1. GRANICE CHRONOLOGICZNE:
daty rozpoczynające i kończące okres MP mają charakter umowny; data początkowa: rok 1890(debiuty poetów nowego pokolenia, m.in. K. Przerwa-Tetmajer); data końcowa 1918 (Polska po ponad 100-letniej niewoli odzyskuje niepodległość).
W okresie MP debiutowały 2 POKOLENIA:
I – ur. w latach 60-tych XIXw.: Jan Kasprowicz, Stefan Żeromski, K. Przerwa-Tetmajer, Władysław Stanisław Reymont, Stanisław Wyspiański, Zenon Przesmycki, Stanisław Przybyszewski, Kazimiera Zawistowska, Antoni Lange.
II – ur. w latach 70: Wacław Berent, Tadeucz Boy-Żeleński, Stanisław Korab-Brzozowski, Bolesław Leśmian, Leopold Staff.
2. NAZWY EPOKI:
Młoda Polska: najpowszechniej stosowana nazwa, utworzona na wzór nazw stosowanych w innych krajach eu.: Młode Niemcy, Młoda Francja, Młoda Skandynawia. Pierwszy użył jej Artur Górski w cyklu program. art. z 1898.
Fin de sjecle: z fr. „koniec wieku”, nazwa oznacza dosłowanie koniec wieku; kojarzy się z kryzysem i chwilą upadku starej kult. eu., akcentuje pesymistyczną wizję końca wieku.
Modernizm: fr. moderne „nowoczesny”, ma 2 znaczenia: 1.nazwa prądu lit. w XXw, który ukształtował się ok. 1910r. a jego wpływy sięgają do lat 60 XXw. 2. nazwa kierunków art. XIX i XXw związanych z doświadczeniem nowoczesności.
Dekadentyzm: fr. decadence „schyłek, upadek”; pojawiło się ono w wierszu fr. poety Paula Verlaine’a; w tłumaczeniu na polski oznacza WIELKIE KONANIE; dekadentyzm to pewien stan emocjonalny pesymizmu, wynikający z przekonania o niuchronności dokonujących się przeobrażeń, prowadzących do katastrofy.
Neoromantyzm: nowy romantyzm, nazwa kieruje uwagę ku tym elementom MP, które były świadectwem nawiązania do tradycji romantycznej; artyści młodopolscy uznali za swego patrona Juliusza Słowackiego.
3. FILOZOFIE MŁODOPOLSKIE:
fil. końca XXw., ukształtowały 3 nurty mające również wpływ na literaturę i sztukę:
*schopenhauerysm: „Świat jak wola i przeobrażenie”; sformułował pesymistyczny pogląd na świat i życie ludzkie, które postrzegał jako pasmo udręk i łez. Przeznaczeniem człowieka jest cierpienie, ludzie bowiem całkiem podlegają prawom natury, są jej igraszką. Aby wyzwolić się z tej niewoli, człowiek powinien zdławić w sobie popęd życia, dobrowolnie wyzbyć się pragnień, poddać cierpieniu i nie walczyć z tym, co nieuchronne. Był zafascynowany fil. buddyjską z której przejął koncepcję nirwany (uczieczka w niebyt)- to stan nieistnienia, oderwanie się od świata, osiągnięcie spokoju całkowitego. Z pułapki natury można też uciec dzięki kontemplacji piękna, zaś prawdziwym wyzwoleniem jest twórczość art.
*nietzscheanizm: Friedrich Nietzsche; fil. aktywna, przeciwna dekadenckiej filozofii bólu i zniechęcenia; „Poza dobrem i złem”, „Tako rzecze Zaratusrta”. Oskarżył chrześcijaństwo, że jest religią słabych i biednych, stworzył hasło przewartościowania wartości, stworzył koncepcje nadczłowieka- istoty zdolnej do odrzucenia norm i ustanowienia nowych; nadczłowiek to istota mocna, silna, przeznaczona do kierowania innymi- słabszymi. Najwyższą wartość przypisał sile życia, mocy i energii. Ostro krytykowałpanujące zasady moralne, uważał że nie ma sądu, czy moralności obiektywnej, a każdy tworzy swą własną moralność dostosowaną do celów życiowych, psychiki, środowiska w którym żyje, sformułował postulat moralności”rasy panów”, nadludzi.
