TRZY KONCEPCJE WARTOŚCI WYMIENNEJ:
1. O wartości wymiennej towaru decyduje nakład pracy niezbędny do jego wytworzenia.
2. Podstawą wartości wymiennej jest ilość pracy, którą możemy uzyskać w wymianie za swój towar.
3. O wartości wymiennej towaru decydują koszty produkcji, które ujął jako sumę wynagrodzeń czynników produkcji – pracy, kapitału, ziemi ( suma płacy, zysku i renty).
Wyróżnił społeczeństwo drobnotowarowe: kapitalistyczne.
W gospodarce drobnotowarowej podstawą wartości jest nakład pracy a w kapitalistycznej koszty produkcji.
Z trzecią koncepcją wiąże się wiąże się dogmat Smitha – twierdzenie, że cena każdego towaru składa się i rozpada na dochody, a więc jest sumą płacy, zysku i renty. To twierdzenie nie jest słuszne, produkt globalny składałby się z samych dochodów a tak nie jest.
Gdyby towary po ich sprzedaży zamienione były tylko na dochody przeznaczone na konsumpcję, to nie byłoby środków na ponowienie procesów produkcji. To ujęcie przeszkodziło Smithowi w kontynuowaniu rozważań fizjokratów na temat reprodukcji.
Smith później zmienił swoje poglądy, wprowadził dwa nowe pojęcia:
– dochód brutto – to roczny dochód
– dochód netto – to ta część dochodu brutto, która może być przeznaczona na konsumpcje bez naruszeń kapitału potrzebnego na ponowienie produkcji.
Te rozważania przeczą dogmatowi. Wynika z nich że cena każdego towaru wynika nie tylko z dochodów ale również części stanowiącej wartość.
Teoria kapitału – dwie definicje – rzeczowa
– wartościowa
Ujął kapitał jako część zapasów przeznaczoną do dolnej produkcji.
Definiował kapitał jako źródło przynoszenia i pomnażania wartości – jako określoną sumę wartości.
Dzielił kapitał na trwały i obrotowy.
Za kryterium podziału przyjął sposób w jaki te części przynoszą zysk:
– kapitał obrotowy – na skutek cyrkulacji – obrotu.
– kapitał trwały – przynosi zysk nie biorąc udziału w cyrkulacji ale musi współdziałać z kapitałem obrotowym.
Kapitał obrotowy zużywa się w jednym cyklu produkcyjnym przenosi wartość w nim zawartą na produkt wytworzony.
Do kapitału obrotowego Smith zalicza: pieniądze, zapasy konsumpcyjne, znajdujące się w rękach producentów, kupców, zapasy gotowych zmagazynowanych produktów.
Kapitał trwały to maszyny i narzędzia pracy, budynki do celów produkcyjnych i handlowych, nakłady podnoszące urodzajność gleby, umiejętności, kwalifikacje bezpośrednich wytwórców.
Obrót kapitału ujmował w sposób mechaniczny jako fizyczne przemieszczanie się dóbr w których kapitał jest uprzedmiotowiony. Nie analizował ruchu wartości, ani zmian form kapitału.
Teoria pracy produkcyjnej.
Do czasów Smitha produkcyjność pracy łączono z jakąś określoną dziedziną produkcji.
– merkantyliści – praca w handlu
– fizjokraci – praca w rolnictwie w gospodarstwach nowoczesnych.
Smith nie łączy produkcyjności z tym gdzie ona została wydatkowana ale z tym co i w jaki sposób wytwarzana. Wskazuje że istnieje praca która pomnaża wartość np. praca robotnika przy maszynie – pomnażanie wartości, istnieje tez praca która nie wywołuje tych skutków np. praca sprzątaczki.
I. kryterium pracy produkcyjnej – to praca która pomnaża wartość, która tworzy nową wartość będącą źródłem zysku.
II. Kryterium pracy produkcyjnej – praca w wyniku której powstaje dobro materialne – kryterium rzeczowe. Nie jest to kryterium słuszne ponieważ mówiąc o pracy produkcyjnej bierzemy pod uwagę tworzenie wartości a nie rzeczy np. praca w transporcie też jest pracą produkcyjną chociaż nie tworzy nowych rzeczy ale pomnaża wartość przewożonych towarów.
