W epoce romantyzmu miłość była najczęściej powtarzającym się tematem dzieł literackich; stanowiła także nieodłączną część filozofii życia tego okresu. Jej korzenie wywodzą się z teorii Platona, która brzmi następująco: Bóg stworzył dwie połączone dusze i wysłał je na ziemię, tam próbują się one odnaleźć, a siła ich wzajemnego przyciągania może pokonać nawet śmierć. Tym samym powstał idealny obraz miłości, uczucia niedoścignionego dla ludzi, które pozwalało dotknąć wyższej rzeczywistości, sfery dostępnej tylko dla wybranych.
W ?Konradzie Wallenrodzie? Adama Mickiewicza obecna jest miłość pomiędzy głównym bohaterem a Aldoną, litewską księżniczką. Przyczynę nieszczęścia w ich uczuciu stanowi sytuacja polityczna (wojna litewsko-krzyżacka). Konrad za wszelką cenę chce uratować swoją ojczyznę: ?Jeden sposób Aldono, jeden pozostał Litwinom skruszyć potęgę Zakonu; mnie ten sposób wiadomy.?. Wallenrod wiedział, że jest jedyną osobą, która może przeniknąć w szyki krzyżackie, ponieważ wychował się na ich dworze. Musiał wybrać, co jest dla niego ważniejsze: miłość do kobiety czy miłość do ojczyzny. Postanowił się poświęcić i wybrał pomoc ojczyźnie, tym samym pozbawiając się szczęścia rodzinnego. Odjeżdżając polecił Aldonie, by ułożyła sobie życie na nowo; bardzo ją kochał, więc nie chciał, by była nieszczęśliwa: ?Wróć się, o luba, do domu; wróć się, ty będziesz szczęśliwa, może będziesz szczęśliwa, w lubej rodziny objęciach; jesteś młoda i piękna, znajdziesz pociechę, zapomnisz!?. Po latach Wallenrod zostaje Wielkim Mistrzem Zakonu Krzyżackiego, a jego szpiegowską działalność przerywa niespodziewane spotkanie z żoną. Okazuje się bowiem, że Aldona nie mogła znieść rozłąki i wyruszyła do Malborka, gdzie zamknięta w wieży cierpliwie czekała na ukochanego. Podczas spaceru Konrad przypadkiem usłyszał jej głos ? od tamtej pory regularnie się ze sobą spotykali. Dramatyczne dialogi prowadzone z Aldoną pod osłoną nocy, ukazują wewnętrzne rozdarcie Wallenroda: ?A przecież ? wyznam ze wstydem! W tej chwili, kiedy się ważą narodów wyroki, myślę o tobie, wynajduję zwłoki, żebyśmy jeszcze dzień jeden przeżyli.?. Późniejsze postępowanie Konrada jest tylko realizacją jego sposobu na walkę z wrogiem. Częściowo zmuszony do podjęcia walki wysyła Krzyżaków na śmierć, co powoduje bunt jego poddanych. W efekcie Wielki Mistrz popełnia samobójstwo, a Aldona umiera z rozpaczy. Miłość obojga była trwała, ponieważ pomimo przeciwności nie przestali darzyć się uczuciem, ale także bezgraniczna oraz skłonna do wyrzeczeń i poświęceń. Zarówno Konrad jak i Aldona musieli kochać swoją ojczyznę – z pewnością tylko patrioci są w stanie poświęcić dobro własne na rzecz kraju.
