Witam szanowną komisję nazywam się Marta S. i pragnę zaprezentować państwu moja realizację tematu; Motyw wędrówki w literaturze. Omów zagadnienie na wybranych przykładach.
Kluczowe pojęcie wędrówki rozumiem jako symbol podróży duszy w poszukiwaniu porządku duchowego, oczyszczenia. Wędrówka może być także pielgrzymką, czyli przejściowym charakterem wszelkich sytuacji, wewnętrznym odsunięciem od spraw życia dzisiejszego, przywiązaniem do celów odległych, świętych.
Mottem moich rozważań chciałabym uczynić cytat pochodzący z wiersza Leopolda Staffa,, Każdy z nas jest Odysem”. Słowa Staffa to oczywiste odniesienie do archetypu wędrowca – homo viatora, któremu początek dała postać słynnego bohatera „Odysei”. Czyż nie każdy z nas podobnie jak legendarny Odyseusz przemierza swe życie z nadzieją, ze wreszcie dotrze do upragnionego celu? Tak właśnie rozumiem te słowa mówiące o tym że każdy musi pokonywać trudy i przeciwności własnego losu, starając się odnaleźć sens swego istnienia.
W tekstach kultury wielu epok topos wędrówki traktowany był w wielu wymiarach np. na płaszczyźnie przygodowo- edukacyjnej. Ja jednak zamierzam ukazać państwu głębsze, metaforyczne znaczenie tego motywu. Wychodząc z tego założenia postawiłam tezę, iż wędrówka jest metaforą odwiecznej potrzeby poszukiwania sensu życia przez człowieka.
Uważam, że metafora wędrówki dotyka podstawowych problemów natury egzystencjalnej, jest powtarzaną przez epoki próbą dotarcia do istoty własnego „ja”. Wędrówka jest także sposobem na poznanie najgłębszych pokładów świadomości, a traktowana w sposób symboliczny daje dużo większe możliwości interpretacyjne.
Kluczową pozycją literacką dla mojego tematu jest „Biblia”. Już historia „Upadku pierwszych ludzi” z Księgi Rodzaj zawiera motyw wędrówki- topos wędrowca. ‚Biblia” jest dziełem, w którym życie ludzkie ukazane jest jako nieustanna wędrówka. Od chwili wygnania z raju, człowiek poszukiwał swojej Ziemi Obiecanej. W metaforycznym znaczeniu jest to wędrówka ludzi do Boga. Ważne jest jednak to, co skłoniło Adama i Ewę do wyruszenia w nią. W efekcie nieposłuszeństwa opisanego w historii o zrywaniu rajskich owoców umarł dawny idealny świat ludzi, którzy wiedzieli czym jest dobro. Jednocześnie narodził się nowy, a pierwsi ludzie poznali tajemnicę zła. Z tej metaforycznej przypowieści narodził się nowy człowiek, istota, która nieustannie dążyć będzie do ideału i do Boga.
