Kartezjusz- życie i twórczość
Kartezjusz, a właściwie Rene Descartes urodził się w 1596 roku w La Haye, prowincji Touraine we Francji. Wykształcenie zdobywał w jezuickim kolegium w La Fleche (gdzie mieszkał w latach 1604-1612) i w Paryżu (mieszkał tam do 1618 r), w którym ukończył w 1616 roku studia matematyczne. Lata 1618-1628 spędził na podróżach, chcąc poznać świat i ludzi. W tym czasie był w Niemczech, Holandii, Francji, przez pewien czas służył jako żołnierz w bawarskiej armii, najpierw protestanckiej a później katolickiej. W roku 1629, poszukując spokoju dotarł do Holandii gdzie spędził 20 lat poświęcając się pracy. Później udał się do Szwecji na zaproszenie królowej Krystyny, jednak nie wytrzymując ostrego klimatu zmarł w Sztokholmie w 1650 roku.
Kartezjusz uważany jest za ojca nowożytnej filozofii. Sam podawał się za myśliciela, który zerwał z bezwartościową tradycją i zaczął tworzyć naukę od początku. Jednocześnie był bardzo związany z prądem augustyńskim i tradycją scholastyki. Metafizyka i postawa podczas rozwiązywania zagadnień były bliskie poglądom Augustyna, Bonawentury, Dunsa Szkota. Słynne słowa: „cogito, ergo sum”- myślę, więc jestem – zostało wypowiedziane przez św. Augustyna. Pomimo tego Kartezjusz wprowadził nową metodologię i zbudował nowy system filozofii.
Jednym z celów Descartesa była reforma nauki. Za przyczynę za przyczynę tego kryzysu uważał brak odpowiedniej metody takiej, która nie tylko ułatwi zdobywanie wiedzy ale przede wszystkim zapewni jej niezawodność. Za dzień odkrycia tej metody uznał 11.11.1620r, a ukończył metodologię w 1626r. Jasność i Wyraźność były miarą niezawodną wiedzy, dlatego to, co jest jasne i wyraźne (clair et distinct) musi być pewne. Splątane myśli są błędne, dlatego jasne jest to, co proste. Według niego nauce potrzebna jest metoda analityczna, która wykrywa proste składniki w myślach.
Dla Kartezjusza najwięcej zalet naukowych miała matematyka. Chciał, aby pod względem ścisłości i pewności wszystkie nauki były do niej podobne, ponieważ ona rozważa tylko własności ilościowe, a liczby daje się ująć w przestrzeń i ruch. Ideałem było rozważać całą przyrodę wyłącznie geometrycznie i mechanicznie.
Szukał twierdzenia, które oprze się wszelkim wątpliwościom. Próbował wszelkie argumenty sceptyczne, jednak zwątpienie było punktem wyjścia głoszonym dla uzyskania pewności. Argumenty te, które pojawiały się już w średniowieczu i starożytności: złudzenia zmysłów, , braku granicy między jawą a snem i możliwości wprowadzania w błąd przez potężniejszą od nas istotę.
Ostoja pewności odnalazła się w wątpieniu. Cogito ergo sum- myślę, więc jestem. Jeżeli wątpię, to myślę. Myśl istnieje nawet jeżeli śpię lub zła moc wprowadza w błąd. Mogę się mylić, ale tylko wtedy kiedy myślę. Wniosek z tego taki,że nie możemy być pewni istnienia rzeczy zewnętrznych, ale istnienie myśli jest pewne. Pociągało to za sobą istnienie jaźni, bo jeżeli jest myśl, to musi być ktoś, kto myśli. Zwróciło to uwagę na człowieka, w którego świadomym duchu znajduje się fundament wiedzy.
Istnienie boga wynika z faktu myślenia i jaźni. Jaźń jest niedoskonała, musi mieć doskonałą przyczynę, jaką jest bóg. Istnienie boga wynika z samej doskonałej idei. Skutek nie może być doskonalszy od przyczyny, dlatego jaźń nie może być przyczyną istnienia boga. Idea boga została przez niego wytworzona w naszym umyśle. Natomiast istnienie boga gwarantuje nam istnienie świata materialnego.
Przymiotem boga była jego doskonałość. Wynikiem analizy było stwierdzenie, że bóg jest wolą, bo jest to jedyna z władz duchowych, która jest nieograniczona.
Natomiast przymiotem duszy jest świadomość i myślenie- wprowadziło to nowy podział- na istoty świadome i nieświadome (zastąpiło to starożytny podział na żywe i martwe). Istota świadoma posiada duszę.
Za jedyny z przymiotów ciała Kartezjusz uważał rozciągłość (za przykład podawał kawałek wosku, który ogrzany zmieniał wszystkie właściwości), a za jej właściwość nieskończoną podzielność (co wykluczało budowę atomową). Jedyną postacią zmian, jakie zachodzą w ciele jest ruch, więc ciała posiadają właściwości geometryczne i ulegają zmianom mechanicznym.
Kolejnym stwierdzeniem Decartesa było, że ruch został udzielony ciału przez boga. Ciała nie są zaopatrzone w siły i nie mają zdolności wytwarzania ruchu.
Ciało nie może spowodować powstania czegokolwiek w duszy, tak jak i dusza w ciele, jednakże mogą wpływać na zmianę kierunku tego, co się w nich dzieje.
Rozum i równorzędne z nim zmysły są miarą poznania. Analiza, jaka się w nich odbywa doprowadza do znalezienia trzech rodzajów idei: wrodzonej, nabytej i skonstruowanej przez nas. Idee wrodzone są doskonałe, bo zostały wpojone nam przez boga.
Kartezjusz podzielił przeżycia na bierne i czynne. Kiedy przedstawiam cos, to zachowuje się biernie- wtedy nie mogę popełnić błędu. Gdy twierdzę lub zaprzeczam- czynnie wtedy mogę popełnić błąd. Błąd i fałsz pojawiają się wtedy, gdy wydajemy osądy.
Kartezjusz znalazł wielu następców. W Holandii i Francji utworzyły się szkoły kartezjańskie, nauka dostała się na uniwersytety. W drugiej połowie XVII wieku kartezjanizm był poglądem większości ludzi wykształconych, jednak w trochę zmienionej formie. Był wierny metodologii kartezjańskiej, natomiast nie interesował się metafizyką (był to kartezjanizm połowiczny, który stał się formą przejściowa pomiędzy czystą postawą kartezjańską a oświeceniową postawą pozytywistyczną.
Dzieła:
„Essais” 1637 r.
Meditationes de prima philosophia 1641 r.
Principia philosopiae 1644 r.
Les passions de l`ame 1649 r.
Oraz inne ogłoszone po śmierci autora
ANEGDOTY Z ŻYCIA KARTEZJUSZA:
John Aubrey pisał, że był taksławnym uczonym, że wizyty składało mu mnóstwo uczonych mężów. Na prośbę, aby pokazał swoje narzędzia geometryczne wyjmował z małej szuflady kompasy ze złamaną nóżką, a zamiast linijki używał złożonej na pół kartki.
Bibliografia:
Władysław Tatarkiewicz „Historia Filozofii”
Diane Collinson „Pięćdziesięciu wielkich filozofów”
Encyklopedia PWN sześciotomowa
Richard H. Popkin, Avrum Stroll „Filozofia”
