Bank- jest osobą prawną, działającą na podstawie ustaw, utworzoną na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.
Rola banków:
a) pośrednika- (rozróżnia ona trzy podstawowe grupy klientów)
– klienci, którym pieniądze w danym momencie są mniej potrzebne, mają ich za dużo;
– klienci, którzy przychodzą po pieniądze;
– bank jako pośrednik prowadzi do rozliczenia
b) gwaranta- polega na tym, że bank jest postrzegany jako instytucja zaufania społecznego
c) płatnika- polega między innymi na tym, że bank udzielając kredytu opłaca faktury od kredytobiorcy
d) agenta rządowego- jako fundusz powierniczy (może być depozytariuszem).
e) polityczna (BGŻ, PKO BP, BGK)
Banki w ramach swojej działalności prowadzą procesy transformacyjne, tj.:
– transformacja środków- udzielanie kredytów;
– transformacja terminów- jedną z zasad jest zasada adekwatności poziomej bilansu polegającej na tym, że depozyty tego samego charakteru powinny być transformowane na kredyty tego samego rodzaju;
– transformacja ryzyka;
– transformacja przestrzennej alokacji środków i zależność od regionów;
– transformacja informacyjna.
Czynności bankowe
a) zastrzeżone:
– przyjmowanie wkładów (terminowych i żądanie);
– prowadzenie rachunków bankowych;
– udzielanie kredytowi gwarancji bankowych;
– przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych;
– emitowanie bankowych papierów wartościowych.
b) banki poza wykonywaniem czynności bankowych mogą także wykonywać:
– operacje czekowe i wekslowe
– udzielanie pożyczek pieniężnych
– wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu;
– terminowe operacje finansowe (np. futures);
– nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych (np. factoring z regresem);
– wykonywanie czynności obrotu dewizowego;
– przechowywanie przedmiotów i papierów wart. oraz udostępnianie skrytek sejfowych;
c) działalność komercyjna prowadzona nie tylko przez banki może:
– obejmować lub nabywać akcje i prawa z akcji, udziały innej osoby prawnej nie będącej bankiem lub jednostki uczestnictwa w funduszach powierniczych, z tym że ich łączna wartość w stosunku do jednego podmiotu nie może przekroczyć 15% funduszu własnego banku;
– zaciągać zobowiązania związane z emisją papierów wartościowych;
– dokonywać obrotu pap.wart.
– dokonywać na warunkach uzgodnionych z dłużnikiem zamiany wierzytelności na składniki majątku dłużnika, z tym, że bank jest zobowiązany do ich sprzedaży w okresie nie dłuższym niż 3 lata od daty nabycia;
– świadczyć usługi konsultacyjno-doradcze w sprawach finansowych;
– świadczyć inne usługi finansowe.
Klasyfikacja klientów instytucji bankowych:
1. Kryterium kraju pochodzenia:
a) rezydenci- osoby prawne lub fizyczne;
b) nierezydenci- osoby prawne i fizyczne obcokrajowe
2. Kryterium przynależności sektorowej (klienci klasyfikowani)
a) podmioty finansowe:
– banki
– NBP
– Kantory
– Poczta
– Międzynarodowe organizacje finansowe
b) podmioty niefinansowe
– przedsiębiorstwa (spółki, państwowe, spółdzielnie)
– rolnicy indywidualni
– wolne zawody
– rzemieślnicy
– osoby fizyczne (prowadzące działalność, gospodarstwa domowe)
– inne podmioty niefinansowe (stowarzyszenia, fundacje, związki zawodowe)
c) podmioty budżetowe (jednostki budżetowe samorządowe i rządowe)
Podział operacji bankowych według przedmiotu działania:
1. Operacje bierne- pasywne (pozyskiwanie pieniędzy z rynku- kupno pieniądza)
– mają odzwierciedlenie w pasywach w bilansie banku
– przyjmowanie lokat
– zaciąganie kredytów na rynku międzybankowym
– emisja i sprzedaż bankowych papierów wart.
