SŁOWNICZEK PODSTAWOWYCH POJĘĆ
AKCJA Papier wartościowy reprezentujący część kapitału akcyjnego, przynoszący niestałe dochody.
CENA ZIEMI Obecna wartość, zróżnicowana w zależności od urodzajności ziemi, lokalizacji gruntów i ilość bogactw naturalnych. CZYNNIK CZA¬SU W EKONO¬MII Prowa¬dze¬nie analizy zjawisk go¬spodarczych w dwóch podstawo¬wych okresach:¬ krótkim i długim. W ekonomii rozr󬿬nie¬nie to nie jest związane z upływem¬ czasu ka¬len¬da¬¬rzowego.
DEALER Osoba kupująca i sprzedająca papiery wartościowe we własnym imieniu i na własny rachunek.
DOBRA Produkty lub usługi wy¬t¬wo¬¬rzone przez¬ lu¬¬dzi¬ i służące za¬s¬po¬¬kaja¬niu ich po¬trzeb. Ro¬¬¬z¬¬¬różnia¬ się: DOBRA FI¬NA¬LNE, czyli do¬¬¬¬bra na¬byte przez użytko¬w¬ni¬¬ka; czyli są to do¬bra ko¬n¬sumpcy¬¬jne nabyte przez¬¬¬ gospodars¬twa¬ do¬mo¬we; DO¬¬BRA KAPI¬TA¬ŁOWE (inwe¬s¬ty¬cy¬j¬ne) nabywa¬ne przez prze¬dsiębiorstwo; DOBRA CZĘŚ¬CIO¬WO PRZE¬¬¬TWO¬RZO¬NE (pośre¬dnie) są na¬kła¬dem w proce¬sie pro¬dukcji in¬nych¬ przedsiębiorstw.
DUOPOL Szczególny przypadek oligopolu, gdy rynek opanowany został przez dwa przedsiębiorstwa o podobnej sile ekonomicznej. DYWIDENDA Wypłata w gotówce lub w udziałach części zysku do podziału, której wysokość ustala walne zgromadzenie akcjonariuszy.
EKONOMIA-nauka po¬dejmują¬ca próbę od¬po¬¬wie¬¬dzi na pytanie,¬ w jaki sposób¬ społeczeńs¬two wykorzy¬stuje ogra¬niczone za¬so¬by do wyt¬wo¬¬rze¬nia dóbr materialnych oraz usług w¬ celu za¬spokoje¬¬nia ludzkich po¬trzeb.
EKONOMIA NO¬R¬MA¬TY¬WNA Badanie zja¬wisk go¬¬¬spodarczych po¬le¬gające na formu¬ło¬wa¬niu sądów (zdań)¬ wartościujących w ro¬dza¬¬ju: jaki powinien być poziom cen, po¬¬¬¬¬¬¬¬¬ziom¬ pro¬dukcji, za¬trudnienie lub jak po¬¬winny być kszta¬¬¬ł¬¬¬towane głów¬ne kierunki polityki gospodarczej.
EKONOMIA PO¬ZYTYWNA Bada¬nie świata zja¬wisk gospoda¬r¬czych ta¬kim, ja¬kim on jest a nie jakim być po¬winien. Ana¬lizuje sku¬tki zmian waru¬nków eko¬no¬¬mi¬¬cz¬nych lub też róż¬nych wariantów upra¬wia¬nej polityki gospodarczej, bez fo¬rmuło¬wa¬nia są¬dów (zdań) warto¬ściujących.
ELASTYCZNOŚĆ Mia¬ra reakcji (wrażliwo¬ści) popytu lub innej zmiennej (podaży, dochodu) na zmianę ceny.
ELASTYCZNOŚĆ CE¬NOWA POPYTU Względna zmiana wilelkości popytu, wywołana przez względną zmianę ceny o jednostkę.
ELASTYCZNOŚĆ¬ CE¬NOWA POPYTU MIE¬SZANA Względna zmiana wielkości popytu na jedno dobro, wywołana przez względną zmianę ceny na drugie dobro.