Argumenty do udowodnienia mojej tezy odnalazłam również w twórczości brazylijskiego pisarza Pauloa Coelho, autora powieści ‚Alchemik” i ‚Pielgrzym”. Pisarz w książce „Alchemik” ukazał niezwykła wędrówkę andaluzyjskiego pasterza o imieniu Santiago. Chłopiec pragnął poznać świat z którego przybywali podróżnicy. Wędrował więc wraz ze swymi owcami w stroną wschodzącego słońca kierowany językiem Boga, Celem wędrówki S antiaga do egipskich piramid było poznanie”Własnej Legendy”, czyli tego co zawsze pragnął i powinien robić. W trakcie podróży poznał piękną i mądrą Fatinę, tajemniczego króla Salem, zachwyconego wiedzą Anglika i posiadającego jakby boskie atrybuty Alchemika. wszystkie te postaci pomogły mu odczytywać znaki, które prowadziły go do skarbu. Podczas swej wędrówki Santiago obcował z „Językiem Wszechświata”, który zgodnie z „Zasadą Przychylności”, potajemnie sprzyjał jego pragnieniu. Pasterz poznał również tajemnicę „Wielkiego Dzieła” i „Duszy Świata”. U kresu swej wędrówki chłopiec poznał sens życia, bowiem spotkał samego siebie i zamienił się w wiatr. Musiał wrócić, gdyż jego skarb był właśnie w miejscu którego wyruszył na jego poszukiwanie. Jego podróż nie była jednak daremna, bo gdyby wiedział o tym na początku, nie spełniłby „Własnej Legendy”. Wędrówka Santiaga otwiera te drzwi do naszej duszy , o której istnieniu wolelibyśmy czasami zapomnieć. Nakłania do marzeń, do podążania za własnym powołaniem i do podjęcia ryzyka wyruszenia w świat. Coelho wykorzystując symboliczną wędrówkę uczy prawd, które pomagają stawić czoła wszelkim przeszkodom i doświadczać szczęścia każdego dnia, nie zapominając o ” dwóch kroplach oleju na łyżce”. Taki rodzaj wędrówki odbywa każdy człowiek. Od dzieciństwa , do dorosłości, popychany pragnieniem poznania prawdy, i samego siebie wypełnia „Własną Legendę”. „Alchemik” jest metaforą wędrówki bez końca, w której nie liczy się przebytych kilometrów, gdyż jedno spotkanie z drugim człowiekiem może nas przenieść o całe setki mil do przodu. Siła tej wędrówki nie tkwi w tym , że mówi ludziom to wszystko o czym wiedzą, lecz przypomina rzeczy pominięte w pajęczynie codziennych spraw.
„Pielgrzym” jest kolejną powieścią tego pisarz, która zawiera motyw wędrówki. Książka oparta jest na osobistych doświadczeniach Coelho, który stanowi jej głównego bohatera. Pielgrzym wyruszył w wędrówkę do Santiago de Compostela legendarną Drogą Mleczną, którą plątnicy podążali już w średniowieczu. Powodem wyruszenia bohatera w pielgrzymkę było załamanie się jego dotychczasowego światopoglądu. Zbytnia pewność siebie żądza władzy spowodowały że podczas rytualnego pasowania na członka bractwa „Tradycji”, nie otrzymał swego miecza. Konsekwencją pychy była konieczność ponownego jego odszukania oraz bezwartościowość wszelkich tajników magii, jakich nauczył się na drodze „Tradycji”. W wędrówce po szlaku Św. Jakuba towarzyszył mu nauczyciel Praktyk Zakonu RAM- Petrus. Pielgrzym poddawany był licznym próbom i ćwiczeniom. Jednym z nich było „Ćwiczenie Szybkości”, które pozwoliło dostrzec bohaterowi, rzeczy o których na co dzień zapominał. S[potkania z Aniołami, Demonami oraz walka z Legionem wpłynęły na jego samoocenę. Nie odczuwał już swojej wyjątkowości, doświadczył Agape- miłości , która trawi. Zrozumiał także istotę „Dobrej Walki”.U kresu swej wędrówki Pielgrzym odnalazł miecz i przeszedł swoistą przemianę. Głównym przesłaniem tej metaforycznej wędrówki jest to iż rzeczy niezwykłych, człowiek może doznawać ” na drodze zwykłych ludzi”. Ukazana jest także Tajemnica Szczęścia, z której człowiek goniący za sukcesem nie potrafi się cieszyć, gdyż jest zbyt zmęczony walką o niego.