Pomimo braku konsekwencji w teorii Smitha tkwi element postępowy mówiąc o pracy produkcyjnej mówi o różnego rodzaju pracy społecznej.
D. RICARDO 1772 – 1823
Przedstawiciel ekonomii klasycznej. Jego działalność naukowa – pół wieku po Smithcie. Teoretyk systemu fabrycznego – okres I – szej rewolucji przemysłowej – zjawisko bezrobocia.
Podział społeczeństwa angielskiego na klasy, jego polaryzacja.
3 podstawowe klasy społeczne:
– klasa właścicieli ziemskich ( landlordów )
– klasa kapitalistów
– klasa robotników
nie dostrzegał występowania związku pomiędzy klasami. Związane to było z ustawami zbożowymi ( zakaz importu tonowego zboża do Anglii. Uniemożliwiała obniżenie płac, ograniczania eksportu produkcji angielskiej do krajów rolniczych)
antagonizm klasowy pomiędzy kapitalistami a robotnikami ( poziom zysku a płacy robotniczej ) zysk rośnie kosztem płacy roboczej.
Syn maklera giełdowego dorobił się jako młody człowiek ogromnego majątku.
1817 r. – opublikował „Zasady ekonomi politycznej i opodatkowania”. Jedno z pierwszych zwartych systemów ekonomicznych ( tematyka produkcji podziału i wymiany)
Przedmiot badań ekonomi wg Ricarda stanowi analiza praw które rządzą stosunkami podziału – dochodami klasy społecz. – wyjaśnienie źródeł dochodu najważniejszych klas społecznych. Nie odrywał produkcji od podziału. Podkreślał że stosunki podziału są uwarunkowane istniejącymi stosunkami produkcji, a zatem strukturę klasową i strukturę własności.
Ricardo podobnie jak Smith posługiwał się metodą dedukcji – metodą badań, apriori –od ogółu do szczegółu opartą o przyjęte z góry założenia metodologiczne – homo economicus, wolna konkurencja.
Traktował społeczeństwo jako sumę jednostek gospod. Interes społeczny – suma interesów indywidualnych.
Cechuje również indywidualizm metodologiczny – punkt wyjścia rozważań to jednostka gospod. która łączy się z innymi po przez wymianę.
Należy stworzyć korzystne warunki rozwoju jednostki gospodarczej. Wzrost bogactwa jednostki oznacz wzrost bogactwa całego społeczeństwa.
Koncepcja liberalizmu ekonomicznego – jest rzecznikiem wolnej konkurencji swobody działania.
Teoria wartości Ricarda.
Nawiązuje do Smitha krytykuje niektóre jego poglądy rozszerza teorię wartości.
Odróżnia wartość użytkową od wartości wymiennej. Wskazuje że wartość użytkowa nie może być podstawą wartości wymiennej chociaż stanowi jej przesłankę.
O wartości towaru decyduje wg. Ricarda – rzadkość dobra albo ilość pracy wyłożonej na wytworzenie danego towaru. Rzadkość decyduje o wartości towarów o niewielkiej liczbie przypadków – tzn unikatowe – np. dzieła sztuki cenne klejnoty, przedmioty trudno powtarzalne w większości przypadków o wartości towarów decyduje nakład pracy związany z ich wytworzeniem. Dostrzega że wielkość wartości nie jest stała lecz zmienia się wraz z postępem technicznym. Formułuje twierdzenie zwane później prawem Ricarda – wartość towaru jest wprost proporcjonalna do nakładów pracy a odwrotnie proporcjonalna do wydajności pracy.
Ricardo stoi na stanowisku teorii wartości opartej o pracę. Odrzuca zatem pogląd Smitha że praca jest podstawą wartości jedynie w gospodarce drobnotowarowej a w gospodarce kapitalistycznej ( wg. Smitha) są koszty produkcji jako suma płacy zysku i renty.
To stanowisko Ricardo wiąże z niesłusznym poglądem na temat kapitału – ujął kapitał ???????????. Utożsamił kapitał z każdym narzędziem pracy każdym środkiem produkcji ( te środki p. stają się kapitałem kiedy służą pracy najemnej ). Nie widział różnic w działaniu prawa wartości na poszczególnych szczeblach rozwoju ekonomicznego.