ELASTYCZNOŚĆ CENOWA PODAŻY Względna zmiana wielkości podaży, wywołana przez względną zmia¬nę ceny o jednostkę.
GIEŁDA Instytucja zajmująca się dokonywaniem transakcji określonymi wartościami w określonym czasie i miejscu. Są giełdy pieniężne, towarowe i inne, np. ubezpieczeniowe, frachtowe.
GOSPODAROWANIE Proces do¬ko¬nywania wy¬¬bo¬ru przez lu¬dzi w za¬kresie wy¬¬ko¬rzy¬stania ograniczonych za¬sobów w celu wytworzenia dóbr¬¬ i usług oraz ich po¬dzia¬łu między członków spo¬łeczeństwa.
GRANICA MO¬Ż¬LIWOŚCI PRO¬¬DUKCYJ¬NYCH Alterna¬ty¬wne mo¬żliwości wy¬¬¬t¬wa¬rza¬nia dwóch grup pro¬¬duktów, które spo¬łeczeństwo jest zdol¬ne wyt¬wo¬rzyć w ciągu danego okre¬¬su, wyko- ¬¬¬¬¬¬rzy¬¬stując do tego w ca¬łości i w jak naj¬le¬pszy spo¬sób zaso¬by oraz technologie produkcji.
INWESTORZY RYNKU KAPITAŁOWEGO Podmioty kupujące lub sprzedające walory kapitałowe.
INWESTYCJE NA RY¬¬N¬KU KAPITAŁOWYM Lokowanie pieniędzy w papiery wartościowe, głównie w celu uzyskania korzystnego dochodu płynącego z różnicy cen: między ceną zakupu a ceną sprzedaży.
KAPITAŁ Wartość, która przynosi określone dochody, np. zyski, procenty itp.
KONKURENCJA DO¬SKONAŁA Teoretyczny obraz pełnej konkurencji, wynikającej z przy¬¬jęcia mniej lub bar¬dziej realistycznych za¬ło¬żeń. Nikt z pojedynczych kupujących i sprze¬¬dających nie ma wpływu na cenę, która kształtuje się na rynku, jako wypadkowa starcia się popytu z podażą.
KONKURENCJA MO¬¬¬NOPOLISTY¬CZNA Sytuacja, kiedy na rynku występuje niewiele przedsiębiorstw, które podzieliły między siebie rynek określonych produktów.
KONKURENCJA NIE¬DOSKONAŁA Teoretyczny obraz rynku, kiedy nie są spełnio¬ne niektóre warunki ko¬n¬kurencji doskonałej. Prze¬jawia się w czterech formach: monopolu peł¬ne¬go, duopolu, oligopolu i konkurencji monopolistycznej.
KONKURENCJA RY¬N¬KOWA Ścieranie się sił uczestników rynku, dą¬żących do osiągnięcia swoich celów. Są trzy ro¬¬dzaje konkurencji: mię¬dzy sprzedającymi, ku¬pującymi oraz między¬ sprzedającymi i kupującymi.
KONSUMENT Suwerenny podmiot gospoda¬rczy, podejmujący decy¬zje dotyczące konsu¬mpcji na podstawie wła¬s¬¬nych preferencji oraz istniejących ograniczeń obiektywnych (poziomu dochodów własnych i cen rynkowych nabywa¬nych dóbr i usług).
KORZYŚCI SKALI PRODUKCJI Obniżenie kosztu jednostkowego, wywołane zwiększe¬niem rozmiarów produk¬cji, powodujące efekty¬wniejsze wykorzystanie istniejących możliwości produkcyjnych.
KOSZT ALTE¬R¬¬NA¬TYWNY (Koszt utraco¬¬nych korzyści) Utrata wartości, ja¬ką mo¬ż¬na było uzy¬¬¬¬skać w wyniku zastosowania za¬so¬bów do produkcji innych dóbr i usług¬. Ka¬ż¬demu wy¬borowi eko¬no¬¬mi¬cznemu towa¬¬rzy¬szą dwa czynniki: koszty i ko¬rzy¬ści. Wzrost korzy¬ści z podjętej decyzji wią¬¬że się z konieznością poniesienia kosztu alternatywnego.
