętnie wysłuchiwał ich problemów oraz pomagał je rozwiązywać. Lubił dzieci za ich niewinność, szczerość i naturalność. Kochał przyrodę, wśród której znajdował spokój i ukojenie. Werter uciekał od świata, aby obcować z naturą lub czytać książki. W samotności próbował poznać sens istnienia. Pewnego dnia poznaję Lottę, w której się zakochuje. Wierzy, że Lotta jest jego bliźniaczą duszą, jedyną kobietą, którą może kochać. W listach do Wilhelma pisze o jej poznaniu, opowiada o wspólnych rozmowach i spacerach, które czynią Wertera człowiekiem szczęśliwym. Ten stan trwał jednak tylko do przyjazdu Alberta, którego Lotta kochała. Werter szybko stracił nadzieję na szczęśliwe życie z ukochaną, spotkania z nią stają się przyczyną coraz większego smutku, popada w depresję i samotność, zastanawia się nad popełnieniem samobójstwa.
Werter, mimo że miał wielu przyjaciół, w głębi serca czuł się samotny, ponieważ nie mógł żyć z kobietą, którą kochał. Był rozdarty wewnętrznie, czuł, że nikt go nie rozumie, przestał widzieć sens dalszego życia. Wolał umrzeć, niż żyć bez Lotty, dlatego zdecydował się na popełnienie samobójstwa. Śmierć była dla niego formą wyzwolenia, ucieczką od cierpienia i samotności.
Samotnikiem jest także bohater ?Zbrodni i kary? – Rodion Raskolnikow. Był on biednym i zaniedbanym studentem prawa. Jedyny sposób na poprawę swojej sytuacji widział w zamordowaniu Alony Iwanowej i zrabowaniu jej majątku. Dzięki jej pieniądzom zamierzał także ocalić od nędzy wielu ludzi oraz pomóc swojej siostrze, aby nie musiała brać ślubu z zamożnym adwokatem ? Łużynem. Raskolnikow wziął siekierę jako narzędzie zbrodni i udał się do mieszkania Iwanowej, gdzie zamordował lichwiarkę, oraz jej siostrę. Po dokonaniu zbrodni sprawia wrażenie chorego, czyści zakrwawione ubranie, a zrabowane przedmioty ukrywa nie korzystając z nich, chociaż miały być rozwiązaniem jego problemów. Boi się, że wyjdzie na jaw kto jest mordercą, przez co jeszcze bardziej odsuwa się od ludzi, odrzucając przyjaciół i rodzinę.
Według teorii Raskolnikowa ludzie dzielą się na tych, którzy są niepotrzebni społeczeństwu, jak Alona Iwanowa oraz nadludzi, mających prawo do zabijania. On sam uważa się za jednostkę wybitną. Zakłada że tacy jak on nie potrzebują wsparcia innych ludzi, dlatego też świadomie ich unika. Jednak nawet Raskolnikow potrzebował zrozumienia. Ze swoim problemem zwrócił się do Soni, która pomogła mu podjąć właściwą decyzję. To potwierdza, że nawet człowiek, który celowo dąży do samotności, potrzebuje kogoś bliskiego.
Kolejny bohater, który wybrał samotność to młody lekarz – Tomasz Judymz powieści Stefana Żeromskiego ?Ludzie bezdomni?. Judym był synem ubogiego szefca, jednak dzieciństwo spędził u ciotki, przez którą był bity i poniżany. Dzięki uporowi i silnej woli udało mu się zdobyć wykształcenie medyczne. Takiej szansy nie otrzymał brat Judyma ? Wiktor, z tego powodu Tomasz ma wyrzuty sumienia. Judym jest człowiekiem bezkompromisowym i porywczym, przez co zraża do siebie warszawskich lekarzy. Jest wrażliwy na zło i krzywdę, chce realizować pozytywistyczne hasła pracy u podstaw i pracy organicznej. Za swój moralny obowiązek uważa walkę ze złem i niesprawiedliwością. Judym wszedł w świat ludzi bogatych, ale z powodu ich egoizmu i pogardy dla ubogich nie czuł się wśród nich dobrze. Judym jest samotny, ponieważ oddalił się od środowiska, z którego się wywodził, a ze względu na swoje pochodzenie czuje się wyobcowany wśród ludzi bogatych. Doktor Judym pragnie znaleźć swoje miejsce na świecie, chce założyć rodzinę i być szczęśliwym. Jednak gdy znajduje dobrą i wrażliwą kobietę, która odwzajemnia jego uczucia, odrzuca ją, gdyż uważa, że tylko niezwiązany z nikim może służyć idei walki z nędzą.
