Ekonomia jest nauką badającą, w jaki sposób społeczeństwo gospoda-rujące decyduje o tym, co, jak i dla kogo wytwarzać. Zasób rzadki (ogra-niczony) cechuje się tym, że przy ce-nie równej zeru popyt nań przewyż-sza dostępną podaż. Podział docho-du (w skali kraju czy świata) informu-je o tym w jaki sposób dochód jest dzielony pomiędzy róże grupy lub jednostki. Krzywa możliwości produ-kcyjnych przedstawia – przy każdej wielkości produkcji jednego dobra – maksymalną możliwą produkcję dru-giego dobra. Kosztem alternatywnym danego dobra jest ilość innego do-bra, z której trzeba zrezygnować aby możliwe stało się wytworzenie dodat-kowej jednostki dobra pierwszego. Rynek jest zwięzłą nazwą procesu prowadzącego do tego, że decyzje gospodarstw domowych dotyczące konsumpcji alternatywnych dóbr, decyzje przedsiębiorstw o tym co i jak wytwarzać oraz decyzje pracow-ników dotyczące tego jak wiele i dla kogo pracować, zostają wzajemnie uzgodnione dzięki odpowiednim sto-sowaniom cen. Ekonomia pozytywna zajmuje się obiektywnym, naukowym objaśnianiem zasad funkcjonowania gospodarki. Ekonomia normatywna dostarcza zaleceń i rekomendacji opartych na subiektywnych sądach wartościujących. Analiza mikroeko-nomiczna zajmuje się szczegółowym badaniem indywidualnych decyzji dotyczących pojedynczych towarów. Produkt narodowy brutto jest to war-tość wszystkich dóbr i usług wytwo-rzonych w gospodarce w danym okresie. Wskaźnik cen jest mierni-kiem przeciętnego poziomu cen dóbr i usług w gospodarce. Porównuje ich poziom w danym okresie z pozio-mem w wybranym okresie w przesz-łości. Stopa bezrobocia jest to pro-centowy udział bezrobotnych w ca-łości siły roboczej. NARZĘDZIA ANALIZY EKONOMICZNEJ Model zawiera szereg założeń upraszcza-jących, dotyczących sposobu zacho-wania się ludzi. Stanowi więc świa-dome uproszczenie rzeczywistości. Szereg czasowy – zawiera kolejne wartości przyjmowane przez daną zmienną w różnych momentach. Dane przekrojowe pokazują, jakie wartości przyjmuje analizowana zmienna u poszczególnych osób lub też ich grup w określonym momen-cie. Wskaźnik wyraża względną war-tość danej zmiennej odniesioną do jej wartości w okresie podstawowym. Koszty nominalne – mierzone w fun-tach lub wskaźniki oparte na kosz-tach mierzonych w funtach. Koszty realne są obliczane przez skorygo-wanie kosztów nominalnych o zmia-ny poziomu cen. Siła nabywcza pie-niądza jest to wskaźnik ilości dóbr, które można nabyć za jednostkę pie-niężną. Stopa wzrostu danej zmien-nej jest to zmiana procentowa jej po-ziomu w danym okresie. PODAŻ, POPYT I RYNEK Rynek to zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu pomiędzy kupującymi i sprzedającymi w procesie wymiany dóbr i usług. Popyt to ilość dobra jaką nabywcy są w stanie zakupić przy różnym poziomie ceny. Podaż to ilość dobra jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym po-ziomie ceny. Cena równowagi – roz-miary popytu równe są rozmiarom podaży. Dobro normalne (zwykłe) to takie dobro, na które popyt wzrasta wraz ze wzrostem ceny. Dobro niż-szego rzędu to takie dobro, na które popyt maleje ze wzrostem dochodu. Metoda statystyki porównawczej po-lega na zmianie jednej z wielkości przyjmowanych za stałe i badaniu wpływu tej zmiany na cenę równo-wagi i odpowiadające jej wielkości popytu i podaży. Wolny rynek umo-żliwia ustalanie się cen wyłącznie w wyniku gry sił podaży i popytu. Na państwową kontrolę cen składają się reguły i przepisy uniemożliwiające dostosowywanie się cen do poziomu równowagi rynkowej. Państwo w gospodarce mieszanej – ustanawia prawa i przepisy szczegółowe, wpły-wa na alokację zasobów, kupuje i sprzedaje dobra i usługi, dokonuje płatności transferowych (wypłaty w zamian za które nie są świadczone żadne bezpośrednie usługi), nakłada podatki, próbuje stabilizować gospo-darkę (cykl koniunkturalny polega na wahaniach rozmiarów produkcji spo-łecznej, czyli PKB, którym towarzy-szą zmiany poziomu bezrobocia oraz inflacji). Efekt zewnętrzny – występu-je wtedy kiedy produkcja lub
sumpcja dobra bezpośrednio oddzia-łuje na przedsiębiorstwa lub konsu-mentów, którzy nie kupują i nie sprzedają tego dobra oraz kiedy ten wpływ nie znajduje pełnego odzwier-ciedlenia w cenach rynkowych.