KOSZT CAŁKOWITY Kc Ogólny nakład niezbꬬdny do wytworzenia określonej wielkości pro¬¬¬dukcji, powodujące efektywniejsze wykorzy¬stanie istniejących mo¬¬żliwości produkcyjnych.
KOSZT KRAŃCOWY (marginalny) KK Zmiana kosztu całkowitego, wywołana wytworzeniem kolejnej jednostki produktu lub usługi.
KOSZT PRZECIĘTNY (jednostkowy) Kp Iloraz całkowitego kosztu przez liczbę wyproduko¬wanych jednostek produ¬któw. Może być odnie¬siony do kosztów sta¬łych i kosztów zmiennych.
KOSZT STAŁY Ks Nakład niezależny od wielkości produkcji w danym czasie, np. amortyzacja urządzeń.
KOSZT ZMIENNY Kz Nakład zmieniający się wraz z wielkością produkcji, np. nakłady na surowce, płace.
KRZYWA ENGLA Graficzny obraz zmian wielkości popytu na dobro X związane ze zmianami dochodów konsumenta.
KRZYWA OBOJĘTNOŚCI KONSUMENTA Graficzny obraz wszystkich kombinacji konsumpcji dóbr, które są dla konsumenta obojętne. Każda z tych kombinacji daje konsumentowi takie samo zadowolenie, czyli dana krzywa obojętności charakteryzuje się stałym poziomem zadowolenia.
MAKLER (broker) Osoba pośrednicząca między kupującymi a sprzedającymi papiery wartościowe, pobierająca za pośrednictwo prowizję.
MAKROEKONOMIA Dział eko¬¬nomii, który zaj¬muje się badaniem spo¬sobu dzia¬łania gospo¬darki, ja¬ko ca¬łości lub też znaczących części. Bada ona agregato¬we zmie¬n¬ne eko¬nomiczne, np. produkcję, za¬¬trud¬nie¬¬nie, inwestycje, po¬¬pyt¬ globalny, wzrost go¬s¬podarczy oraz analizuje „zacho¬wania się” tych wielkości.
MARGINALNA STOPA SUBSTYTUCJI Ilość dobra Y, jaką należy poświęcić w celu zwiększenia konsumpcji dobra X o jednostkę, w sytuacji, kiedy, konsument pozostaje na tej samej krzywej obojętności, czyli nie zmienia się poziom jego zadowolenia z konsumpcji.
MECHANIZM RÓWNOWAGI RYNKOWEJ Siły wyznaczające cenę i poziom równowagi. Dopóki rynek ich nie ustali, dopóty cena, wielkość popytu i podaży będą podlegać wahaniom w zależności od wzajemnych reakcji sprzedających i kupujących. Zachodzą procesy przystosowawcze, które doprowadzają rynek do stanu równowagi, tzn. do ceny, przy której podaż jest równa popytowi, czyli ceny równowagi rynkowej.
METODA DEDUKCJI Rozumo¬wanie polegające na wyprowadza¬niu z pewnych zdań¬ (prze¬sła¬nek) wynikającego z nich lo¬gicznie nastę¬ps¬twa. Jest jednym z mo¬ż¬¬li¬wych podejść do analizy zjawisk go¬spo¬darczych.
METODA INDU¬KCJI Analiza zja¬wisk gospodar¬czych¬, polegająca na wyprowadzaniu wnio¬s¬¬ków ogólnych¬¬ z prze¬sła¬nek (zdań) będących ich po¬sz¬¬czególnymi przy¬¬pa¬d¬kami. Zgo¬dnie ze sto- so¬waną me¬todą indu- kcji, za¬sa¬dniczym zada¬niem ekonomii jest opis obserwowanych faktów i zwią¬zków między ni¬mi, nie zaś wyjaśnianie przyczyn.