Dobrym przykładem dzieła lirycznego zawierającego motyw wędrówki jest „Pielgrzym” Cypriana Kamila Norwida. Romantyczne przekonanie, że los pielgrzyma wędrującego w świętej sprawie i los poety są do siebie podobne otrzymało swój wyraz już w pierwszej strofie, w której podmiot liryczny mówi: „… nad stanami jest i stanów stan…”
Chodzi oczywiście o stan szczególny, o natchnione trwanie dostępne tylko wybrańcom np. prorokom biblijnym i poetom. Każdy z nich to osoba nieprzeciętna, ponad innymi. Metafora
„wieży nad płaskimi domami”
odnosi się do opozycji między taką jednostką, a ludźmi żyjącymi biernie. Bezdomność i nakaz wędrówki to los np. Jana Chrzciciela, do którego nawiązują słowa drugiej strofy:
„…dom mój ruchomy
Z wielbłądziej skóry…”
Norwid wyraża tutaj bardzo interesującą myśl, iż człowiek koczujący, który wiecznie podróżuje jest wolny. Jest władcą ziemi, którą przemierzył własnymi nogami, dlatego ma prawo mówić o sobie, że jest panem i posiada ziemię, na której stoi. W ostatniej strofie podmiot liryczny mówi:
„Przecież i ja – ziemi tyle mam,
Ile jej stopa ma pokrywa,
Dopokąd idę…!”.
To swoiste nawiązanie do Księgi Jozuego,w której jest napisane:
„Każde miejsce na którym stanie noga wasza
Oddaję wam , jak zapowiedziałem Mojżeszowi”
Podmiot liryczny, pielgrzym zwraca się do konkretnych osób. Do tych, którzy poddają się biernemu trwaniu, zadawalają się rzeczami materialnymi i nie dostrzegają prawdziwej istoty egzystencji, jako czynnego trwania i pielgrzymowania do jakiegośświętego celu.
Ostatnim dziełem literackim , które chciałabym przytoczyć w moim wywodzie jest „Podróż ludzi Księgi” Olgi Tokarczuk. 600 lat temu pewien Holender w ukrytym wąwozie schował „Księgę” przed światem. „Księgę” tą Bóg podarował Adamowi, gdyż zawierała prawdę o, i dla wszystkich. W jej poszukiwaniach uczestniczył Markiz, pewien bankier, kurtyzana Weronika i Gauche- wiejski podrzutek, niemowa, który bardziej żył w świecie natury, niż ludzi. Wyprawa skończyła się szczęśliwie tylko dla niego. Odnalazł „Księgę”, a przede wszystkim słowo. Największym marzeniem Gauche było wydostanie się z otchłani nieokreślenia, możność powiedzenia – Jestem-. Dla tej postaci to właśnie słowo było najważniejszą tajemnicą „Księgi”, a zarazem kluczem do zrozumienia świata. „Podróż ludzi Księgi” jest próbą odgadnięcia zagadki świata i alchemii. Wędrówka w ujęciu Tokarczuk jest metaforą ludzkich dążeń do wszechpoznania, zapisem podejmowanych działań oraz pogoni człowieka za sensem.
Analizując poszczególne dzieła zauważyłam, że mają one wiele cech wspólnych w budowaniu motywu wędrówki. Pierwszym z tych podobieństw jest wstępny upadek dotychczasowego świata wartości, zwątpienie w dotąd uznawaną hierarchię wartości. Jest to powodem wyruszenia postaci w wędrówkę, w której to ma nadzieję odnaleźć nowy sens swego istnienia. Ta właśnie potrzeba poczucia sensu życia determinuje bohaterów różnych dzieł, ale staje się także powodem ich przemiany.
Zilustrowaniem motywu wędrówki w literaturze jest obraz „Syn marnotrawny”. Hieronim Bosch w swym dziele posłużył się także znanym motywem biblijnym. Można powiedzieć, że obraz jest niemal naszpikowany alegoriami, bo alegoryczne znacznie mają tu: kocia łyżka, drzewo, czy gospoda pod białym łabędziem. Centralne miejsce obrazu zajmuje strudzony i wyczerpany starzec, który w lewej ręce trzyma kij, którym się podpiera a w lewej kapelusz. Są to symbole wędrówki. Na nodze ma bandaż co może świadczyć o ranach jakich doznał w trakcie podróży. Przed zniszczoną gospodą znajdują się świnie- alegoria nie umiarkowania oraz pies- alegoria wierności. Po prawej stronie znajduje się drzewo- symbol życia i krowa w zagrodzie- alegoria płodności. Bosch w swym dziele ukazał dramat ludzkiej egzystencji zawieszonej między dobrem, a złem, między domem a światem, między pokusą grzechu a potrzebą cnoty. Starzec z obrazu to postać niezdecydowana, o czym świadczy układ jego ciała. Głowa zwrócona jest w kierunku domu, co oznacza potrzebę stabilności. Reszta ciała zwrócona jest ku światu, co znaczy, że w człowieku tkwi pociąg do tego , co jeszcze przez niego nie odkryte.
