Starożytna tragedia.
Tragedia taka spełniała kilka założeń, które pozwalały na jej klasyfikację. Wyznaczniki te dotyczyły zarówno charakteru wydarzeń w dramacie, jak i jego budowy.
Po pierwsze, tragedia zachowywała zasadę trzech jedności: akcji, miejsca i czasu. Oznaczało to, że wydarzenia w sztuce dzieją się w jednym miejscu, w czasie zbliżonym do czasu trwania sztuki oraz że akcja ma charakter jednowątkowy.
Po drugie, główną kategorią estetyczną był tragizm, który nie pozwalał na szczęśliwe zakończenie. Bohater uwikłany był w konflikt dwóch równorzędnych racji, których nie można było z sobą pogodzić. Sztuka dążyła do nieszczęśliwego zakończenia.
Po trzecie, tragedia grecka podzielona była na kilka odrębnych części:
– prologos (zapowiedź tragedii)
– parados (wejście chóru na scenę)
– epeisodion (epizod, część akcji)
– stasimon (komentarz chóru)
– epeisodion (kolejne wydarzenie)
– stasimon (ponowny komentarz chóru)
– exodus (wyjście chóru)
Chór w tragedii spełniał określone funkcje. Wprowadzał widza w tok akcji, wyjaśniał czas i miejsce wydarzeń, oceniał postawę bohaterów, dyskutował z przewodnikiem.
Po czwarte, tragedia miała za zadanie oczyszczać widza z jego uczuć, wyzwalać go z nich. Miała więc spełniać założenia przypisane jej przez twórców tego gatunku i określane jako katharsis.
Po piąte, spełniona musiała być zasada decorum, tzn. sztuka musiała być napisana wysokim stylem, odpowiednim do poruszanego ważnego tematu i wielkości bohatera.
Szekspir jako nowator w dziedzinie kompozycji dramatu:
– złamał klasyczną regułę trzech jedności: miejsca, akcji, czasu
– złamał regułę trzech aktorów na scenie-wprowadził sceny grupowe, a nawet batalistyczne
– odstąpił od zasady decorum (wprowadza do tragedii postacie z ludu)
– jego postacie ulegały przemianie w toku akcji
– prezentował moralność chrześcijańską: nagradzanie dobra i karę za zło
– tragedię rozwijał wg schematu: wprowadzenie; zawiązanie konfliktu; rozwój; punkt kulminacyjny; zakończenie
Cechy dramatu szekspirowskiego na podstawie Makbeta: Szekspir wprowadził innowacje, odstające od zasad tragedii klasycznej. Są to:
– Złamanie klasycznej reguły trzech jedności. W Makbecie nie została zachowana jedność miejsca-akcja rozgrywa się w komnatach pałacowych, na leśnej polanie, na polu bitwy. Nie zachodzi tu także jedność czasu. Akcja jest wielowątkowa: mamy do czynienia z tematem walki dobra ze złem, lecz także z politycznym (walka o władzę), psychologicznym(przemiany psychiki postaci), udziałem istot fantastycznych w toku akcji.
– Szekspir odstąpił także od zasady, wg której na scenie mogło znajdować się najwięcej trzech aktorów. Dramat nowożytny zwiększa ilość osób na scenie-dopuszcza dopuszcza nawet pokazywanie scen batalistycznych. Przykładem takich `tłumnych ujęć` jest choćby scena przedstawiająca ucztę na zamku.
– Następną cechą jest rezygnacja z zasady decorum- czyli odpowiedności. Odpowiedniość wg wymogów klasycznych polegała na tym, żedobór osób i stylu musiał odpowiadać gatunkowi sztuki. Tragedia była tzw. gatunkiem wysokim-nie pokazywała zatem postaci o charakterze komediowym, pochodzących z ludu, nie uwzględniała stylu farsowego. Tymczasem Szekspir wprowadza humor.
– Cechą nową jest także zmienność charakteru postaci. Widać to na przykładzie samego Makbeta. Jego psychika ukazana na początku utworu wydaje się diametralnie różna od tej przedstawionej na końcu. Przechodzi przemianę od pewnego rodzaju łagodności, uległości wobec Lady Makbet, przez narastające uczucia ambicji, żądzy władzy, strachu… Z kolei Lady Makbet-na początku jawi się jako kobieta silna psychicznie, zdaje się być motorem działań swego męża, później nie jest w stanie unieść ciężaru zdarzeń-popada w obłąkanie. W dramacie klasycznym taka przemiana charakterystyk nie występowała- postacie były raczej reprezentantami danego typu przez cały czas trwania sztuki.
– W tragediach Szekspira nie ma już chóru, ale w akcji współuczestniczą siły nadprzyrodzone.
