Kultura i literatura grecka kojarzy nam się głównie z atenami właśnie tam w V i IV w pne nastąpił rozkwit filozofii, i niezwykłą harmonię osiągnęła rzeźb, architektura powstały największe dokonania dramatu i teatru, zrealizował siepóżniej niedościgniony ustrój społeczny – demokracja ateńska. Grecja nie stanowiła nigdy jednolitego organizmu państwowego obok siebie współistniały panstwa-miasta rozsiane po całym półwyspie Peloponeskim u wybrzeża Azji mniejszej i na wyspach morza egejskiego. Sztuka grecka jest pełna harmonii, piękna, spokoju oraz słońca. główne budowle architektury Grecji: zespół budowli na akropolu w atenach, Panteon (świątynia bogów), świątynia Nike, Eechtejon, Propyleje, Panteon (świątynia ateny), teatr Dionizosa w atenach.
Rzeżba Fidiasz: posąg Ateny, Zeusa; Neron: dyskobol; poliklet: doryforos; Lizyp: posągi Nike, Wenus
Malarstwo
Polignot – wprowadził techkię czterech barw, kompozycja o tematyce historycznej i mitologicznej. Apelles – mistrz koloryki i perspektywy
Filozofia
SOKRATES – żył latach 469 -399 pne, pochodził bogatej rodziny mieszczańskiej zajmował się filozofia matematyką, był politykiem moralistą, ośrodkiem jego zainteresowań był człowiek i zagadnienia moralne, uważał, że należy uświadamiać człowiekowi dobro, specyficzna postać brzydkiego dziwaka, żyjącego w niedostatku nauczającego na ulicach; w podartym odzieniu ze świta uczniów wokół siebie kojarzy się z nieznośną żoną ksantypą i haniebnym procesem, w którym oskarżono jego o demoralizację młodzieży; skazano go na śmierć przez wypicie trucizny; Sokrates wystąpił z płomienną mową, odrzucił pomoc przyjaciół i wypił cykutę; do historii przeszły nie tylko nauki spisane przez uczniów, lecz metody dyskusji: elenktyczna i majestatyczna. Nauki Sokratesa – filozofię przed 5 wiekiem nazywa się okresem przed Sokratejskim Jedno wiem że nic nie wiem – to sformułowanie wyraża istotę tzw. niewiedzy Sokratejskiej, która jest właściwie gotowością do poszukiwań prawdy, między innymi cnoty wspólnego dobra, wiedzy której można się nauczyć Jak poznać sam siebie – tak nakazuje filozof, którego wyrocznia delficka nazwała najmądrzejszym człowiekiem Grecji; wystąpił przeciw sofistom, którzy twierdzili, że prawda dobroć i sprawiedliwość są względne. Ironia sokratyczna.
PLATON – żył w latach 427-347 pne; arystokrata zdobył staranne wykształcenie; żył w czasie rozkwitu Aten uczeń Sokratesa; autor rozprawy obrona Sokratesa, Państwo, Uczta. Nauki; twórca pierwszego systemu filozofii idealistycznej. Koncepcja idei i cieni zakłada, iż istnieje świat idei, chociaż nie jest nam bezpośrednio dany. My postrzegamy tylko cienie odbicie idei: są nimi przedmioty materialne i doznania psychiczne. świat idei jest jednak bardziej realny co postrzegamy bezpośrednio. Idee są światem doskonałym a naczelną wartością jest trójjednia: dobro-piekno-prawda. Głosi koncepcję idealnego państwa, podzielonego na 3 odrębne klasy, posiadające różne wykształcenie, zadania i obowiązki. Pierwsza grupa – najwyższa posiada duszęrozumną; druga – wojsko, posiada duszę popędliwą; trzecia – ludzie pracy, posiadają duszę pożądliwą. Bronił porządku społecznego opartego na niewolnictwie. Wg Jego filozofii świat poznajemy rozumowo, a nie zmysłowo. Celem życia jest zdobywanie szczęścia upodabnianie się do idei dobra. Jaskinia Platona.
EPIKUR – żył w latach 341-270 pne; przedstawiciel starożytnego materializmu; założył filozoficzna szkołę epikurejczyków zajmował się głównie etyką; jego szkoła mieszcząca się w Atenach zwana była ogrodem Epikura
EPIKUREIZM – etapem wstępnym był hedonizm; epikurejczycy łączyli przyjemności duchowe z fizycznymi; życie to podstawowy warunek szczęścia; we wszystkim należy zachować umiar; należy łączyć szczęście jednostki ze szczęściem ogółu; szczęście nie jest zależne od losu, ale człowiek może je świadomie wytworzyć; ostatecznym celem ludzkiego życia jest zdobycie pełnego, radosnego spokoju opartego na poznaniu natury i zgodnego z nią życiem; człowieka uszczęśliwia to co jest zgodne z naturą; epikurejczycy radzili aby żyć pełnią życia ale z umiarem. Canta rej – (wszystko płynie) – oznacza to że nigdy nie wejdziesz do tej samej wody, czyli nie przeżyjesz drugi raz tego samego; carpe diem (chwytaj dzień) – oznacza to że należy umiejętnie korzystać z każdej chwili życia. Jedynym dobrem jest przyjemność i brak bólu. Życie wśród przyjaciół zgodnie z prawami natury z dala od wojen polityki bez lęku przed śmiercią – oto życie szczęśliwe. Należy korzystać z radości bo życie jest jedno. śmierć niesie kres ciała i duszy. Nieznaczny to że trzeba zaspokajać wszelkie pragnienia – umiar i rozum są wyznacznikiem postępowania
STOICYZM – twórcą był Zenon Kition; stoicy przyjmowali świat jako organ; uważali że świat jest cielesny, bez bogów, człowiek to dziecko wszechświata, duch występuje w człowieku w postaci duszy i rozumu; stoicyzm głosił pochwałę świata jego elementów; kosmopolityzm – idea równości wszystkich ludzi; człowiek podporządkowany jest ogólnym zasadom świata; świat to jedna ojczyzna, należy unikać cierpienia, nie ma miejsca na współczucie, aby być szczęśliwym trzeba być niezależnym na nieszczęścia, poddać się żyć zgodnie z naturą. Stoik – to mędrzec, filozof odznaczający się zrównoważoną postawą, nie lęka się przeciwności losu, potrafi opanować swoje namiętności, kieruje się rozumem gdyż życie emocjonalne prowadzi do zła. Postawa stoicka – spokojna zrównoważona rozsądna, często postawa bierna połączona z apatią. Stoicyzm zyskał popularność w czasach cesarstwa Rzymskiego – kontynuację jego koncepcji podjęli: Epikur, Marek Aureliusz, który głosił, że to nastawienie człowieka do rzeczywistości decyduje o szczęśliwym życiu. sam popełnił samobójstwo jako wyjście z sytuacji, gdy trudy życia były już nie do zniesienia.