Dzielił kapitał na trwały i obrotowy w sposób pełniejszy, wyjaśniał ideę kapitału w procesie tworzenia wartości. Wartość towarów określona jest zarówno przez płacę wydatkowaną bezpośrednio na jego wytworzenie jak i wartość kapitału przeniesiona w procesie produkcji na gotowy produkt. Widzi różnicę pomiędzy pracą żywą a pracą uprzedmiotowioną – zawartą w środkach produkcji a przenoszoną na gotowe wyroby w procesie produkcji albo jednorazowo (koszt obrotowy) albo w kilku cyklach produkcji (koszt trwały).
Wyróżniał pracę prostą i złożoną którą traktował jako wielokrotność – sumę pracy.
Wartość powstaje w społecznie niezbędnym czasie pracy a nie w indywidualnym czasie pracy.
Ricardo jako pierwszy odróżnia wartość od wartości wymiennej. Pomimo tego rozróżnienia ma wiele zewnętrznych związków pomiędzy tymi kategoriami a więc tego że wartość wymienna jest rynkową postacią wartości. W konsekwencji utożsamia wartość z ceną produkcji i nazywa ją ceną naturalną wokół której krążą ceny rynkowe. Rozwijał pogląd że w większości przypadków ceny pokrywają się z wartością a w przypadki odchyleń cen od wartości są wyjątkami.
W rzeczywistości gospodarczej jest na odwrót aniżeli twierdził Ricardo – normą jest odchylanie cen od wartości pod wpływem warunków rynkowych. Zjawiskiem wyjątkowym jest pokrywanie się cen z wartością.
Wartość wymienna której najwyższą formą jest cena – pieniężne wyrażenie wartości towaru.
Cena produkcji – jest sumą kosztów produkcji i zysku przeciętnego. Powstaje na skutek
przepływu kapitału z gałęzi mniej do bardziej rentownych a tym samym dochodzi do wyrównania zysków – powstaje zysk przeciętny.
Teoria pieniądza.
Pieniądz spełnia 5 funkcji:
– miernika wartości – funkcja teoretyczna
– środka obiegu – cyrkulacji – funkcja praktyczna
– przechowywania wartości
– płatnicza
– tezauryzacji ( pieniądz kredytowy)
Za czasów Ricarda – banknot to pieniądz kredytowy.
Ricardo dostrzegł że pieniądz to towar, ekwiwalent interesował się pieniądzem kruszcowym.
Wartość pieniądza kruszcowego uzależniał od wartości kruszcu zawartego w monecie, kosztu wydobycia, kosztów wybicia monety.
Rozwinął pogląd że może pojawić się nadmiar pieniądza kruszcowego powoduje inflację – pogląd niesłuszny. Pieniądz kruszcowy – funkcja tezauryzacji.
Utożsamił obieg pieniędzy kruszcowych z obiegiem pieniędzy papierowych który był dla niego nie tylko surogatem ( znakiem zastępczym pieniądza kruszcowego) ale takim samym pieniądzem jak pieniądz kruszcowy, to ujecie skłaniało go do przyjęcia ilościowej teorii wartosci pieniądza papierowego zgodnie z którą o wartości pieniądza papierowego i o cenach towarów decyduje ilość pieniądza w obiegu. W pierwszym przypadku zależność odwrotnie proporcjonalna w drugim zależność wprost proporcjonalna.
Ta teoria tłumaczy jedynie wahania cen pod wpływem warunków rynkowych nie tłumaczy natomiast ani wartosci pieniądza ani podstawy cen. O wartosci pieniądza papierowego decyduje parytet monetarny – wartość kruszcu. O cenach towarów decydują warunki rynkowe, koszty produkcji.
Ricardo nie widział funkcji tezauryzacji i funkcji kredytowej pieniądza co znalazło wyraz w jego rozważaniach na temat emisji pieniądza kredytowego – banknotu.
W ówczesnej Anglii – dyskusje na temat emisji banknotów.
Dwie szkoły: – szkoła pieniężna – Ricardo jako teoretyczny przywódca
– szkoła bankowa
Szkoła pieniężna.
Emisja banknotów powinna być związana z zapasem kruszcu a bankach. Ricardo nie rozróżniał banknotów od pieniądza papierowego obie formy identyfikował. Dostrzegał że banknot jest pieniądzem kredytowym. Uważał banknot za środek wygodniejszy od złota, które niszczy się w obiegu, traci na wartości.