MIKROEKONOMIA POZYTYWNA Elastyczność cenowa popytu – jest to stosunek względnej zmiany wiel-kości zapotrzebowania na dane dobro do względnej zmiany jego ceny. Popyt nazywamy elastycznym, gdy jego elastyczność cenowa jest mniejsza od –1. Popyt jest nieelasty-czny, gdy jego elastyczność przyjmu-je wartości od –1 do 0. Mieszana elastyczność cenowa popytu na dobro i względem zmian ceny dobra j to relacja między względną zmianą zapotrzebowania na dobro i a względną zmianą ceny dobra j. Elastyczność dochodowa popytu to stosunek względnej zmiany popytu na określone dobro do względnej zmiany dochodu. Dobra normalne charakteryzują się dodatnią elastycz-nością dochodową popytu. Dobra niższego rzędu mają ujemną ela-styczność dochodową. Dobra wyż-szego rzędu mają elastyczność dochodową wyższą od jedności. Dobra pierwszej potrzeby mają ela-styczność dochodową niższą od jedności. TEORIA WYBORU KONSUMENTA Ograniczenie budżetowe opisuje różne koszyki dóbr dostępne dla konsumenta. Krańcowa stopa substytucji filmów posiłkami jest to liczba filmów z których musi zrezygnować konsu-ment, jeżeli chce zwiększyć o jed-nostkę liczbę posiłków, nie zmienia-jąc łącznej użyteczności. Gusty kon-sumenta ujawniają malejącą krańco-wą stopę substytucji, gdy przy stałej sumie użyteczności dodatkowe jed-nostki danego dobra można pozyski-wać kosztem coraz mniejszych ilości drugiego dobra. Krzywa obojętności obrazuje wszystkie możliwe kombi-nacje dwu dóbr dające konsumento-wi taką samą całkowitą użyteczność. Efektem substytucyjnym zmiany cen nazywamy dostosowanie popytu do samej zmiany relacji cen, natomiast efektem dochodowym dostosowanie popytu do zmiany realnego dochodu. Użyteczność krańcowa dobra jest to przyrost użyteczności uzyskiwany dzięki zwiększeniu konsumpcji tego dobra o jednostkę, przy danych roz-miarach konsumpcji pozostałych dóbr. Użyteczność krańcowa dobra maleje, gdy każda dodatkowa jedno-stka dobra dostarcza konsumentowi coraz mniejszych przyrostów uży-teczności. ZACHOWANIE I ORGA-NIZACJA PRZEDSIĘBIORSTWA Utarg przedsiębiorstwa jest to ilość pieniędzy uzyskana ze sprzedaży dóbr i usług w jakimś okresie. Koszty przedsiębiorstwa to wydatki ponie-sione na wytworzenie dóbr i usług w jakimś okresie czasu. Zyski stanowią nadwyżkę przychodów nad kosztami. Przepływy pieniężne w danym przed-siębiorstwie jest to ilość pieniędzy netto faktycznie uzyskana w danym okresie. Kapitał rzeczowy są to ma-szyny, wyposażenie i budynki wyko-rzystywane w produkcji. Amortyzacja jest to utrata dobra kapitałowego w ciągu roku będąca rezultatem wyko-rzystania tego dobra w procesie pro-dukcji. Zapasy są to dobra prze-chowywane przez przedsiębiorstwo na potrzeby przyszłej sprzedaży. Aktywami nazywamy posiadany przez przedsiębiorstwo majątek. Pa-sywami (zobowiązaniami) nazywamy to, co firma jest winna innym. Zyski nie podzielone stanowią tę część zysków po opodatkowaniu, która zo-staje zainwestowana w przedsiębior-stwie, a nie przeznaczona na wypła-tę dywidend dla akcjonariuszy. Koszt alternatywny(utraconych możliwości) jest to suma dochodów utraconych w wyniku niewykorzystania posiada-nych zasobów (pracy i kapitału) w najlepszym z istniejących alternaty-wnych zastosowań. Zysk nadzwy-czajny jest to zysk przekraczający dochód, który właściciel przedsię-biorstwa mógłby otrzymać w postaci odsetek, wypożyczając swój kapitał według rynkowej stopy procentowej. Koszt krańcowy (marginal cost) jest to wzrost kosztów całkowitych wywo-łany wzrostem produkcji o jednostkę. Utarg (przychód) krańcowy (marginal revenue) jest to wzrost utargu całko-witego wywołany zwiększeniem pro-dukcji o jednostkę. Nakład (czynnik produkcji) to dobro lub usługa wyko-rzystywane w procesie produkcji. Funkcja produkcji określa maksymal-ne rozmiary produkcji, jakie są możli-we do osiągnięcia przy różnym po-ziomie nakładów. Długi okres to czas niezbędny do dostosowania do no-wych warunków wszystkich rodzajów czynników produkcji w przdsiębior-stwie. Krótki okres to czas, w którym przedsiębiorstwo jest w stanie tylko częściowo dostosować czynniki wyt-wórcze do nowych warunków. Krzy-wa długookresowych kosztów cał-kowitych opisuje minimalne koszty wytwarzania rożnych rodzajów pro-dukcji wówczas, gdy przedsiębior-stwo jest w stanie dostosować wszy-stkie czynniki wytwórcze. Przeciętne koszty produkcji są równe kosztom całkowitym podzielonym przez wiel-kość produkcji. Stały czynnik produ-kcji to taki czynnik którego nakład nie może ulec zmianie. Koszty stałe to koszty, które nie zmieniają się wraz ze zmianami wolumenu produkcji. Koszty zmienne to koszty, które zmieniają się wraz ze zmianami wolumenu produkcji. Krańcowy produkt zmiennego czynnika produ-kcji jest równy przyrostowi produkcji uzyskanemu dzięki zwiększeniu o jednostkę ilości czynnika zmiennego, przy założeniu, że ilość pozostałych czynników się nie zmienia. Prawo malejących przychodów działa wtedy, kiedy wszystkie, z wyjątkiem jednego, czynniki produkcji są stałe. Sprawia ono, że od pewnego pozio-mu nakładów czynnika zmiennego jego produktywność krańcowa stale się zmniejsza. Krótkookresowe przeciętne koszty stałe (short – run average fixed costs) są równe okre-sowym kosztom stałym (SFC) po-dzielonym przez wielkość produkcji. Krótkookresowe przeciętne koszty zmienne (short – run average varia-ble costs) są równe krótkookreso-wym kosztom zmiennym (SVC) po-dzielonym przez wielkość produkcji, zaś krótkookresowe przeciętne kosz-ty całkowite (short – run average total coosts) są równe krótkookreso-wym kosztom całkowitym (STC) po-dzielonym przez wielkość produkcji.