Innym utworem romantycznym związanym z tematem są ?Cierpienia młodego Wertera? autorstwa J.W. Goethego. Miłość z tej powieści jest przedstawiona w zupełnieinnych okolicznościach niż w ?Konradzie Wallenrodzie?. Bohater nie jest rozdarty między kobietą a ojczyzną; Werter jest młodzieńcem, który po przeżyciu przygody miłosnej postanawia odpocząć na wsi. Tam spotyka Lottę, w której zakochuje się bez pamięci. Uczucie do kobiety staje się dla niego priorytetem, przesłania mu cały świat. Sprawia, że każdy jej gest, każde błahe słówko jest dla niego niezmiernie ważne. Po każdym spotkaniu z Lottą Werter spędzał w domu kilka chwil, zastanawiając się nad zachowaniem wybranki; rozpamiętywał najdrobniejsze szczegóły. Miłość powoduje, że bohater nie jest w stanie rysować, pisać ani robić nic innego poza myśleniem o Lotcie: „Mam tak wiele, a uczucie do niej pochłania wszystko. Mam tak wiele, a bez niej wszystko staje się niczym…?. On całkowicie zatraca się w miłości, równocześnie zdając sobie sprawę, że jego wybranka jest zaręczona. Jego doznanie zaczyna go fascynować; miłość odczuwa nie tylko jako uwielbienie dla ukochanej, ale także dla samego siebie: ? jakeż wartościowy staje się sam dla siebie… jak sam siebie uwielbiam…?. Dopiero w momencie, gdy pojawia się narzeczony Lotty Albert, Werter zdaje sobie sprawę, że miłość do niej nigdy nie będzie spełniona; mimo to nie walczy ze swym uczuciem, poddaje się mu i pogłębia swą fascynację. Tym samym się krzywdzi, aż wreszcie w kulminacyjnym momencie odbiera sobie życie. Miłość Wertera na pewno była mocna i silna ? Werter kochał Lottę pomimo wszelkich przeciwności. Była też z góry skazana na porażkę, ponieważ kobieta poślubiona innemu mężczyźnie musi być mu wierna. Lotta kochała Alberta, Werter nigdy nie był dla niej ?kimś więcej?.
Kolejnym utworem romantycznym dotyczącym tematu jest ?Giaur? Georga Byrona. W tej powieści poetyckiej podobnie jak w ?Cierpieniach młodego Wertera? mamy do czynienia z miłością niespełnioną. Ukochana Giaura ? Leila ? należała do haremu Hassana. W żaden sposób kochankowie nie mogli być razem; świat muzułmański, w którym toczy się akcja nie zezwala na miłość pomiędzy kobietą z haremu a niewiernym. Leila dopuściła się zdrady wobec Hassana, więc ten musiał wymierzyć jej odpowiednią karę. Z kolei Giaur uważał, że musi pomścić kochankę, więc zabił Hassana. Obydwaj bohaterowie zrobili to, co uważali za słuszne. Według Giaura miłość idealna wygląda następująco ?Zaiste, miłość jest świętym pożarem, iskrą zatloną w ogniach nieśmiertelnych, aniołów dobrem, Wszechmocnego darem, balsamem rajskim dla serc skazitelnych. Pobożność duszę w niebiosa porywa, ale z miłością niebo w duszę wpływa; uczucie, które bóstwem zapalamy, które wytrawia wszystkie myśli plamy. Jest to promyczek wszechtwórczego słońca, korona, duszę wokoło wieńcząca.? ? pomaga ono ludziom dotknąćsfery sacrum. Bohater mówi też o swoim uczuciu do Leili, które zestawia na zasadzie kontrastu z twierdzeniem o miłości idealnej, bowiem twierdzi on, że było ono zbyt ?ziemskie i ludzkie?. W trakcie spowiedzi Giaur stwierdza, że życie nie ma dla niego żadnego znaczenia, bowiem stracił ukochaną; nie przyjmuje też słów pocieszenia, ani nie wyraża skruchy ? wszystko dlatego, iż nic nie jest w stanie przywrócić życia Leili.
Miłość występuje także w balladzie ?Romantyczność? Adama Mickiewicza. Uczucie to zostało tam przedstawione jako wieczne, wykraczające nawet poza granice życia i śmierci. Karusia patrząc sercem, widziała swego Jasieńka; ich spotkania odbywały się w świecie duchowym, fantastycznym. Prosty lud przyglądający się scenie stoi po stronie Karusi; jednak ludzie boją się złych mocy i zaczynają się modlić. Obecny przy zajściu starzec nie wierzy, że dziewczynie ukazał się zmarły i nawołuje, aby zaufać jego ?szkiełku i oku? , czyli doświadczeniu i rozumowi. Określenie ?szkiełko i oko? jest kojarzone z epoką klasycyzmu, albowiem głównym jej założeniem było przeciwstawienie się okresowi klasycyzmu (dominacja rozumu).
Wszystkie ważniejsze dzieła romantyczne w swej fabule zawierają miłość. Jednakże w każdym utworze uczucie te przedstawiono inaczej, zmieniono okoliczności oraz motywy działania bohaterów. Akurat w omówionych przeze mnie dziełach miłość romantyczna charakteryzuje się tragizmem (poza ?Romantycznością? główni bohaterowie zginęli), ale nie zawsze tak było. ?Pan Tadeusz? Mickiewicza też jest z epoki romantyzmu, mimo to miłość Tadeusza i Zosi skończyła się szczęśliwie.