Zarówno w literaturze jak i w malarstwie, motyw wędrówki jest używany, aby poszukiwaćodpowiedzi na kluczowe dla każdego z nas pytanie, pytanie natury egzystancjalnej przykładowo : Kim jestem?, Dokąd zmierzam?.
Mam nadziej, że udało mi się udowodnić państwu słuszność tezy, którą postawiłam na początku mojego wystąpienia. Dziękuje
RAMOWY PLAN PREZENTACJI
TEZA:Wędrówka jest metaforą odwiecznej potrzeby poszukiwania sensu życia przez człowieka.
Kolejność prezentowanej treści:
1. Zdefiniowanie pojęcia wędrówki.
2. Archetyp wędrowca- homo viator.
3. Ukazanie motywu wędrówki w Biblii.
4. Metaforyczna podróż Santiago w powieści „Alchemik”.
5. Pielgrzymka Coelho w poszukiwaniu miecza.
6. Podobieństwo między pielgrzymem, a poetą w wierszu Norwida.
7. Pielgrzymowanie do świętego celu w Księdze Jozuego.
8. Alegoryczna wędrówka do wszechpoznania w powieści „Podróż ludzi Księgi”.
9. Ukazanie cech wspólnych w budowaniu motywu wędrówki.
10. Motyw wędrówki w obrazie H.Boscha- „Syn Marnotrawny”.
WNIOSKI: Zarówno w literaturze jak i w malarstwie, motyw wędrówki jest używany, aby poszukiwać odpowiedzi na kluczowe dla każdego z nas pytanie, pytanie natury egzystancjalnej przykładowo : Kim jestem?, Dokąd zmierzam?.
BIBLIOGRAFIA
I Literatura podmiotu
1. Coelho P.: Alchemik. Warszawa. Drzewo Babel 1995.
ISBN 83- 904203- 2-2
2. Coelho P.: Pielgrzym. Warszawa. Świat Książki 2003.
ISBN 83-7311- 813-6
3. Jankowski A. (red.).: Pismo Święte: Starego i Nowego Testamentu. Poznań.
Wydawnictwo Pallattinum 1990. Księga Jozuego 1,3.
4.Jankowski A (red.).: Pismo Święte: Starego i Nowego Testamentu. Poznań.
Wydawnictwo Pallattinum 1990. KsięgaRodzaju, Upadek pierwszych ludzi. 3, 15-
21.
5. Norwid C. K.: Pielgrzym. W: Wybór wierszy. Wrocław. Siedmioróg1999.
ISBN 83- 7162-594-4
6. Tokarczuk O. : Podróż ludzi Księgi. Warszawa. Wydawnictwo W.A.B. 1996.
ISBN 83- 87021-58-X
II Literatura przedmiotu
1. Drabarek B. , Falkowski J., RowińskaJ.: Szkolny słownik motywów literackich.
Warszawa. Kram2001.s. 296. ISBN 83-86075-72-4
III Materiały pomocnicze
1.Bosch H.: Syn Marnotrawny. Dostępny w Internecie [23.II.2006]
http:/pl. Wikipedia.org/wiki/Grafika: Boschverloren.png.
Praca wykorzystana w ZŁOTOWIE ( woj. Wielkopolskie )w ZSE
Oceniona na 18 punktów.