Rynek doskonale konkurencyjny to taki rynek, na którym zarówno sprzedający jak i kupujący uznają, że ich decyzje o kupnie i sprzedaży nie wpływają na poziom ceny rynkowej. Monopolistą jest jedyny potencjalny sprzedawca dobra w danej gałęzi. Monopsonistą jest jedyny nabywca lub jedyny potencjalny nabywca do-bra pochodzącego z danej gałęzi. Krzywa ilustrująca wielkość produ-kcji, którą przedsiębiorstwo chce wyt-warzać przy różnych cenach, jest krzywą podaży przedsiębiorstwa. Kiedy zysk ekonomiczny wynosi zero, wtedy mówimy, że przedsię-biorstwo osiąga zysk normalny. Jego zysk księgowy pokrywa wówczas tylko koszt alternatywny kapitału i czasu właściciela. W stanie równo-wagi krótkookresowej cena rynkowa równoważy wielkość zapotrzebowa-nia z całkowitą wielkością podaży oferowaną przez daną liczbę przed-siębiorstw działających w gałęzi, gdy każde przedsiębiorstwo produkuje zgodnie ze swą krzywą krótkookre-sowej podaży. W stanie równowagi długookresowej cena rynkowa rów-noważy wielkość zapotrzebowania z całkowitą wielkością podaży ofero-waną przez przedsiębiorstwa fun-kcjonujące w gałęzi, gdy każde z nich wytwarza zgodnie ze swą krzy-wą długookresowej podaży. Ponie-waż przedsiębiorstwa mogą swobo-dnie wchodzić i wychodzić z gałęzi, przedsiębiorstwo krańcowe musi osiągać jedynie zysk normalny, co sprawia, że nie występują dalsze bodźce do wejścia lub wyjścia. Jeśli nie ma przeszkód w handlu, a koszty transportu są bardzo niskie, prawo jednej ceny sprawia, że na całym świecie cena danego dobra się wy-równuje. Oligopol jest gałęzią w której działa niewielu producentów. Każdy z nich stwierdza, że osiągana przez niego cena zależy nie tylko od wielkości jego własnej produkcji, lecz także od działań konkurentów w tej gałęzi. Gałąż w której panuje konku-rencja monopolistyczna składa się z wielu dostawców wytwarzających produkty, będące bliskimi substytuta-mi. Każde z przedsiębiorstw ma ograniczoną możliwość wpływania na ceny własnych produktów. Mini-malna skala efektywna to wielkość produkcji, przy której krzywa długo-okresowych kosztów przeciętnych przedsiębiorstwa przestaje opadać. Wskaźnik koncentracji N firm to udział N największych przedsiębior-stw w sprzedaży tej gałęzi. Rynek sporny (contestable market) to rynek, na którym istnieje swoboda wejścia i wyjścia. RYNEK PRACY Wartością krańcowego produktu pracy (margi-nal value procuct of labour) nazywa-my dodatkowy utarg uzyskany w wyniku sprzedaży produktu wytwo-rzonego przez dodatkowego pracow-nika. Zasób siły roboczej to ogół jed-nostek pracujących lub poszukują-cych zatrudnienia. Stopień aktywno-ści zawodowej to odsetek danej grupy ludności w wieku produkcyj-nym wchodzący w skład zasobów siły roboczej. Dochód transferowy czynnika produkcji w określonym zastosowaniu to minimalna wypłata potrzebna, aby skłonić ten czynnik do świadczenia usług właśnie w tym zastosowaniu. Renta ekonomiczna jest to dodatkowa wyplata, jaką otrzymuje dany czynnik produkcji, ponad dochód transferowy konieczny do skłonienia go do świadczenia swych usług właśnie w tym zastoso-waniu. Izokwanta przedstawia rożne kombinacje minimalnych nakładów czynników wytwórczych niezbędnych do wytworzenia określonej wielkości produkcji. Poszczególne punkty na izokwancie odzwierciedlają różne techniki wytwarzania tej samej ilości produktu.