MIKROEKONOMIA Dział ekono¬mii, który ba¬da pro¬¬¬cesy podejmo¬wa¬nia de¬cyzji przez¬ po¬szcze¬gólne podmioty go¬s¬poda¬r¬cze (przedsię¬bio¬r¬stwa i gospodarstwa do¬mo¬we). Głó¬wną metodą badań mikroeko¬no¬mii jest analiza ma¬r¬gi¬nalna, czyli po¬słu¬giwanie się ka¬¬¬¬te¬goriami krańcowy¬mi.
MODEL EKONO¬¬¬¬MI¬CZNY Świado¬me upro¬szczenie rze¬czywistości gospodarczej, dzięki kt󬬬remu można wyodrę¬bnić podstawowe eleme¬¬¬nty problemu i myśleć o nich w uporządkowany sposób; służy do stwo¬rze¬nia syntetycznego obra¬zu zjawisk gospodarczych.
MONOPOL PEŁNY (absolutny) Całkowita kontrola danego rynku przez jedno przedsiębiorstwo, wykluczająca wszelką konkurencję.
MONOPSON Monopol po stronie popytu.
NADWYŻKA (renta) KONSUMENTA Różnica między najwyższą ceną, którą konsument skłonny jest zapłacić za pewną ilość dobra A, w przypadku pilnej potrzeby nabycia tego dobra, a ceną rzeczywiście zapłaconą.
NADWYŻKA RYNKOWA Sytuacja rynkowa, gdy rozmiary podaży przewyższają wielkość popytu, a cena jest wyższa od ceny równowagi.
NIEDOBÓR NA RYNKU Sytuacja rynkowa, gdy rozmiary popytu są wyższe od wielkości podaży, a cena jest niższa od ceny równowagi.
OBLIGACJA Papier wartościowy, zawierający zobowiązanie dłużne, o ustalonym (stałym – choć nie tylko) oprocentowaniu, które wystawca (emitent) zobowiązuje się wypłacać pożyczkodawcy w ustalonym terminie.
OGRANICZENIA WYROBU KONSUMENTA Ograniczenia obiektywne, związane z istnieniem rzadkości zasobów. Do najważniejszych ograniczeń należą: zasoby pieniężne, którymi w danym momencie dysponuje konsument, czyli tzw. ograniczenia budżetowe oraz ceny produktów i usług obowiązujących na rynku.
OKRES DŁUGI Następują zmiany w te¬ch¬nologiach produkcji, wynikające z postępu te¬¬chnicznego. Zastoso¬wa¬¬nie nowej te¬chnologii wymaga nakładów inwe¬stycyjnych na nowe urządzenia, maszy¬ny, in¬¬stalacje oraz uwzględnia warunek, że postęp te¬chni¬czny jest pro¬ce¬sem ciągłym.
OKRES KRÓTKI Okres, w którym nie zmie¬¬nia się te¬chno¬logia produkcji. Przedsiębiorstwo wytwarza da¬ny pro¬¬dukt tą samą techni¬ką, niezależnie od tego, czy bę¬dzie to trwać mie¬siąc, rok, czy też kilka lat.¬ W okre¬sie krótkim technologia produkcji jest dana.
OLIGOPOL Forma monopolu częściowego, kiedy rynek opanowany jest przez kilka wielkich, konkurujących ze sobą przedsiębiorstw.
PAPIERY WARTOŚCIOWE Wszelkie dokumenty stwierdzające istnienie określonego prawa majątkowego, jakie przysługuje ich właścicielowi.
PIENIĄDZ Ekwiwalent wyrażający wartość towarów i usług.
PŁACA MINIMALNA Płaca o ustalonej ustawowo wysokości, gwarantująca podstawową konsumpcję pracownika i jego rodziny, której zadaniem jest zapewnienie reprodukcji siły roboczej.
PŁACA NOMINALNA Kwota pieniężna otrzymywana, jako wynagrodzenie za pracę, którą pracownik otrzymuje w ciągu tygodnia lub miesiąca na podstawie umowy o pracę.
