Nazwa pozytywizm została przyjęta z filozofii Augusta Comte’a – francuskiego myśliciela z I połowy XIX w., autora dzieła „Kurs filozofii”. Pojęcie pozytywny oznacza to, co realne, pożyteczne, wartościowe, osiągalne i stanowi przeciwstawienie temu, co urojone i nierealne . Przyjęcie nazwy pozytywizmu dla literatury polskiej II połowy XIXw. oznaczało skupienie się na problemach realnych głównie społeczno-ekonomicznych, możliwych do zrealizowania co przeciwstawiało je nierealnym – jak się okazało – dążeniom romantyków do odzyskania niepodległości . Zmienia się światopogląd ludzi pozytywizmu – kierują się oni rozumem, chłodno i trzeźwo rozważają wszelkie zjawiska, stąd rozwój racjonalizmu i empiryzmu. Światopogląd pozytywistyczny określają trzy czynniki:
– scjentyzm (kult wiedzy)
– ewolucjonizm (wiara w powolny stopniowy postęp społeczny)
– utylitaryzm (użyteczność)
Twórcami i propagatorami idei pozytywistycznych byli ludzie młodzi, głównie wychowankowie Szkoły Głównej, doskonale zaznajomieni z osiągnięciami filozofii i nauk społecznych z zachodu Europy, publicyści i pisarze, jak Aleksander Świętochowski – przywódca młodych pozytywistów, publicysta i pisarz – redagował pismo „Prawda”, Adam Wiślicki – redaktor „Przeglądu Tygodniowego”, Piotr Chmielowski – publicysta i historyk literatury, Eliza Orzeszkowa, Bolesław Prus, Henryk Sienkiewicz – publicyści i wielcy pisarze .
Poglądy i dążenia pozytywistów kształtowały trzy czynniki:
klęska powstania styczniowego i represje carskie wobec jego uczestników (likwidacja Królestwa Polskiego, powszechna rusyfikacja, zesłania na Sybir, konfiskaty majątków)
Przemiany społeczno – ekonomiczne.
– koniec feudalizmu początek kapitalizmu
– reforma uwłaszczeniowa
– przeludnienie wsi
– migracja do miast, a nawet emigracja
– rozwój przemysłu
– powstanie nowych klas społecznych: burżuazja, robotnicy, inteligencja.