Szkoła bankowa.
Uzależniała emisje banknotów od zapotrzebowania na kredyt ze strony przemysłowców i kupców i o ile emisja banknotów będzie odpowiadała wielkości obrotu towarowego to nie powstanie zjawisko nadmiernej emisji banknotów i inflacji.
Początkowo zwyciężała szkoła pieniężna. Dopuszczano emisję banknotów do pokrycia ????????????.
Jedna k praktyka, w ciągu 3 lat wykazała niesłuszność tej koncepcji – groźba załamania się systemu kredytowego Anglii. Zmieniono ustawy i rozszerzono emisje banknotów zgodnie z potrzebami rynku towarowego.
Ricardo – zwolennik wolnej konkurencji i wolnego handlu.
Postulat wolnego handlu uzasadniał teoretycznie przy pomocy kosztów komparatywnych – porównawczych. Podważał pogląd merkantylistów, że źródłem pomnażania wartości jest handel. Wskazał że wartość powstaje w produkcji a nie w handlu, chociaż handel zagraniczny nie przyczynia się do pomnażania wartości to jest on przesłanką wzrostu klasy towarów w kraju czyli rozwoju wartości użytkowej.
Pisał o korzyściach płynących z międzynarodowego podziału pracy: wymiany opartej na wolnym handlu.
Uważał, że każdy kraj powinien specjalizować się w produkcji tych towarów które wytwarza się niższym kosztem niż inny kraj. A droga wymiany oparta na wolnym handlu uzyska większą ilość towarów w kraju. A więc zapewni pełniejsze zaspokojenie potrzeb społeczeństwa.
Wolny handel jest korzystny dla wszystkich uczestników wymiany gdy wymiana dokonuje się między krajami znajdującymi się na jednakowym poziomie rozwoju gospodarczego. Gdy wymiana ta dokonuje się między krajem przemysłowym a krajem rolniczym to wówczas wolny handel prowadzi do pogłębienia różnic w poziomie wzrostu gospodarczego, wzrostu zależności krajów surowcowych od krajów przemysłowych.
Teoria realizacji kryzysów.
Ricardo stał na stanowisku że nie możliwe są ogólne kryzysy nadprodukcji. Dowodził że każda sprzedaż towarów oznacza kupno równej wartości innych towarów i dlatego ogólna podaż równa się ogólnemu popytowi. Możliwe są tylko kryzysy lokalne na poszczególnych rynkach towarowych związane z niedostosowaniem struktury podaży do struktury popytu. Ricardo uważał że w warunkach wolnej konkurencji te zaburzenia szybko są likwidowane – przepływ kapitału.
Ricardo nie widział funkcji tezauryzacji i kredytowej pieniądza utożsamiał wymianę towarową z obiegiem towarowym czyli pieniądz – towar – pieniądz a zatem nie brał pod uwagę faktu że pojawienie się pieniądza rozbiło jedność aktu kupna – sprzedaży na 2 akty w przestrzeni czasie: sprzedaż i kupno.
EKONOMIA POKLASYCZNA I POŁ. XIX W.
Na gruncie francuskim reprezentuje ją J.B. Say – nawiązywał do Smita nadawał własną interpretację spłycał pojęcia Smitha. Say spopularyzował twierdzenie Ricarda o niemożliwości występowania ogólnych kryzysów nadprodukcji – Prawo rynku Say’a.
Say powtarza za Ricardem że podaż określa popyt w produkcji powstają towary i dochody i te są przeznaczone w całości na zakup towarów; uważał że podaż ogólna = popyt ogólny.
Na gruncie angielskim T.R. Malthus – prekursor teorii podkonsumpcji. Wskazuje że dla koniunktury gospodarczej mają nieodczuwalne potrzeby ale zdolności płatnicze społeczeństwa – siła nabywcza czyli efektywnie rzeczywisty popyt na rynku.
Podważył teorię klasyków o niemożliwości występowania ogólnych kryzysów nadprodukcji. Przyczyna jest niewystarczający popyt efektywny społeczeństwa.
Teorię podkonsumpcji rozwinął w latach 30 – tych XIX w. J. L. Keyns.
NIEMIECKA STARSZA SZKOŁA HISTORYCZNA W EKONOMII.