PŁACA REALNA Suma dóbr i usług, które można kupić za dane wy¬nagrodzenie pieniężne (płacę nominalną) przy danym poziomie cen.
PŁACA ROBOCZA Dochód wyrażony w pieniądzu, uzyskiwany z tytułu wykonywanej pracy, będący podstawowym źródłem dochodu osobistego. PŁACA BRUTTO składa się z płacy podstawowej, premii oraz ewentualnego wynagrodzenia za godziny nadliczbowe.
PŁA¬CA NETTO jest sumą środków pieniężnych po uwzględnieniu potrąceń, np. podatku dochodowego.
PODAŻ PIENIĄDZA Całkowity zasób pieniądza znajdujący się w go¬s¬podarce, mierzony spe¬cjalnymi wskażnikami zróżnicowanymi dla poszczególnych krajów.
PODAŻ PRACY Liczba godzin pracy oferowana na rynku pracy, zależna od decyzji ekonomicznych konsumenta, który dzieli swój zasób czasu na czas pracy i czas wolny.
PODAŻ RYNKOWA Ilość dóbr i usług oferowanych do sprzedaży przy danej cenie i w danym czasie.
PODAŻ ZIEMII Stała ilość ziemi określona przez warunki naturalne. Podaż ziemi nie reaguje na cenę, czyli jest całkowicie nieelastyczna w długim okresie.
POPYT NA PIENIĄDZ Ilość pieniądza, którą podmoioty gospodarcze pragną posiadać w danym momencie. Wy¬¬¬różnia się popyt tra¬n¬sakcyjny, przezornościowy i spekulacyjny. POPYT NA PRACĘ Zapotrzebowanie na pracę, określane przez poziom płacy realnej w porównaniu z wielkością zatrudnienia (przy wyższym poziomie płac pracodawcy zatrudniają mniej pracowników, przy niższym – więcej.
POPYT RYNKOWY Zapotrzebowanie na dobra i usługi, zgłaszane przez nabywców przy danej cenie i w danym czasie.
POPYT NA ZIEMIĘ Zapotrzebowanie na ziemię, uwarunkowane popytem na produkty z niej uzyskiwane.
PORTFEL INWESTO¬RA Zestaw różnych¬ in¬strumentów finansowych, mających zmnie¬j¬szyć ryzyko poprzez ich zróżnicowanie.
POŚREDNICY RYNKU KAPITAŁOWEGO Osoby lub instytucje zajmujące się przetwarzaniem czasowo wolnych środków pieniężnych w celu zaspokojenia potrzeb inwestorów rzeczowych.
PRACA (siła robocza) Sposób, w jaki ludzka energia fizyczna lub umysłowa może być celowo i świadomie wydatkowana.
PRAWO ENGLA Prawidłowość, w myśl której w miarę wzrostu dochodów konsumenta udział (procentowy) wydatków na żywność maleje w ogólnych wydatkach konsumenta.
PRAWO MALEJĄCEJ UŻYTECZNOŚCI KRAŃCOWEJ ( I prawo Gossena) Zjawisko, zgodnie z którym w miarę wzrostu spożycia jednego dobra jego użyteczność krańcowa zmniejsza się.
PRAWO PODAŻY Prosta (dodatnia) zależność między wysokoś¬cią ceny a wielkością po¬daży, jeśli inne warunki nie ulegają zmianie.
PRAWO POPYTU Odwrotna ( ujemna) zależność między wysokością ceny a wielkością popytu, jeśli inne warunki nie ulegają zmianie.
PROCENT Płatność za odłożoną konsumpcję, wyrażona w formie odsetek od pożyczonej kwoty pieniężnej, która na konkurencyjnym rynku funduszów (kapitałów) pożyczkowychodzwierciedla produkcyjność kapitału.
PRODUKCYJNOŚĆ Miara efektywności, z jaką dobra i usługi są wytwarzane. Wskazuje ona na relacje między nakładami a wynikami i związana jest z wydajnością nakładów: pracy ziemii i kapitału.
