Adam Asnyk i Bolesław Prus są przedstawicielami nurtu pozytywistycznego w literaturze. W swoich utworach głoszą główne założenia tej epoki. W ich twórczości można również zauważyć motyw romantyków w dobie pozytywizmu.
Zbiorowym adresatem lirycznym utworu Adama Asnyka – ? Daremne żale ” są starzy, odchodzące pokolenie, przedstawiciele idei romantyzmu. Poeta nawołuje ich do zrozumienia nowej dla nich epoki i wejścia w naturalny bieg istnienia. Romantycy tęsknią za przeszłością i nadal trzymają się starych ideałów. Podmiot liryczny uświadamia im, ze na nic nie zdadzą się żale, lamenty, złorzeczenia, ponieważ to, co było już nie wróci. Świat idzie naprzód. Nowe idee są sprzeczne z romantycznymi i choć może przedstawicielom starych ideologii będzie ciężko, muszą je zaakceptować. Podmiot liryczny próbuje im uświadomić, że trzeba podążać wciąż przed siebie, dążyć do nowego, lepszego życia, a nie upierać się przy starych wartościach. Nic nie cofnie już czasu, nie pomogą skargi, gniewy i żal. Świat i tak będzie się nadal rozwijał, ponieważ to ma już wpisane w swoją naturę.
Wiersz ma charakter manifestu, skierowanego do wyznawców starych idei romantycznych. Wy stępuj ą tu zdania wykrzyknikowe, które maj ą na celu uświadomienie staremu pokoleniu ich bezsilności, niemocy w stosunku do upływającego czasu:
?Daremne źle -próżny trud,
Bezsilne złorzeczenie! (…)
Wy nie cofniecie życia fal! (…)
Bezsilne gniew, próżny żal! (…)”
Występują tu także liczne epitety i metafory, które mają za zadanie uświadomić romantykom przeżytek ich epoki, przeżytych kształtów”, ?znikomych mar szeregu”, ?uwiędłych laurów liść”. Tymi określeniami Asnyk opisuje ideologię minionej epoki. Nawołuje też do zaakceptowania nowego nurtu.
? […] Trzeba z żywymi naprzód iść,
Po życie sięgać nowe… „
Ignacy Rzecki – jeden z bohaterów ?Lalki” Bolesława Prusa – był typem samotnika. Całe życie poświęcił głównie pracy. Wierzył w powrót do władzy dynastii Bonapartych. Napoleon był dla niego wzorem, ideałem, w którego święcie wierzył i w którym pokładał wszelkie nadzieje. Był przekonany, iż razem z rządami Bonapartych powrócą stare, dobre czasy. Rzecki żył przeszłością. Przed snem czytał ?Historię konsulatu i cesarstwa”, wycinki z gazet, które opisywały wojnę włoska, lub grał na gitarze ?Marsza Rakoczego”, co przypominało mu o jego służbie w armii węgierskiej. Cały świat doby pozytywizmu uważał za głupstwo, przez co postrzegano go jako dziwaka. Już sam ubiór Rzeckiego, pozwalał zidentyfikować go jako człowieka z innej epoki. Swym ubiorem często wzbudzał zaciekawienie i rozbawienie wśród ludzi. Ignacy przez całe życie marzył o dalekiej podróży. Wyobrażał sobie piękne krajobrazy i miejsca, które chciałby odwiedzić.
W podanym fragmencie ?Lalki” dominują opisy. Autor koncentruje się tutaj na przebiegużycia, codziennych czynnościach Rzeckiego. Opowiada o nich narrator trzecioosobowy, który jest wszechwiedzący. Zna cały przebieg zajęć bohatera, ale nie ujawnia się.
Romantycy źle czuli się w pozytywizmie. Mimo nadejścia nowych idei, oni i tak wierzyli swoje stałe wartości i nie mieli w planach nic zmieniać. Nie rozumieli wielu spraw, dlatego niekiedy było im ciężko. W oczach społeczeństwa nowej epoki byli uważani za odmieńców i dziwolągów. Dlatego romantycy woleli pozostać ze swoimi ideami sami i bez niczyjej pomocy dźwigać ciężar nowego świata, w jakim przyszło im żyć, jak i umierać.