2. Operacje czynne- aktywne (lokowanie pieniędzy pozyskiwanych przez bank- sprzedaż pieniądza)
– odwierciedlenie w aktywach w bilansie banku
– udzielanie kredytów i pożyczek
– lokowanie środków pieniężnych w różne inwestycje finansowe
– zakup papierów wartościowych (bony skarbowe, akcje, obligacje, certyfikaty depozytowe)
– skup wierzytelności (factoring)
– operacje na rynkach terminowych
– udzielanie poręczeń i gwarancji
3. Operacje pośredniczące (w obrocie krajowym i zagranicznym; nie kupno i nie sprzedaż pieniądza, ale usługi w obrocie pieniądzem na rzecz klientów w banku, np. depozyty)
– prowadzenie rozliczeń pieniężnych
– doradztwo finansowe, podatkowe, inwestycyjne;
– przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnienie skrytek sejfowych
– wykonywanie czynności obrotu dewizowego
Operacje banku muszą być prowadzone w sposób uwzględniający dwie fundamentalne dla bankowości zasady:
– minimalizowanie ryzyka bankowego
– maksymalizowanie przychodów banku (lub wart. przedsięwzięcia bankowego)
Aktualne prawo bankowe formułuje wobec banków następujące obowiązki:
– utrzymywanie płynności płatniczej;
– zachowywanie należytej staranności w zakresie zapewniania bezpieczeństwa powierzonych bankowi środków;
– zachowywanie tajemnicy bankowej;
– przeciwdziałanie wykorzystywaniu działalności banków dla prania pieniędzy;
– równe traktowanie wszystkich kontrahentów
– publiczne ogłaszanie stosowanych przez bank stawek oprocentowania depozytów, kredytów, prowizji i opłat za usługi bankowe
Działalność banku oparta jest na następujących zasadach:
1. Samodzielność banków (oznacza autonomię banku, ale nie działanie bez ograniczeń)
– zakres i rodzaje ograniczeń nakładają przepisy prawa bankowego
– wynikające z potrzeby zachowania bezpieczeństwa depozytów klientów
– z potrzeby ukierunkowywania działalności banków, współdziałanie z organami państwowymi w realizacji polityki gospodarczej
2. Samofinansowanie oznacza pokrywanie wydatków z przychodów, ale także ponoszenie wydatków na rozwój i wzrost wartości banku
– główną determinantą rozwoju banku jest zysk osiągany z działalności
– obciążenia banków są wyższe niż innych przedsiębiorstw (składki na BGF i rezerwa obowiązkowa)
3. Uniwersalizm
– jednakowe warunki dla prowadzenia wszystkich rodzajów czynności bankowych
– prawo klientów do wyboru banku
– jednakowy tryb dopuszczania do działalności bankowej
– takie same zasady postępowania uzdrawiającego, upadłościowego i likwidacyjnego
4. Zasada ochrony interesów klienta zgodna z przepisami UE
– ochrona depozytów
– licencjonowanie i nadzór nad bankami
– zapisy umowy rach.bank., umowy kredytowe
– publikowanie informacji o banku
Działalność banków (procedury bankowe) regulowana jest wieloma aktami prawnymi:
– Ustawa Prawo Bankowe
– Przepisy wykonawcze do tej ustawy wydawane przez Prezesa NBP i Komisję Nadzoru Bankowego, Radę Polityki Pieniężnej oraz Prezesów Banków
– Inne ważne przepisy (k.c., kodeks spółek handlowych, prawo wekslowe, prawo czekowe, prawo działalności gosp., ustalenie ustawy prawo spółdzielcze, prawo dewizowe)
Prawa i obowiązki banku i klienta:
– związane są z konkretnymi produktami powinny być czytelne dla obu stron;
– muszą być sformułowane na piśmie;
– nie mogą pozostawiać wątpliwości interpretacyjnej czy uznaniowej
– klient musi się z nimi zapoznać i potwierdzić ten fakt własnoręcznym podpisem.