PRODUKCYJNOŚĆ KRAŃCOWA Zmiana efektywności spowodowana nieproporcjonalnym przyrostem produ¬kcji w następstwie angażowania kolejnej jedno¬stki zmiennego czynnika produkcji (np. pracy). Początkowo produkcja rośnie więcej niż proporcjonalnie, by po przekroczeniu punktu optimum przynosić mniejsze przyrosty produkcjiniż przyrosty zmiennego czynnika produkcji (pracy). Kolejne nakłady, np. pracy, przynoszą coraz mniejszy efekt, czyli zmniejszający się produkt krańcowy, spowodowany zwiększeniem czynnika produkcji (pracy) o jednostkę, przy założeniu, że pozostałe czynniki są stałe.
PRODUKT KRAŃCOWY Zmiana rozmiarów produktu całkowitego wynikająca z użycia dodatkowej (kolej¬nej) jednostki zmiennego czynnika produkcji.
PRODUKT PRZECIĘTNY Stosunek produktu całkowitego do wielkości określonego czynnika służącego do jego wytworzenia, np. pracy.
PRZEDSIĘBIORCA Osoba o kreatywnych właściwościach, odkrywająca i wprowadzająca nowe kombinacje czynników produkcji, zapewniające potencjalny zysk.
RENTA EKONOMICZNA Płatność za użycie zasobu lub czynnika produkcji, która przekracza koszt alternatywny. Renta ekonomiczna pojawia się w sytuacji, gdy niektóre czynniki produkcji są nieodnawialne lub niemożliwe do powiększenia, a popyt na nie jest ciągły. ich wynagrodzenie (talent muzyka) musi być wyższe niż normalna płaca.
RENTA GRUNTOWA Cena płacona właścicielowi za wynajęcie (dzierżawę) ziemii, której wysokośc zależy od urodzajności gleby i odległości od rynków zbytu.
RÓWNOWAGA KONSUMENTA Zaistniały stan, jeżeli konsument postępuje racjonalnie oraz jeżeli ceny dwóch lub więcej ilości nabywanych dóbr są takie same, a użyteczności krańcowe dóbr są sobie równe. Konsument przy założeniu niezmienności dochodów, cen oraz gustów nie jest zainteresowany w zmianie struktury dokonywanych zakupów.
RÓWNOWAGA NA RYNKU PRACY Stan, w którym podaż na rynku pracy i popyt na pracę pozostają w równowadze.
RÓWNOWAGA PRZE¬¬DSIĘBIOR¬S¬TWA Stan, w którym przedsiębiorca maksymalizuje zysk. Równowaga przedsiębiorstwa dotyczy krótkiego lub długiego okresu oraz warunków konkurencji doakonałej i konkurencji niedoskonałej.
RYNEK Zespół warunków, w których odbywa się akt kupna i sprzedaży, czyli wymiana dóbr i usług.
RYNEK FINANSOWY Miejsce zawierania tran¬sakcji, których przedmio¬¬tem są pieniądze i ka¬¬pitał. Dzieli się na ry¬nek pieniężny i kapitało¬wy.
RYNEK KAPITAŁOWY Część rynku finansowego, na którym przedmiotem obrotu jest kapitał o terminie zwrotu ponad rok.
RYNEK PIENIĘŻNY Część rynku finansowego, na którym przedmiotem obrotu jest pieniądz o nieprzekraczalnym terminie zwrotu do jednego roku.
RYNEK PIERWOTNY Część rynku kapitałowego, na którym lokuje się nowe emisje papierów wartościowych, czyli dokonuje się pierwszej transakcji sprzedaży pierwszym inwestorom.
RYNEK WTÓRNY Część rynku kapitałowego, na którym obrót papierami wartoścowymi odbywa się między inwestorami. Emitent na nim nie występuje.
RZADKOŚĆ DÓBR Stan roz¬bieżności mię¬dzy za¬potrzebowa¬niem¬ lu¬dzi na dobra a ogra¬¬ni¬czonymi zdolnościami wy¬two¬rzenia tych dóbr. Ograniczoność dóbr oraz nie¬o¬gra¬niczoność po¬trzeb¬ warunkują ko¬¬nie¬czność do¬konywania wyboru co i jak produ¬ko¬¬wać.
