GOSPODARKA RYNKOWA
Gospodarka rynkowa jest systemem bardzo złożonym. Składa się ona z milionów różnych podmiotów, jak gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, instytucje finansowe, administracja państwa oraz władze lokalne.
Podmiotem gospodarczym – nazywamy określoną formę organizacji, która podejmuje samodzielne decyzje, kierując się własnym interesem i związanym z tym ryzykiem.
Produkty przeznaczone na sprzedaż w ekonomii określa się mianem towarów, a gospodarkę , w której istotną rolę odgrywa produkcja z góry przeznaczona na sprzedaż , określa się mianem gospodarki towarowej lub towarowo – pieniężnej.
Przeciwieństwem gospodarki towarowej jest gospodarka naturalna, czyli gospodarka nastawiona przede wszystkim na bezpośrednie zaspokajanie własnych potrzeb wytwórców. Gospodarka naturalna jest gospodarką jednopodmiotową . Występują dwie funkcje gospodarki naturalnej : konsumpcyjna i produkcyjna.
1.Definicje gospodarki rynkowej .
Gospodarka rynkowa – to gospodarka, w której zasadniczym regulatorem procesów gospodarczych jest samoczynnie działający rynek czy też mechanizm rynkowy.
Gospodarka rynkowa – to taki typ organizacji człowieka w którym koordynatorem procesów jest rynek a własność czynników produkcji ma charakter prywatny.
Gospodarka rynkowa – jest systemem w którym ceny, warunki rynkowe, zyski i straty, bodzce i korzyści decydują o tym co, jak i dla kogo produkować. Przedsiębiorstwa produkują te towary, które przynoszą im najwyższe zyski przy pomocy technik zapewniających najniższe koszty.
Gospodarka rynkowa – jest jedną z form społecznej organizacji działalności gospodarczej.
Z punktu widzenia skali działalności gospodarczej można wyodrębnić np. gospodarkę światową, narodową, terenową, gospodarkę przedsiębiorstw, natomiast z punktu widzenia sfery gospodarowania – gospodarkę mieszkaniową, finansową, rolną itp.
Na podstawie kryterium własności czynników produkcji wyróżnia się w ramach danego kraju gospodarkę prywatną i publiczną, a w skali międzynarodowej gospodarkę kapitalistyczną i socjalistyczną ( komunistyczną ).
Gospodarka rynkowa charakteryzuje się dwiema zasadniczymi cechami: dominacją prywatnej własności czynników produkcji oraz rynkową alokacją zasobów gospodarczych.
Gospodarka rynkowa swoją nazwę zawdzięcza przede wszystkim temu, że podstawowym regulatorem i koordynatorem procesów gospodarczych jest w niej rynek.
2.Geneza i charakterystyka gospodarki rynkowej.
Gospodarka rynkowa jest przeciwieństwem gospodarki naturalnej, w której grupa ludzi stanowiła jednostkę konsumpcyjną i produkcyjną, wytwarzającą samodzielnie wszystkie niezbędne do zaspokojenia potrzeb dobra.
Gospodarka naturalna – to taki typ gospodarki, w której producent wytwarza produkty w celu bezpośredniego zaspokojenia swoich potrzeb. W gospodarce tego typu nie występuje więc wymiana i rynek. Gospodarka naturalna opiera się na gospodarstwie domowym.
Gospodarka towarowa jest następną formą przejawiania się działalności produkcyjnej człowieka. Pojawiła się ona w okresie niewolnictwa i feudalizmu.
Gospodarka towarowa – to taki typ gospodarki, w której producenci wytwarzają produkty z przeznaczeniem ich wymiany, czyli na sprzedaż. Gospodarka towarowa wyłoniła się z gospodarki naturalnej wtedy, gdy zostały spełnione dwie przesłanki : społeczny podział pracy ( wyodrębnienie się gałęzi gospodarki, zawodów, specjalizacji w tych zawodach ), ekonomiczne wyodrębnienie się producentów na bazie prywatnej własności środków produkcji. Społeczny podział pracy jest podstawowym warunkiem istnienia gospodarki towarowej, drugim niezbędnym warunkiem jest odosobnienie producentów.
Wady gospodarki rynkowej : różnice dochodów, bezrobocie, inflacja.
3.Rodzaje gospodarki rynkowej.
a) prosta gospodarka towarowa – wymiana na zasadzie towar za towar ( T – T )
b) gospodarka towarowo – pieniężna – wymiana na zasadzie towar – pieniądz – towar ( T – P – T )
c) gospodarka kapitalistyczna – jest to obecna gospodarka , motyw zainteresowania pieniądzem . Wymiana ma formę P – T – P.
4.Rynek.
Mówiąc o rynku nie mamy na myśli jakiegoś konkretnego rynku, np. rynku produktów lub rynku czynników produkcji, lecz rynek w najbardziej ogólnym sensie tego słowa, czyli:
Rynek – to samoczynnie działający mechanizm wpływający na zachowania ( w tym decyzje ) podmiotów gospodarczych. Te zachowania przesądzają o alokacji ( rozmieszczeniu i wykorzystaniu ) zasobów gospodarczych.