Zasady realizacji poszczególnych operacji bankowych nazywa się procedurami bankowymi:
– opracowywane są przez banki
– muszą być z jednej strony czytelna, w miarę proste i łatwe dla klienta, z drugiej zaś strony bezpieczne dla interesów banku; muszą być poddawane kontroli wewnętrznej w celu wykluczenia sytuacji naruszającej interes i dobre imię banku
– przyjmują postać ogólnych warunków umów, instrukcji realizacji konkretnych produktów banku (instrukcji służbowych), regulaminów.
Bilans
– to usystematyzowane, syntetyczne zestawienie majątku banku i źródeł jego finansowania (kapitał własny i zobowiązania) sporządzona na określony moment
– przedstawia obraz majątku i kapitałów banku;
– zamieszcza dane na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych po upływie poprzedniego roku obrotowego
– układ bilansu ujednolica ustawa z dn. 29.09.94 (określa kolejność i sposób wykazywania składników aktywów i pasywów) oraz ustawa z dn. 9.11.00 o zmianie ustawy o rachunkowości
Porządek prezentacji składników bilansu:
a) aktywa- wg stopnia płynności (od najbardziej do najmniej płynnych)
b) pasywa- wg stopnia wymagalności (od najbardziej do najmniej wymagalnych)
Najbardziej użyteczną metodą klasyfikacji aktywów i zobowiązań banku jest:
– grupowanie ich według rodzaju
– wyszczególnienie wg przybliżonego porządku ich płynności
– w bankach nie dokonuje się podziału majątku na trwały i obrotowy
Uproszczony układ bilansu banku:
I Aktywa:
Środki pieniężne
Należności
Papiery wartościowe
Aktywa trwałe
Inne aktywa
II Pasywa
Zobowiązania
Inne aktywa i rezerwy
Kapitały (fundusze)
AKTYWA BANKU
1. Środki pieniężne- to najbardziej płynna grupa środków gosp. Banku, a należą do nich:
– gotówka w kasie
– pozostałe środki w kasie (czeki podróżnicze obce, czeki bankierskie, złoto niemonetarne i inne materiały szlachetne, znaki wartościowe, np. blankiety wekslowe)
– operacje z bankiem centralnym (środki znajdują się na rachunku nostro, czyli jest to rachunek bieżący banku komercyjnego w banku centralnym), rezerwy obowiązkowe, lokaty aukcyjne, czyli operacje warunkowej sprzedaży
2. Należności obejmują kwoty z tytułu:
– złożonych przez bank lokat
– udzielonych kredytów i pożyczek
– skupionych wierzytelności
– zrealizowanych gwarancji i poręczeń
– należności podporządkowane
Kwoty te mogą pochodzić z sektorów finansowych NBP, sektora niefinansowego, budżetowego. Są należnościami, które pochodzą z tytułu których bank przekazał środki pieniężne innym jednostkom na okres dłuższy niż 5 lat zgodnie z zawartą umową i nie może ich wycofać wcześniej. Pochodzą także od poszczególnych sektorów, biorąc pod uwagę terminowość spłaty kapitału lub odsetek oraz sytuację ekon.-fin. dłużnika
Należności dzieli się na:
a) normalne- w przypadku, których:
– opóźnienie w spłatach kapitału lub odsetek w stosunku do terminu umownego nie przekracza 1 miesiąca (w przypadku SP- 1 roku)
– sytuacja ekon.-fin. dłużnika nie budzi obaw związanych z dalszymi terminowymi płatnościami.