SPÓŁKA Przedsięwzię¬cie gospodarcze prowadzo¬ne przez dwie lub wiꬬ¬cej osób i przez nie za¬rządzane. Główne ¬ ro¬dza¬je spółek: jawna, z o.o, akcyjna. Współczesną formą spółki ak¬cy¬j¬nej jest korporacja kie¬rowana przez płatnych menedżerów.
STOPA PROCENTOWA roczna płatność wyrażona, jako stosunek dochodu do sumy pożyczonej kwoty pieniężnej. Wyróżnia się rynkową (nominalną) stopę procentową i realną stopę procentową.
STRUMIENIE Wa¬r¬tość różnych wie¬lkości ekonomicznych w pewnym okresie, np. roku. Przy¬kła¬dem zasobu może być kapitał, strumienia natomiast inwestycje pro¬wadzone przy użyciu tego kapitału. Posługiwa¬nie się kategorią stru¬mieni związane jest z ko¬niecznością uwzglę¬d¬nienia czynnika czasu w analizie zjawisk gospo¬darczych.
SYSTEM GOSPODA¬RCZY Sposób gospodarowania, łączący elementy gospodarki nakazowej i rynkowej. SYSTEM NAKAZOWY (nakazowo-rozdzielczy) Sposób go¬s¬po¬darowania, charaktery¬zujący się społeczną własnością środków pro¬dukcji w jej dwóch formach (państwowej i spółdzielczej), likwidacją rynkowego charakte¬ru gospodarki, zerwaniem rynkowych więzi między poszczególnymi jej częściami, zastąpieniem rachunku ekonomi¬cznego czynnikiem administracyjnym.
SYSTEM RYNKOWY Sposób gospodarowania charakteryzuje się występowaniem prywatnej własności środków produkcji i alokacją rynko¬wą, tj. rozmieszczaniem zasobów przy uwzględnieniu parametrów rynkowych (cen, rentowności, stopy procentowej).
SZEREG OBOJĘTNOŚCI Zestawienie ilościowe kombinacji obu dóbr, przedstawiających dla konsumenta jednakową użyteczność.
TEORIA EKONOMII Zestaw abstrakcji dotyczących rzeczywistości; uproszczone wyjaśnienie funkcjonowania go¬spodarki jako całości lub¬ jej fragmentu w okre¬ślonych warunkach.
UTARG (przychód) CAŁKOWITY
Ogó¬¬l¬¬¬¬ny wpływ pieniężny ze sprzedaży; iloczyn ceny i wielkości sprzedaży.
UTARG (przychód) KRAŃCOWY Zmiana utargu całkowitego wywołana zmianą sprzedaży o najmniejszą jednostkę.
UTARG (przychód) PRZECIʬTNY Cena produktu; iloraz utargu całkowitego przez wielkość sprze¬daży.
UŻYTECZNOŚĆ Suma zadowolenia, jakie osiąga indywidualny konsument ze spożycia lub posiadania danego dobra. Użyteczność ma charakter obiektywny i jest kategorią abstrakcyjną.
UŻYTECZNOŚĆ CAŁKOWITA Suma użyteczności konsumowanej ilości produktu lub usług.
się z konie¬cznoś¬cią poniesienia kosztu alternatywnego.
UŻYTECZNOŚĆ KRA¬Ń¬COWA (mar¬gi¬nalna) Stan zadowolenia konsumenta ze zwiększe¬nia (zmniejszenia) kon¬sumpcji danego dobra o kolejną, dodatkową jednostkę.
WŁASNOŚĆ Pojęcie to ma bardzo dużo aspektów i może być używane w szerokim bądź w꿬szym znaczeniu. Własność, odniesiona do środków produkcji, jest zbiorem obiektywnie wy¬¬korzystywanych upra¬wnień (praw własności), jakimi dany właściciel dysponuje w odniesieniu do przedmiotu własności. W skład zbioru uprawnień wchodzą: możliwości korzystania z tego przedmiotu i udział (bezpośredni lub pośredni) w zarządzaniu nim, tj. podejmowaniu decyzji.