Rynek jest miejscem zorganizowanym zazwyczaj w sensie instytucjonalnym, gdzie dokonują się akty kupna i sprzedaży czynników produkcji oraz wytworzonych dóbr.
Rynek jest podstawowym żródłem informacji dla podmiotów gospodarczych.
Rynek – oznacza miejsce, gdzie sprzedawane i kupowane są towary. W znaczeniu ekonomicznym rynek jest formą nawiązywania kontaktów między kupującymi i sprzedającymi w celu ustalenia warunków transakcji.
Podział rynku według zasięgu ( podział „ historyczny” ) :
Lokalne, regionalne, narodowe, międzynarodowe, światowy.
Ze względu na stopień legalności rynki dzielimy na rynki legalne ( białe ), półlegalne ( szare )i nielegalne (czarne ) .
Rynki dzielimy jeszcze na rynki konsumpcyjne i produkcyjne.
Podział rynków ze względu na sposoby funkcjonowania podmiotów i rynku cen : rynek konkurencji doskonałej, rynek konkurencji niedoskonałej ( może być to rynek monopolistyczny, oligopol lub monopol pełny )
Inny podział rynku : * rynek producenta – przewaga popytu nad podażą, * rynek konsumenta – podaż przewyższa popyt.
Istnienie dojrzałego rynku uwarunkowane jest :
– dominacją własności prywatnej i swobodą w zakresie transferu prywatnych praw własności.
– swobodą prowadzenia działalności gospodarczej
– istnieniem sprawnie działających instytucji obsługujących rynek
– integralnością rynku, czyli wzajemnego uzależnienia się od siebie poszczególnych segmentów rynku
Funkcje rynku :
1. Rynek dokonuje wyceny różnych dóbr.
2. Rynek jest podstawowym żródłem informacji dla podmiotów gospodarczych.
3. Rynek jest niezbędnym warunkiem racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych.
4. Rynek umożliwia ustalenie się stanów równowagi w gospodarce. Parametry rynkowe ( ceny, stawki płac, stopy procentowe itp. )dostarczają podmiotom gospodarczym ( uczestnikom rynku ) ważnych sygnałów. Reakcją na te sygnały są działania uczestników rynku, których efektem może być powstawanie, przywracanie, i utrzymywanie się stanów równowagi w gospodarce.
5. Rynek jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji i zarazem mechanizmem dostosowywania produkcji do potrzeb. Dopiero na rynku okazuje się, czy dana produkcja znalazła uznanie nabywców.
Podstawowe podmioty gospodarcze, tzn. przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe, działają w gospodarce rynkowej samodzielnie i kierują się zasadą samofinansowania. Więzi między podmiotami gospodarczymi w gospodarce rynkowej mają charakter przede wszystkim ekonomiczny.
5..Modelowe ujęcie zależności w gospodarce rynkowej.
Do analizy procesów gospodarczych posługujemy się uproszczonym obrazem gospodarki rynkowej w postaci modelu gospodarki rynkowej. Najważniejsze założenia modelu gospodarki rynkowej są następujące :
– model dotyczy gospodarki rynkowej w warunkach kapitalizmu
– gospodarka składa się z dwóch grup podmiotów gospodarczych – gospodarstw domowych oraz przedsiębiorstw
– podmioty gospodarcze działają na rynku doskonałej konkurencji, co oznacza, że poszczególni uczestnicy rynku nie mają wpływu na poziom i zmiany cen , wszyscy uczestnicy rynku są poinformowani o cenach, istnieje swoboda zawierania transakcji, istnieje swoboda wejścia na rynek i wyjścia z niego.
– rynek dzieli się na rynek dóbr oraz na rynek zasobów
– współzależności między podmiotami gospodarczymi przedstawiamy za pomocą wykresu kołowego
RYSUNEK
6.Gospodarka zamknięta, gospodarka otwarta.
Gospodarka zamknięta – nie ma powiązania z innymi gospodarkami narodowymi, podmiotami pochodzenia zagranicznego ani instytucjami międzynarodowymi np. Kuba , Korea Północna.
Gospodarka otwarta – ma powiązanie z resztą świata, charakter mieszany, handel międzynarodowy to podwyższenie efektywności.
7.Własność.
Istotną rolę w procesach społeczno – gospodarczych odgrywają stosunki własnościowe, czyli stosunki powstające między ludzmi w związku z korzystaniem z dóbr oraz decydowania o nich.
Własność można zdefiniować jako zbiór efektywnie wykorzystywanych uprawnień, inaczej praw własności, jakimi dany podmiot własności ( właściciel ) dysponuje w odniesieniu do określonego obiektu ( przedmiotu ) własności. Na zbiór ten składają się dwa podzbiory uprawnień : faktyczne korzystanie w różnorodny sposób z obiektu własności, bezpośredni lub pośredni udział w podejmowaniu istotnych decyzji dotyczących wykorzystania tego obiektu, czyli w zarządzaniu nim.
Własność jest zjawiskiem stopniowalnym.
Wyróżnia się zwykle dwa zasadnicze rodzaje własności : własność prywatną i własność publiczną.
