Tragizm patrioty – spiskowca polega na ciągłym dokonywaniu wyborów. Jest on stawiany naprzeciw racji i musi w śród nich odnalłaśctę w{iwą.
Sam tragizm przejawia się w tym, że każde posunięcie bohatera, niezależnie od pobudek nim kierujących, okazuje się być błędne. Nieważne co wybierze i tak będzie to tragiczne w skutkach.
Postaci: mickiewiczowskiego Konrada Wallenroda i Kordiana J. Słowackiego są doskonałymi wzorcami bohaterów tragicznych, posiadają wszystkie charakterystyczne dla nich cechy.
Osobę Wallenroda stworzył A. Mickiewicz w latach 1825/27 w czasie pobytu na zesłaniu w Rosji. Zastosował tu kostium historyczny: o niektórych sprawach nie mógł pisać wprost przeniósł wiec akcję w odległą przeszłość. Zastosował również poetykę maski : przedstawił głównego bohatera jako człowieka zmuszonego do przyjęcia postawy dwulicowości .
Walter Alf przeciwstawiał się układom polityczny, za wszelką cenę chciał zniszczyć Zakon i uratować swoją ojczyznę.
Stanął on przed ciężkim wyborem między ojczyzną a ukochaną kobietą.
Z pomocą Aldony podjął decyzję o rozstaniu i udaniu się na ratunek Litwie.
Działał on z pobudek patriotycznych, lecz z góry wiedział, że przyniesie to jego osobistą klęskę. Jedna tragiczna decyzja pociągnęła za sobą kolejną: Wallenrod musiał porzucić swoje zasady i idee, aby walczyć podstępem i zdradą, ponieważ był to jedyny sposób uratowania ojczyzny.
Mimo ciągłych wyborów prowadzących go do klęski moralnej, nie utracił cech średniowiecznego rycerza . Musiał popełnić samobójstwo, bo zdawał sobie sprawę z tego, że wygrał to o co walczył , ale przegrał swoje życie: nie mógł być z ukochaną kobietą, żyć zgodnie z wyznawanymi zasadami, nie mógł też nic więcej zrobić dla Litwy – jego misja została skończona.
Zachowanie Wallenroda ma cechy prometejskie: jest gotów do najwyższego poświecenia w imię dobra własnego narodu.
Z kolei Kordian – bohater wykreowany przez J. Słowackiego w roku 1833 w Genewie – był zupełnym przeciwieństwem Konrada, osobą słabą psychicznie, niezdolną do podejmowania decyzji. Postawiony przed wyborem nie potrafił go dokonać.
Już na początku utworu poznajemy go jako apatycznego, znudzonego młodzieńca, niechętnego światu i życiu, nie potrafiącego obrać sobie jakiegoś celu. Jego stan psychiczny doprowadza go do nieudanego samobójstwa. Znajdujemy tu pierwszą oznakę nieudolności Kordiana, jego słabości i niezdecydowania.
Następnie spotykamy go jako już dojrzałego młodzieńca. Poznaje on wartość miłości kupionej za pieniądze. Dowiaduje się o stosunku papieża do narodu polskiego, mówi on: ,, Na pobitych Polaków pierwszy klątwę rzucę.”
Ta wypowiedź wstrząsa Kordianem; osoba, która była dla niego jedynym autorytetem i podporą, okazuje się być w jego mniemaniu zdrajcą. W tym momencie dokonuje się w Kordianie przemiana wewnętrzna, formuje sięw nim patriota, odnajduje swój cel w życiu – postanawia walczyć o wolność ojczyzny. Rozbudza się w nim uczucie wyjątkowości, mówi o sobie: ,,Jam jest posąg człowiek, na posągu świata”.
Postanawia zrealizować swój cel. Podejmuje się zabicia cara. Wierzy, że czyn ten będzie zbawieniem dla ojczyzny.
Wie jednak, że jeśli zabije cara, popełni śmiertelny grzech zabójstwa, a przede wszystkim królobójstwa – a taki czyn nie mieści się w kodeksie rycerskim. Znów ukazuje się niezdecydowanie i zmienność poglądów Kordiana.
Walka Strachu i Imaginacji, czyli walka pomiędzy obowiązkiem moralnym a instynktem samozachowawczym, który nakazuje mu odstąpienie od powziętego zamiaru, zupełnie go wykańcza.
Próba zabójstwa zostaje udaremniona przez jego własną psychikę. Pada zemdlony przed drzwiami komnaty cara. Pokonały go jego własne niezdecydowania i słabość. W tym właśnie mieści się tragizm Kordiana – w nim samym.
Na tym też polegał tragizm uczestników powstania. Byli osamotnieni w swojej walce, podobnie jak Kordian odznaczali się biernością, nadwrażliwością, byli niezdolni do czynu. Tworząc osobę Kordiana, Słowacki chciał ukazać jedną z przyczyn upadku powstania listopadowego – jego uczestników.
Mimo, że Wallenroda i Kordiana dzieli tak wiele, łączy ich chęć walki o ojczyznę, jej niepodległość, wolność. Obaj w związku z tym stają przed trudnymi wyborami, staja się patriotami – spiskowcami.
Jednak ich tragizm przejawia się w dwojaki sposób: u Konrada przejawia się w trudności dokonania właściwego wyboru, konieczności wielu wyrzeczeń, u Kordiana zaś w niezdolności podejmowania jakichkolwiek decyzji czy czynów.