WŁASNOŚĆ W SENSIE EKONOMICZNYM Zbiór stosunków między ludźmi, powstających w związku z ko¬rzystaniem przez nich z rezultatów działalności gospodarczej (prze¬my¬słowej, handlowej, rolnej, finansowej itp.). Wy¬r󬿬nia się zwy¬kle własność prywatną i publiczną.
WŁASNOŚĆ W SENSIE PRAWNYM Stosunek między osobą a rzeczą z tytułu wyłączności posiadania, użytkowania i rozporządzania rzeczą. Przedmiotem własności jest rzecz a po¬dmiotem osoba, zwana osobą prawną (pań¬stwo, przedsiębiorstwo, miasto, gmina).
ZASADA WYRÓWNYWANIA UŻYTECZNOŚCI KRAŃCOWYCH ( II prawo Gossena) jeżeli dwa do¬bra mają tę samą cenę, ko¬n¬sument będzie swo¬im dochodem tak rozporządzał, by użyteczności krańcowe ostatniej jedno¬stki każdego z dóbr by¬ły równe.
ZASOBY Określona ilość produktów, pieniędzy, pracowników itp. Zasoby są z istoty swej ograniczone, natomiast możliwości ich zastosowania liczne i różnorodne, stąd gospodarowanie nimi polega na alokacji (rozdysponowaniu) mię¬dzy różnorakie możliwe ich zastosowania w procesach produkcji. Zasoby przedstawiają warto¬ść pewnych wielkości eko¬nomicznych w danym czasie (np. na koniec kwartału).
ZASOBY KAPITAŁOWE Kapitał rzeczowy i finansowy. Do rze¬czowych zasoby kapitał. należą środki pracy (tj. ma¬szyny, narzędzia, in¬stalacje, urządzenia itp.)
Kapitał finansowy obejmuje środki pieniężne występujące w różnych postaciach: gotówki, kredytu, papierów wartościowych.
ZASOBY LUDZKIE (kapitał ludzki) Ludzie, ich umiejętności i doświa¬dczenia. Cechą ka¬pi¬tału ludzkiego są zdolności człowieka do ucze¬¬nia się i ciągłego roz¬wijania wiedzy. Roz¬wój wiedzy człowieka jest głównym czynnikiem po¬¬stępu technicznego i organizacyjnego. Człowiek jest innowatorem, tzn. odkrywa i stosuje no¬¬we narzędzia pracy, two¬rzy nowe systemy or¬ganizacji pracy.
ZASOBY NATURALNE Dobra dane przez na¬turę (przyrodę), nie wy¬¬tworzone przez czło¬wieka np. ziemia, suro¬wce, woda. Są produkta¬mi podstawowymi do wytwarzania dóbr fi¬nal¬nych i półproduktów. Zasoby naturalne dzielą się na od¬nawialne i nieodnawia¬¬lne. Niektóre z nich mo¬żna zastąpić w proce¬sie produkcji surowcami chemicznymi (np. włókna naturalne – syntety¬cz¬ny¬mi).
ZYSK CAŁKOWITY Zc Różnica między całkowitym utargiem (przy¬¬¬¬chodem) ze sprzedaży produkcji a poniesionym na jej wytworze¬nie kosztem całkowitym.
ZYSK EKONOMICZNY Kwota, jaka zostaje po odjęciu od przychodów przedsiębiorstwa (firmy) wszystkich kosztów, łącznie z kosztami alternatywnymi kapitału i kosztem ryzyka utraty pieniędzy.
ZYSK KRAŃCOWY ZK Zmiana zysku całkowiego w wyniku zmiany sprzedaży o jednostkę.
ZYSK PRZECIĘTNY ZP Stosunek (iloraz) zysku całkowitego do wielkości sprzedaży.
