Podaż jest to relacja pomiędzy ilością dobra bądź usługi, jaką producenci chcą i mogą dostarczyć na rynek w określonym czasie a różnymi poziomami ceny tego dobra przy założeniu ceteris paribus.
Prawo podaży – w miarę wzrostu ceny podaż rośnie, a w miarę spadku maleje. Podaż reaguje na zmianę ceny ale ze znacznym opóźnieniem. Krzywa podaży
Wielkość podaży na dane dobro zmienia się, gdy zmienia się cena tego dobra przy założeniu ceteris paribus. Zmiana wielkości podaży odpowiada ruchowi po krzywej podaży i jest wywołana zmianą ceny. Wpływ zmiany ceny na wielkość podaży mierzy się cenową elastycznością podaży. Jest tylko jedna. Niska elastyczność podaży oznacza, że wzrost ceny nie spowoduje istotnego wzrostu podaży. Jednak gdy jest ona wysoka, to nawet niewielka zmiana ceny powoduje relatywnie duży wzrost podaży. Elastyczność podaży zależy od wielu czynników, między innymi od możliwości przestawienia się na inną produkcję. Gdy można szybko zmienić swój profil produkcji, wtedy elastyczność jest wysoka. zależy między innymi od technologii oraz od kosztów pozyskania nowych czynników produkcji i czasu.
Rodzaje podaży:
* indywidualną i rynkową -podaż indywidualna będzie dotyczyła jednego rodzaju dobra produkowanego przez jednego producenta lub w jednej gałęzi; podaż rynkowa dotyczy dóbr wytwarzanych na danym rynku, w danym kraju; * podaż dóbr i usług konsumpcyjnych oraz dóbr i usług produkcyjnych pierwszy rodzaj podaży dotyczy dóbr służących bezpośrednio do zaspokojenia potrzeb konsumentów, drugi rodzaj dotyczy dóbr służących do produkcji innych dóbr. Wielkość podaży zależy przede wszystkim od wielkości produkcji, która z kolei jest określona przez następujące czynniki: poziom ceny danego dobra, ceny czynników produkcji, stosowane technologie, cele działalności przedsiębiorstwa, ceny innych dóbr.
Jednym z ważniejszych czynników określających wielkość produkcji i podaży jest cena danego dobra. Wzrost ceny, przy niezmienności innych czynników, zachęca producentów do zwiększenia dotychczasowej ilości dobra, gdyż w ten sposób wzrastają ich zyski. Natomiast obniżka ceny powoduje spadek opłacalności produkcji i zmniejszenie wielkości podaży. Do najważniejszych czynników determinantów), które poza ceną danego dobra mają wpływ na kształtowanie się podaży, należą: *Koszty produkcji (ceny samochodów, siły roboczej, energii, nowe technologie) *Warunki klimatyczne (rolnictwo) *Rozmiary importu i eksportu (jeśli importujemy to podaż się zwiększa, jeśli eksportujemy to się zmniejsza) *polityka państwa (cła,podatki,akcyza)
Popyt – relacja pomiędzy ilością dobra albo usługi jaką konsumenci chcą i mogą kupić przy różnych poziomach ceny, przy założeniu ceteris paribus (niezmienność pozostałych warunków rynkowych). Krzywa popytu ilustruje działanie prawa popytu, które mówi że wraz ze wzrostem ceny popyt na dane dobro maleje i odwrotnie. Krzywa popytu ilustruje działanie prawa popytu, które mówi ze wraz ze wzrostem ceny, popyt na dane dobro maleje i odwrotnie. Popyt zmienia się w odwrotnym kierunku do cen. Wzrost ceny powoduje obniżenie popytu. Rodzaje: efektywny (ma poparcie w dochodach przesądza o bieżącej strukturze produkcji) potencjalny ( taki który obecnie nie może być zrealizowany ze względu na niskie dochody ale zostanie zrealizowany w przyszłości) Paradoksy : Giffena – nędzy Irlandia-ziemniaki, Veblena – bogactwa, snobizmu, owczego pędu, Determinanty: rynkowe: kształtują popyt na dane dobro lub usługę ( wielkość dochodów nabywców, cechy innych dóbr i usług oraz oczekiwania konsumentów co do zmian cen i dochodów w bliższej i dalszej przyszłości) pozarynkowe (preferencje konsumentów, warunki klimatyczne, pory roku, czynniki demograficzne, czynniki losowe, sytuacja polityczna, dochody konsumentów. Prawo Engla – w miarę wzrostu dochodów względnie maleje popyt na dobra podstawowe (zadziała kiedy społeczeństwo będzie miało w pełni zaspokojone potrzeby podstawowe)
Elastyczność popytu –miara która mówi nam z jaką siłą popyt będzie reagował na zmianę określonej determinanty. I elastyczność cenowa: określa jak reaguje popyt na % zmianę ceny zawiera się w przedziale [o;+ nieskończoności] a/el.cenowa 0: popyt sztywny (sól, insulina dla diabetyków);b/0-1 popyt mało elastyczny (dobra podstawowe);c/1 proporcjonalny(przypadek teoretyczny) d/1..nieskończoności – silna reakcja na zmianę ceny. II elastyczność dochodowa popytu mówi nam o tym z jaką siłą popyt reaguje na zmianę dochodów III elastyczność mieszana określa z jaką siłą zmiana ceny jednego dobra wpływa na popyt na inne dobro pokrewne, czyli substytucyjne albo komplementarne. W przypadku dóbr substytucyjnych wzrost ceny jednego z dóbr powoduje wzrost popytu na drugie dobro. W przypadku dóbr komplementarnych wzrost ceny jednego z nich powoduje spadek popytu na drugie.
Gospodarstwo domowe – to jedno lub wieloosobowy podmiot gospodarczy zorganizowany najczęściej w oparciu o więzy rodzinne. Jego celem jest optymalne zaspokojenie potrzeb wszystkich jego członków , w oparciu o uzyskiwane dochody. Pełni funkcję społeczną (reprodukcja siły roboczej) ekonomiczną (1.konsumpcyjna – zaspokojenie potrzeb i 2.produkcyjną-dostarczenie środków na konsumpcję). Gospodarstwo domowe odstępuje przedsiębiorstwom i państwu czynniki produkcji które są jego własnością (kapitał, ziemia, praca) w zamian za określone dochody. Stara się działać racjonalnie: 1.maksymalizacja efektu przy danym nakładzie 2.minimalizacja nakładów w celu osiągnięcia określonego efektu. Może stosować tylko 1 zasadę! Gospodarstwo musi dokonywać wyboru. Użyteczność – satysfakcja płynąca z wykorzystania wartości użytkowych danego dobra. Jest cecha subiektywna i zmienia się w czasie. Rodzaje: Użyteczność krańcowa – satysfakcja wynikająca z konsumpcji każdej kolejnej jednostki danego dobra (I prawo Gossena) Użyteczność całkowita – suma użyteczności krańcowych. Krzywa użyteczności jest identyczna z krzywą popytu. Ścieżka cenowa – ścieżka rozwoju konsumenta. Ograniczeniem jest dochód, czas lub chęć zrobienia czegoś. Równowaga konsumenta to pogoń za czymś. Izokwanta substytucji niepełnej nie możemy zastąpić jednego czynnika drugim Izokwanta substytucji pełnej jeden czynnik możemy zastąpić drugim całkowicie. Izokwanta substytucji proporcjonalnej jeden czynnik zastępujemy drugim zawsze w tych samych proporcjach. Izokwanta idealnej komplementarności oznacza że 2 czynniki produkcji stosujemy zawsze w tych samych proporcjach.
Optymalizacja – wyznaczenie spośród dopuszczalnych rozwiązań danego problemu rozwiązania najlepszego ze względu na przyjęty wskaźnik jakości (koszt, zysk, niezawodność) Zakłada się że przedsiębiorstwo i gospodarstwo dom. zachowują się racjonalnie i funkcjonują w świecie z kompletna informacją.
