?Ferdydurke?- wielka satyra społeczno-kulturowa, surrealistyczna powieść zaprawiona gorzką ironią. Autor ? Witold Gombrowicz zaatakował w niej kulturę ograniczaną schematami. Najważniejszym problemem, z którym borykają się bohaterowie, to problem ?maski?, czyli stosunku, relacji do innych ludzi. Narrator powieści, a zarazem jej główny bohater Józef Kowalski wypowiada jej otwartą wojnę. Rozprawa z formą przebiega w utworze w trzech fazach: etap szkolny, mieszkanie u Młodziaków i pobyt na tradycjonalistycznej wsi. ?Ferdydurke? jest doskonałą wykładnią mentalności człowieka, który przez całe życie jest uwikłany w schematyczne zachowania, gesty, pozy.
W pierwszym fragmencie Gombrowicz porusza kwestię infantylności i ?upupienia?.
Józio, pomimo swojego dojrzałego wieku, nie jest wystarczająco odważny, aby się przeciwstawić profesorowi, co owocuje ?porwaniem? przez Pimkę do szkoły. Młody człowiek czuje się wewnętrznie rozdarty, chce uciekać, a jednocześnie nie może się ruszyć, bo siła, określana jako ?infantylna pupa?, zatrzymuje go na miejscu. Bohater nie stworzył dla siebie odpowiedniej przestrzeni życiowej, nie miał jasno wyznaczonej roli społecznej. Ciotki namawiały go, aby został lekarzem, adwokatem lub kobieciarzem lecz nie posłuchawszy ich pozostaje jakby zawieszony pomiędzy formami. Wizyta nauczyciela jest przymuszeniem do przyjęcia roli ucznia i podporządkowania się nauczycielowi.
Podczas mieszkania u Młodziaków Józio obserwuje przybieranie pozy staroświeckiego nauczyciela przez Pimkę oraz formę nowoczesności i wolności przybieranej przez Młodziaków, zwłaszcza przez Zutę. Spotkania Pimki z Młodziakami okazują się być wzajemnym przybieraniem maski. Ponadto Zuta przyprawia Józiowi ?gębę? nieszczęśliwego zakochanego ? z tego można wywnioskować, że zachowanie w danym momencie wykształca się przy kontaktach międzyludzkich – określamy siebie według form innych ludzi.
Formę szczęśliwego zakochanego wymogła na nim sytuacja we fragmencie trzecim. Porwana Zosia przybiera formę szczęśliwej zakochanej wyznaje swojemu porywaczowi miłość. Automatycznie Józio musi również przyjąć ten infantylny stan. Tak jak przy przybraniu formy ucznia tak teraz Józef Kowalski zdaje sobie sprawę, że zakochanie to model infantylny ? pupa. Odczuwa, że ta forma jak żadna inna zniewala go i ogranicza. Zauważa, że ratunkiem przed uczuciem-maską rodzącą się pomiędzy dwojgiem osób jest pojawienie się trzeciej osoby. Wykrzykuje: ?niech przybędzie zaraz ten trzeci?. Ostatecznie Józio przekonuje się, iż nie można raz na zawsze zrezygnować z formy, jeżeli zrzucimy jakąś ?gebę? zmieniając środowisko to zaraz przyjmujemy nową wraz z nowym środowiskiem.
W ?Ferdydurke? Gombrowicz ośmiesza formy, jakie przyjmujemy. Maski, jakie przyjmują postacie w utworze zależą od sytuacji, w jakiej znalazł nie ów bohater. Gombrowicz przedstawił problem relacji z innymi ludźmi w sposób karykaturalny i groteskowy; dowodzi, że człowiek nie jest w stanie oprzeć się formie ? jest na to za słaby ibezwolny. Proces narzucania formy, przymuszania do niej autor nazywa ?przyprawianiem gęby?. Brak formy powoduje konsternację, poszukiwanie formy na siłę przez innych dla tego, który formy nie posiada. Paradoksem jest fakt, iż uciekając przed daną formą, mimowolnie popadamy w inną. Walka z formą, czyli z fałszem i zakłamaniem, jest, więc z góry skazana na niepowodzenie.