Uważa, że musi zrezygnować z własnego szczęścia, aby móc pomagać biednym ludziom oraz walczyć z obojętnością i krzywdą. Zdecydował się podjąć walkę, mimo że nie był pewien czy się ona powiedzie. Judym jest skazany na samotność przez to, że nie może pogodzić się z istnieniem zła. Wybiera życie w pojedynkę, aby poświęcić się dla innych. Nie ma nadziei na szczęśliwą przyszłość. Wybór Judyma, aby zrezygnować z posiadania rodziny jest powodem nie tylko jego cierpienia, ale także Joasi. W ten sposób upodobnił się on do świętego Aleksego, który także opuścił swoją żonę w imię wyższej idei.
Bohaterowie literaccy przeżywali samotność z wielu różnych powodów. Czasem wynikało to z ich negatywnego stosunku do świata, a czasem było przez nich niezawinione. Niektórzy zostali na nią skazani przez sytuację, w której się znaleźli, a inni wybrali ją, aby móc poświęcić się dla idei, którą uważali za słuszną. Jednak nawet żyjąc zgodnie z własnymi przekonaniami, z powodu osamotnienia nie potrafili być do końca szczęśliwi, a ich wybór bywał także przyczyną cierpienia bliskich im osób.
I. Literatura podmiotu
1. De Voragine J., ?Legenda o świętym Aleksym? [w] ?Opowieść o człowieku? Wydawnictwo Znak, Kraków 2005.
2. Dostojewski F., ?Zbrodnia i kara?, Wydawnictwo Znak, Warszawa 2002.
3. Goethe J. W., ?Cierpienia młodego Wertera?, Wydawnictwo Znak, Kraków 1999.
4. Żeromski S., ?Ludzie bezdomni?, Wydawnictwo Greg, Warszawa 2002.
II. Literatura przedmiotu
1. Lupas-Rutkowska J., ?Legenda o świętym Aleksym?, Wydawnictwo Znak, Warszawa 1987.
2. Polańczyk D., ?Biblioteczka Opracowań Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego?, Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa 1995.
3. DrabarekB., Fallakowski J., Rowińska I., ?Szkolny słownik motywów literackich?, Wydawnictwo Greg, Kraków 2004.
4. http://motywy-literackie.klp.pl/ 03.04.2008 19:50.
III. Ramowy plan wypowiedzi
1. Określenie problemu
Samotność – stan wyobcowania, brak bliskich ludzi, brak możliwości porozumienia się z innym człowiekiem. Przyczyny samotności mogą być różne. Czasem jest ona wynikiem negatywnego stosunku do świata, czasem jest niezawiniona przez człowieka i wynika z zaistniałej sytuacji.
2. Rozwinięcie
a. „Legenda o św. Aleksym”
Aleksy skazuje siebie na samotną egzystencję, by poświęcić się Bogu i swoim życiem zasłużyć na zbawienie.
b. „Cierpienia młodego Wertera”
Werter jest samotny z powodu swego uczucia do Lotty. Izoluje się od świata i ludzi, zamykając się w świecie miłosnych cierpień.
c. „Zbrodnia i kara”
Raskolnikow żyje w samotności, unikając ludzi, ponieważ sytuuje siebie wśród wybitnych jednostek, które stoją ponad światem i prawem. Później jego alienację wzmoże świadomość popełnionej zbrodni.
d. „Ludzie bezdomni”
Judym skazuje się na samotne życie, ponieważ uważa, że jeśli chce się poświęcić służbie najbiedniejszym, nie może wiązać się z żadną kobietą. Natomiast jego bezkompromisowość i rygoryzm w pojmowaniu obowiązków społecznych izolują go od środowiska lekarskiego.
3. Wnioski
Bohaterowie czuli się samotni, mimo że żyli wśród ludzi. Wszyscy oni zostali na ten stan skazani, przez sytuację, w jakiej się znaleźli lub wybrali go świadomie, aby poświęcić się idei, którą uważali za najważniejszą. Dzięki temu część z nich dokonała czegoś w życiu i potrafiła skierować uwagę społeczeństwa w pożądanym przez siebie kierunku.