Przedsiębiorstwo – wyodrębniony pod względem ekonomicznym, organizacyjnym i finansowym podmiot gospodarczy w którym zostały zorganizowane zasoby produkcyjne, rzeczowe i osobowe. Celem przedsiębiorstwa jest zysk. Podział; Kryterium wielkości :I Ilość zatrudnionych osób 1.małe do 50 osób, 2.średnie do 200 osób, 3.wielkie pow.200 osób. II wielkość wypracowanych dochodów bądź przychodów małe i średnie mają duże znaczenie dla gospodarki ponieważ zatrudniają ponad 50% ogółu zatrudnionych (w Polsce 60%). Kryterium własności : A/Przed. prywatne 1.bedące własnością 1 osobową 2.własnośc grupowa :Osobowe – w wspólnicy odpowiadają za zobowiązania całym swoim majątkiem: jawne [w nazwie ujęte są nazwiska co najmniej 2 udziałowców] i Komandytowe [maja 2 grupy udziałowców komandytariuszy którzy odpowiadają za zobowiązania spółki jedynie do wysokości wniesionego udziału rzeczowego lub pieniężnego i komplementariuszy czyli założycieli którzy odpowiadają za jej zobowiązania całym swoim majątkiem]. Kapitałowe – mają ograniczoną odpowiedzialność tzn. ich uczestnicy odpowiadają za zobowiązania jedynie do wysokości wniesionego wkładu. Jest to sp. z oo.- gdzie osoby się znają liczba udziałowców jest ograniczona do 50-ciu, wnosi się udziały, skala produkcji jest mniejsza niż w akcyjnej, najczęściej spółki rodzinne akcyjna – anonimowi akcjonariusze, ich liczba jest nieograniczona, wykupują akcje, duża dynamika rozwoju. B/Przed. państwowe o strategicznym znaczeniu dla gospodarki dostarczające większość dochodów państwa. Mogą być deficytowe ale zatrudniają znaczną liczbę pracowników, są to również przedsiębiorstwa o znaczeniu historycznym. C/Spółdzielcze to własność grupowa, członkowie spółdzielni wnoszą do niej wkład rzeczowy i własną pracę (rodzaje: konsumenckie i producenckie). D/Komunalne własność grupowa społ. Lokalnych, świadczą usługi, powinny funkcjonować żeby zrównać szanse lokalnych społeczności.
Akumulacja kapitału – proces powiększania już istniejącego kapitału może przybrać formy: 1.Koncentracja kapitału – powiększanie kap. przez przyłączanie do niego części wypracowanych zysków. 2,Centralizacja kapitału – polega na łączeniu już istniejących kapitałów. Może odbywać się poprzez : kapitał akcyjny, fuzje przedsiębiorstw, kapitał bankowy.
Akcja – papier wartościowy o zmiennym dochodzie, prawach i obowiązkach zróżnicowanych w zależności od rodzaju akcji. Każda posiada cenę rynkową- kurs akcji, jest to skapitalizowana dywidenda. Na cenę ma wpływ podaż i popyt, który reaguje bardzo szybko na rynku akcji. Władze w spółce akcyjnej: 1.walne zgromadzenie akcjonariuszy zbiera się najczęściej raz w roku, uchwala statut, wprowadza zmiany, powołuje zarząd, podejmuje decyzje dot. Strategii, podziału zysków, zatwierdza je. 2. Zarząd specjaliści wynajęci, mogą posiadać akcje, kierują spółką i składają sprawozdania 3. Rada nadzorcza głownie w krajach anglosaskich, kontroluje pracę zarządu pomiędzy zgromadzeniami, są to akcjonariusze albo ich reprezentanci Wyróżniamy: 1.akcje zwykłe dają prawo głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy i uprzywilejowane mogą dawać różne rodzaje przywilejów, np. pierwszeństwo wypłacie dywidendy, albo stałą dywidendę w zależności od zysku. 2. akcje na okaziciela są przedmiotem swobodnego obrotu na giełdzie. Obligacje – papier wartościowy o stałym dochodzie, posiada ustalony termin wykupu przez emitenta. Zysk od akcji – dywidenda zależy od wielkości wypracowanego przez spółkę zysku.