b) pod obserwacją to należności spełniające kryteria określone dla należności normalnych lecz nie spełniające kryteriów ustalonych przez bank, związanych z określonym ryzykiem finansowym
c) zagrożone
– należności poniżej standardu to takie w przypadku których opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek wynosi więcej niż 1 miesiąc lub syt. ekon.-fin. dłużnika może stanowić zagrożenie terminowości;
– należności wątpliwe- to takie w przypadku których opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek wynosi od 3 do 6 miesięcy lub sytuacja ekon.-fin. dłużnika uległa pogorszeniu, a ponoszone straty powodują naruszenie funduszu założycielskiego, udziałowego, kapitału akcyjnego lub zakładowego; W przypadku należności od SP opóźnienie w spłacie od 1 roku do 2 lat lub należności, których upłynął od momentu podpisania umowy
– należności stracone w przypadku których opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek przekracza pół roku, od dłużników postawionych w stan likwidacji lub upadłości albo przeciwko, którym bank złożył wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego. Od dłużników których miejsce pobytu nie jest znane i których majątek nie został ujawniony; w przypadku SP należności uznawane są za stracone, gdy opóźnienie spłat przekracza termin dwuletni i termin spłaty należności nie został w umowie określony, a od czasu podpisania umowy upłynął rok; należności są sporne
3. Papiery wartościowe obejmują:
a) dłużne papiery wartościowe handlowe, lokacyjne i operacyjne
b) akcje i inne pap. wart. handlowe, lokacyjne i operacyjne przynoszące dochody o stałej lub zmiennej wysokości;
c) akcje własne przejęte od akcjonariusza w zamian za dług albo nabyte w celu ich umorzenia (akcje własne banku) lub w związku z łączeniem się dwóch podmiotów
4. Aktywa trwałe banku- to składniki majątku przeznaczone do długotrwałego użytkowania, obejmują one:
a) finansowy majątek trwały:
– dotacje dla oddziałow banku
– akcje i udziały w jednostkach zależnych
– akcje i udziały w jednostkach stowarzyszonych
– udziały mniejszościowe
b) rzeczowy majątek trwały:
– środki trwałe, które są własnością banku lub jego współwłasnością, dobrami zdolnymi do użytku od razu od momentu przejęcia ich do użytkowania, czyli są kompletne i zdatne do użytku, używane w okresie powyżej 1 roku, przeznaczone na własne potrzeby banku lub do oddania w używanie, obcymi środkami trwałymi, używanymi przez bank
– inwestycje rozpoczęte i ogół poniesionych kosztów pozostających w bezpośrednim związku z niezakończoną jeszcze budową, montażem lub przekazaniem do używania nowego lub ulepszeniem już istniejącego obiektu
c) wartości niematerialne i prawe
– nabyte przez bank prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystywania
– koszty organizacji poniesione przy założeniu lub późniejszym rozszerzeniu S.A.
– wartość firmy
– koszty zakończonych prac rozwojowych, które mogły być wykorzystywane gospodarczo
“Aktywa do zbycia” – są to zaliczane do aktywów trwałych składniki przejmowane przez banki w wyniku restrukturyzacji i przewłaszczeń, które poza rzeczowymi składnikami rzeczowego majątku trwałego obejmują też wartości niematerialne i prawne oraz zapasy.
5. Inne aktywa
– rozliczenia o charakterze należnościowym
– należności od dłużników
– koszty rozliczane w czasie
– pozostałe aktywa (rozliczenie związane z zakupionymi przez bank opcjami; zapasy związane z działalnością uboczną banku; różnice kursowe dotyczące długoterminowych składników banku).