ARYSTOTELES – żył w384-322pne, syn lekarza,przez 20 lat był uczniem Platona, nauczyciel Aleksandra Wielkiego, w Atenach założył własną szkołę, w okresie średniowiecza jego filozofia była dla wszystkich niepodważalnym autorytetem. Dzieło jego – Poetyka stało się wyznacznikiem norm dla artystów wielu pokoleń, określił klasyczne reguły tworzenia literatury, ustalił kategorie takie jak: Katharsis – oczyszczenie, funkcja przypisywana tragedii. Widz śledzący zdarzania na scenie miał doznać swoistego oczyszczenia poprzez przeżycie litości trwogi. Mimesis oznacza na naśladowanie natury w dziele sztuki niejednoznaczna z jej wiernym kopiowaniem. Decorum przedstawienie odpowiedniego, należytego wyglądu, przyzwoitość przystojność, wygląd pozorny. AR. – autorom tragedii zalecał na przestrzeganiu zasady jedności miejsca i czasu. Odrzucał platońską teorię idei; za podstawowe pierwiastki uważał bierną materię i czynna formę, człowieka określał jako istotę społeczną posiadającą duszę, poznającą świat rozumowo i zmysłowo, społeczeństwo podzielone na klasy: właścicieli (cnotliwi) i niewolnicy (ulegli), wyróżnia dwa typy sztuki: stosowana formalna, główne pojęcie etyki to dobro. Cynicy grecka szkoła filozoficzna, głosząca w etyce ideały cnoty jako życia zgodnego naturą, ideał- mędrzec kierujący się tylko rozumem, nie uznający żadnych ogólnie obowiązujących wartości, norm, praw. Cynicy ograniczają swoje potrzeby do minimum, życie psa to życie zgodne z naturą.
Sceptycyzm-stanowisko odrzucające możliwość uzyskania wiedzy pewnej i uzasadnionej, wywodzili się ze szkoły filozoficznej Pyrrona i Elidy.
Teatr w starożytnej Grecji
Pierwowzór teatru: Amfiteatr – widownia: Orchestra – miejsce na którym chór wykonywał swe tańce i śpiewy;
Parodos – miejsce po prawej i lewej stronie amfiteatru i sceny, wejście na scenę; Teatr on widowni; Proscenium – przednia część sceny: Skane – kryta budowla do zmiany strojów; Rampe – rząd lamp oświetlających scenę; Ekkylema – wytocznia, platforma, urządzenie wysuwane; Maska – niezbędny element w dawnym teatrze; Oknos – wysoki wystrój głowy; Koturn – wysokie obcasy; Koryfeusz – przewodnik chóru.
Dionizje wielkie i małe – to święto na cześć Dionizosa – boga wina i płodnej natury. Dionizje Małe – wiejskie oraz Dionizje Wielkie – charakter wesołej ludowej zabawy. Przebieg Dionizji: trwały sześć dni; każdy dzień wypełniony był innymi zajęciami. Dzień 1 – modlitwy, obrzędy związane z bogiem Dionizosem. 2 – prezentacja chórów, 3 – wystawiano komedie polityczne, 4,5,6 – trzech autorów prezentowało swój dorobek literacki.
Dionizje wielkie dały początek tragedii, Dionizje małe – tragedii. Grecy dokonali podziału na tragedie i komedię
Budowa i cechy tragedii antycznej
TRAGEDIA przedstawia konflikt jednostki wybitnej dążącej do wzniosłego celu, walczącej z przeciwnościami
Klęska bohatera budzi tragedię. Budowa tragedii – Prolog -zawiązanie akcji, wejście aktorów; Parodos – wejście chóru, pierwsza pieśń; Epejsojdon występy aktorów; Komentarzchóru; Epilog – ostatnie wystąpienie aktora, zakończenie akcji; Exodus ostatnia pieśń i wejście chóru. Za pierwszego dramaturga uważa się Tespisa on wprowadził pierwszy dialog pomiędzy przewodnikiem chóru a chórem. Obowiązywała zasada: miejsca, czasu, akcji. Na scenie mogło występować najwyżej trzech aktorów. Do stałych rekwizytów należały: maska, kostium, buty. Role kobiece grali mężczyźni. Stale obecny na scenie chór komentował rozgrywające się zdarzenia. Chór składał się ze starców tebańskich lub panien. Poseł był łącznikiem między scena a światem zewnętrznym, los człowieka, bohatera utworu zależał zawsze od bogów.