Rynek – zespół urządzeń i instytucji w którym dokonywane są transakcje kupna i sprzedaży. Z punktu widzenia konkurencji doskonałej, czystej wyróżniamy: 1.Rynek monopolu – po stronie popytu i podaży występuje wiele równych wielkością i siła ekonomiczną podmiotów. Cena jest ustalana w wyniku żywiołowej gry podaży i popytu. Nie mają na nią wpływu ani konsumenci ani producenci. Cena jest datą rynkową. Produkty są jednorodne, rynek jest przejrzysty, istnieje pełna informacja o rynku. Istnieje tylko konkurencja cenowa (rynek drobnych producentów rolnych i drobny handel detal.) Monopol pełny – kiedy 1 przed. opanowuje co najmniej 80% rynku. Swoboda w ustalaniu ceny jest ograniczona mechanizmem tzw. ceny nie dopuszczania konkurencji. Obecnie dopuszczalne są 2 rodzaje: a/naturalny – wynika z cech przyrody; b/ wyłączność przyznana ustawowo – określonym przed. przez państwo. Oligopol – na rynku występuje o kilku do kilkunastu przedsiębiorstw w zależności od rozmiarów tego rynku. 1.Oligopol nieustabilizowany – przed. różnej wielkości, stała konkurencja cenowa; 2. Oligopol ustabilizowany – przed. wielkie, równe, brak konkurencji cenowej, jest poza cenowa. Asymetryczny – 1 przedsiębiorstwo pełni funkcję lidera, ustala cenę i wszyscy się dostosowują (piwo). Symetryczny każde przed. ustala cenę na własne ryzyko. Porozumienia oligopolistyczne – 1.Kartel porozumienie które może dotyczyć ceny produktu lub wielkości produkcji, lub rynku zbytu. Nieskuteczny. 2.Syndykat tworzy się wspólne biuro sprzedaży i zakupu surowców. 3. Trust Przed. tracą osobowość prawną i stają się oddziałami nowego przedsiębiorstwa uczestniczą w podziale zysków, proporcjonalnie do kapitału który wniosły 4. Koncern a/poziomy przedsiębiorstwa wytwarzające ten sam produkt b/pionowy łączy przedsiębiorstwa wytwarzające elementy potrzebne do produkcji określonej rzeczy (np. samochodu) 5. Konglomerat łączy przedsiębiorstwa z różnych gałęzi produkcji. Cel – dywersyfikacja ryzyka. II kryterium podziału: Biały , szary i czarny. II kryterium Rynek producenta (nadwyżka popytu nad podażą) i konsumenta (nadwyżka podaży nad popytem). Towar – produkt pracy ludzkiej przeznaczony do wymiany posiada cechę użytkową i wymienną. Użyteczność – satysfakcja z wykorzystania wartości użytkowej, subiektywna, zmienna w czasie. Wartość użytkowa – jej źródłem jest praca i przyroda. jest to zdolność zaspokajania potrzeb, cecha obiektywna, niezmienna w czasie. Wartość wymienna – relacja ilościowa mówiąca o tym ile produktu A można wymienić na Y produktu B. Środek produkcji produkt zakupiony staje się towarem. Koszty produkcji –ogół wydatków pieniężnych, które musi ponieść przedsiębiorstwo aby wyprodukować odpowiednia ilość dóbr. Koszt alternatywny wartość korzyści które zostały utracone przez wybór danej alternatywy. Koszty te obejmują koszty jawne i nie ujawnione i stanowią rzeczywiste koszty ekonomiczne, czyli są to płatności które muszą zostać dokonane aby zapewnić podaż czynników produkcji niezbędnych dla danej działalności. Stałe- nie zmienia się wraz z wielkością produkcji. Zmienne –zależą od wielkości produkcji. Bezpośrednie – są związane z produktem (woda, mąka, maszyny). Pośrednie –nie związane z produktem. Koszt krańcowy – przyrost kosztów spowodowany zwiększeniem produkcji o 1 jednostkę. Płaca – cena pracy Nominalna ilość pieniądza. Realna –ile dóbr i usług możemy kupić za płacę nominalną. Bezpośrednia – płaca pieniężna i płaca w naturze. Pośrednia – wszelkie bezpłatne albo częściowo odpłatne świadczenia ze strony przed. na rzecz pracownika zwiększają płacę bezpośrednią. Płaca ta pełni 4 funkcje: a/dochodową – jest podst. dochodem pracownika; b/kosztową – jest jednym z głównych kosztów produkcji; c/bodźcową – motywacyjną; d/społeczną – płaca powinna być wyznacznikiem pozycji pracownika w hierarchii społecznej.