Szkoła polemiczna w stosunku do szkoły klasycznej zarówno jeśli chodzi o rozwiązania metodologiczne ( metodę badań ), jak i ujęcie roli państwa w gospodarce.
Narodziła się na bazie Szkoły Narodowej w I połowie XIX w. W tym okresie Niemcy zacofane – przeważały stosunki feudalne.
Poglądy klasyków – ekonomia liberalna tzn. kraju rozwiniętego gospodarczo nie mogła znaleźć uznania na gruncie niemieckim.
W 1834 r. powstał w Niemczech Niemiecki Związek Celny. Przyspieszyło to uprzemysłowienie niemieckich państewek. Zjednoczenie polityczne 1871 r. – kanclerz Bismarck.
Nadal żywe poglądy typowe dla średniowiecza które reprezentował J. Fichte. Opowiadał się za podziałem społeczeństwa na stany i za reglamentacją w produkcji rzemieślniczej.
Twórcami Szkoły Narodowej są: A. Muller i F. List, rzecznicy sojuszu współpracy junkierstwa (właścicieli ziemskich) z burżuazją. Uważali że te klasy społeczne powinny współpracować aby dokonać uprzemysłowienia Niemiec. Według nich o rozwoju kraju decydują nie tylko czynniki materialne ale i duchowe – niematerialne – tj. tworzące ducha narodu a związane z kulturą obyczajem i wierzeniami religijnymi – poczuciem więzi narodowej.
Zdecydowanie odrzucali koncepcję liberalizmu ekonomicznego jako nie odpowiadającą warunkom niemieckim i postulowali aktywną gospodarczo politykę państwa. Głównym narzędziem interwencjonizmu państwa miał być pieniądz, który powinien mieć ukonstytuowana wartość nadana przez państwo. Odrzucali ideę wolnego handlu, zalecali protekcjonizm celny – ochronę towarów niemieckich przed konkurencja zagranicznych produktów.
SZKOŁA NARODOWA.
Zalążek narodowego socjalizmu i faszyzmu – naczelną wartością był naród – interes narodowy. Ta idea jednego narodu przekształciła się w teorie jednego państwa aby następnie przerodzić się w teorię jednego władcy – Ein Furer.
Na jej bazie i koncepcji klasyków narodziła się Niemiecka Szkoła Stara w ekonomii. Rozwija się równolegle do Szkoły Historycznej w zakresie prawoznawstwa która silnie podkreślała rolę prawa rodzajowego i wskazywała ż pomiędzy prawem a duchem narodu istnieje silny związek organiczny.
Szkoła Historyczna podkreśla nie tyle zmienność procesów ekonomicznych co ich ciągłość i dowodziła że każdy kraj ma swoja własną specyficzną drogę rozwoju (historia gospodarcza narodu).
Niemcy mają swoją własna pruska drogę rozwoju a więc drogę ewolucyjnych powolnych przekształceń dokonujących się w ramach współpracy junkierstwa z burżuazją.
Tezy służyły argumentom że Niemcy nie muszą przechodzić krwawych doświadczeń z rewolucją burżuazyjną (1640 – w Anglii, 1789 – we Francji)
Przedstawicielami Niemieckiej Starej Szkoły Ekonomicznej byli: W. Roscher, B. Hildebrand, K. Kures.
W. Roscher – wskazuje na konieczność źródłowego badania procesów gospodarczych. B. Hildebrand – zbadanie całego historycznego istnienia ludzkości zanim zostaną odkryte prawidłowości ekonomiczne.
K. Kures – przeszedł na pozycje nihilizmu – możności ustalenia teorii praw ekonomicznych i charakter nauki ekonomii posługiwał się metodą indukcji. Negował możliwość wykrycia praw ekonomicznych a tym samym sformułowania teorii ekonomii. Dowodził że w rozwoju gospodarczym można odkryć pewne analogie, posługiwał się metodą indukcji, czyli metodą opisu i hierarchicznego spisu zjawisk historycznych. Zastąpił naukę ekonomiczną historią gospodarczą..
SZKOŁA KLASYCZNA – stosowała metodę badań dedukcją – abstrakcyjnej analizy w oparciu o przyjęte z góry założenia
– hipotezy metodologiczne:
homoeconomicus
wolna konkurencja
SZKOŁA HISTORYCZNA
– stosowano metodę indukcji – opisu metod empirycznych (od szczegółu do ogółu)