*bergsonim: Henri Bergson (fr.) „Ewolucja twórcza”, inaczej intuicjonizm; głosił, że intuicjai instynkt stanowią źródło poznania świata; świat i człowiek znajdują się w ciągłym rozwoju, ten dynamizm, ciągła ewolucja, wynikają z wewn. sił, pędu życiowego- tzw. elan viatl (siła do życia).
4. PRĄDY ARTYSTYCZNE:
*impresjonizm: z fr. impression „wrażenie”; początkowo termin odnosił się tylko od tytułu obrazu „Impresja” Claude Moneta. Kierunek powstał w latach 70 XXw. Impresjoniści chcieli malować nie to, co wiedzą o świecie, lecz to co widzą. Pragnęli uchwycić ulotnośći zmienność rzeczywistości. Byli zafascynowani światłem. Ich technika polegała na rozmyciu konturów, grze świateł i cieni, które osiąga się dzięki pkt. nakładaniu farby. Z bliska plami nadają charakter chropowatości, z daleka robią wrażenie świetlistości. Claude Monet (Katedra w Rouen o poranku, Katedra w Rouen, portal i wieża w słońcu, harmonia w bieli i złocie, Impresja); August Renoir; Edgar Degas (Niebieskie tancerki); w Polsce: Władysław Podkowiński (W ogordzie); Józef Pankiewicz, Leon Wyczółkowski.
W liryce impr. wyraził się w luźnej budowie oraz podporządkowaniu wszystkiego podmiotowi lirycznemu i nastrojowości. Poeci wykorzystują efekty brzmieniowe i zrytmizowanie wiersza. Technika ta bywa najczęściej wykorzystywana do tworzenia pejzaży pełnmych melancholii, przenikniętych tajemniczym nastrojem.
*ekspresjonizm: z łac. expressio „wyraz, wyrażenie; ozn. kierunek w literaturze i sztuce początków XXw. Dzieło miało być świadectwem indywidualnego sposobu odczuwania. Przez zniekształcone formy i jaskrawe kolory ekspresjoniści wyrażali gwałtowne przeżycia i emocje. U jego podstaw leży bunt przeciw ustabilizowanym instytucjom i normom mieszczańskiego społeczeństwa. Bohatera dzieł eksp. widzimy w sytuacjach uniwersalnych. To człowiek aktywny, poszukujący i bardzo samotny. Jego bunt przeciw powszechnie uznawanym prawom przejawia się w prowokacji, celowej wulgarności i kreowaniu świata na opak. Jego kierunek lit. i art. ukształtował się gł. w Niemczech ok 1910r. trwał do końca lat 20, XXw. Prekursorem był Vincent van Gogh. Do wybitnych przedstawicieli zalicza się też: Edwarda Muncha (Krzyk), Oskara Kokoszkę, Chaima Soutinea. W Polsce: Stanisław Ignacy Witkiewicz „Witkacy”. Język ekspresjonistów opiera się na polityce krzyku. Eksp. posługują się mocnymi kolorami: czerwienią, czernią, jakskrawymi odcieniami fioletu i siarkowymi żółciami. Poeci przedstawiają dynamiczne obrazy spustoszonego świata po katastrofie. Pejzaże oglądane najczęściej z góry. Zdeformowany świat staje się chaosem walczących żywiołów.
*secesja: z niem. secession- określa jeden z najważniejszych nurtów w sztuce końca XIXw. Twórcy secesji zrywali z historycyzmem, pragnęli tak zmieniać otoczenie człowieka, by każdy przedmiot był dziełem sztuki. Charakterystycznesą: linia falista, esowata, kapryśna, nawiązanie do płynnych form roślinnych. Malarze operowali zgaszoną kolorystyką, półtonami. Obrazy utrzymane w tajemniczym nastroju. Gł. ośrodki secesji to: Monachium, Berlin i Wiedeń. W Anglii termin Modern Style a we Francji Art Nouveau. Gustaw Klimt.
*symbolizm: kierunek w literaturze i sztuce rozwijający się na przełomie XIX i XXw. Był propozycją wyrażenia treści poprzez symbol. Jacek Malczewski