Podział aktywów
1. Pracujące:
– kredyty i pożyczki
– papiery wartościowe
– lokaty międzybankowe
– operacje otwartego rynku z przeznaczeniem odkupu
– akcje i udziały w innych podmiotach
– pożyczki podporządkowane
– jednostki uczestnictwa w otwartych funduszy inwestycyjnych
2. Niepracujące
– kasa
– dotacje dla oddziałów zagranicznych
– wartości niematerialne i prawne
– rezerwy obowiązujące
– majątek trwały rzeczowy
– aktywa do zbycia
– majątek używany na podstawie umów najmu
– konta różnych dłużników
PASYWA
Banki wykazują zasadniczą różnicę co do struktury kapitałowej porównując je do firm handlowych czy produkcyjnych. Podczas gdy pasywa firm produkcyjnych stosunku kapitałów własnych do obcych jest przeważnie równy i w firmach handlowych udział kapitałów własnych kształtuje się na poziomie ok. 60%. Inaczej sytuacja przedstawia się w banku komercyjnym. Tutaj kapitały własne stanowią ok. 10% pasywów w banku.
W pasywach banku ważną grupę stanowią zobowiązania wynikając z przeszłych zdarzeń w bankach, których rozliczenie “spowoduje” wydatkowanie przez nie środków uosabiających korzyści ekonomiczne.
I. Zobowiązania wobec:
1. sektora finansowego, które wynikają z operacji dokonywanych w:
– banku centralnym w zakresie zaciągania kredytów refinansowych, kredytu aukcyjnego bądź kredytów zza granicznych linii kredytowych;
– bankami innymi niż centralne, które obejmują środki gromadzone na rachunkach loro, na rachunkach terminowych i zablokowanych, a także środki otrzymane z tytułu kredytów i pożyczek oraz wystawione przez bank czeki podróżnicze lub czeki bankowskie;
– z innymi instytucjami finansowymi, które obejmują środki gromadzone na rachunkach bieżących, terminowych zablokowanych oraz inne zobowiązania;
– z własnymi oddziałami poza granicami kraju lub biurem maklerskim.
2. sektora niefinansowego
– przedsiębiorstwa, spółki i spółdzielnie, przedsiębiorców i rolników indywidualnych oraz inne podmioty niefinansowe na rachunkach bieżących terminowych, pomocnicze, inwestycyjne
– osoby prywatne na rachunkach oszczędnościowo – rozliczeniowych, książeczkach oszczędnościowych bieżących i terminowych, nabywaniu przez nie bonów oszczędnościowych i certyfikatów depozytowych; osoby te mogą deponować środki na rachunkach zwykłych nie oszczędnościowych (lokaty oszczędnościowe);
– fundusze i fundacje na rachunkach bieżących, terminowych i pomocniczych oraz otrzymywaniu od nich środków, podlegających rozliczeniu w związku z udzielonymi innym podmiotom kredytami preferencyjnymi;
3. sektora budżetowego:
– budżetem państwa, jednostkami budżetowymi państwa, jednostkami samorządu terytorialnego (gmina, powiat, województwo), które do jednostki gromadzą środki na rachunkach bieżących terminowych, pomocniczych oraz na finansowanie programów rozwojowych lub operacje o charakterze nadzwyczajnym;
– funduszami celowymi (FUS)
– poza zobowiązaniami z tytułu przyjmowanych depozytów i zaciąganych kredytów i pożyczek mogą wystąpić zobowiązania z tytułu emisji przez bank własnych papierów wartościowych dłużnych, tj. obligacje, bankowe papiery wartościowe, certyfikaty.
II. Inne pasywa i rezerwy, obejmujące:
– rozliczenia o charakterze zobowiązaniowym, wynikające z rozrachunków pomiędzy bankami lub oddziałami danego banku, rozliczenia w obrocie papierów wartościowych i innymi instrumentami finansowymi;
– zobowiązania wobec wierzycieli, do których należą Poczta Polska wykonująca obsługę zastępczą (tzn. wypłacająca środki pieniężne z ROR i książeczek oszczędnościowych, osób prywatnych), ZUS, budżet, inne jednostki publicznoprawne z tytułu składek i podatków, fundusze specjalne tworzone przez bank, pracownicy z tytułu wynagrodzeń i innych
– koszty i przychody rozliczane w czasie, tj. koszty, które dotyczą bieżącego okresu sprawozdawczego, ale zostaną poniesione w przeszłości oraz przychody, pobrane z góry za określony czas lub przypadające na okres bieżący, ale możliwe do otrzymania w przyszłości lub te, których prawdopodobieństwo otrzymania jest niewielkie jak np. odsetki od należności zagrożonych;
– pozostałe pasywa, wynikające z tytułu i przejęcie majątku za długi i przeznaczenie go do zbycia;
Rezerwy tworzone przez banki na:
a) podatek dochodowy w związku z przejściową różnicą z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych, spowodowaną odmiennością momentu uznania przychodu za osiągnięty lub kosztu na poniesiony w myśl ustawy i przepisów podatkowych
b) ryzyko ogólne, które służy pokryciem ryzyk związanych z prowadzenia działalności bankowej;
c) zobowiązania pozabilnasowe określone mianem rezerwy celowej, rezerwa celowa tworzona jest przez banki na zobowiązania pozabilansowe jeżeli mogą stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa wkładów oszczędnościowych i lokat zgromadzonych w bankach lub istotnie zniekształcić sytuację finansową banku.
Rezerwy celowe tworzone na aktywa:
– tworzone są na aktywa i są nie wykazywane, tj. rezerwy na zobowiązania pozabilansowe w pasywach, lecz zmniejszają wartość składników majątku, czyli aktualizują wartość składników majątku których dotyczą;
– nazywane w rachunkowości rezerwami na utratę wartości lub rezerwami niebilansowymi. Natomiast w myśl projektu międzynarodowego standardu rachunkowości rezerwy są zobowiązaniami a nie oddzielnym elementem sprawozdań;
– tworzone wyłącznie wtedy, gdy w wyniku przeszłych zdarzeń, na jednostce spoczywa zobowiązanie wydatkowania środków a możliwy jest racjonalny szacunek kwoty tego obowiązku;
Kapitały (fundusze) własne banku powinno być dostosowane do rozmiarów działalności banku, gdyż od nich zależy jego bezpieczeństwo ekonomiczne. W funduszach własnych banki mogą być wyodrębnione funkcje:
– podstawowe
– uzupełniające
Fundusze podstawowe banku składają się:
1. Fundusz podstawowy wnoszony w chwili zakładania banku i określony jest jako kapitał założycielski. Jego wpłata powinna być dokonana przed wpisaniem banku do właściwego rejestru (tj. rejestru spółdzielni- banki spółdzielcze, rejestru handlowego- banki w formie S.A.) lub wystąpieniem do Komisji Nadzoru Bankowego o zezwolenie na rozpoczęcie działalności banku państwowego;
Przy czym funduszem podstawowym jest:
a) w banku państwowym fundusz statusowy (równowartość składników majątku przekazywanych przez SP na pokrycie funduszu)
b) w banku S.A.- kapitał akcyjny (równowartość emitowanych akcji w wartości nominalnej)
c) w banku spółdzielczym- fundusz udziałowy powstaje z udziałów członkowskich
Kapitał podstawowy może być:
– podwyższony, a jego podwyższenie akcjonariusze lub udziałowcy mogą opłacić całkowicie lub częściowo;
– w przypadku częściowego opłacenia, oddzielnie musi być podana wartość należnych lecz nie wniesionych wpłat na poczet kapitału podstawowego
Fundusz (kapitał) zapasowy jest tworzony we wszystkich formach banków, zgodnie ze statusem lub ustawą z zysku po opodatkowaniu i przeznaczony jest na pokrycie strat bilansowych (w bankach spółdzielczych nazywany jest funduszem zasobowym, który poza odpisami z zysku tworzony jest z wpłat przez członków wpisowego).
W bankach w formie S.A. na jego wysokość ma również wpływ nadwyżka ze sprzedaży akcji nad ich wartością nominalną, a także dopłaty wnoszone przez akcjonariuszy.
F. zapasowy może zwiększyć się także z tytułu aktualizacji wyceny rozchodowanych środków trwałych.
Fundusz rezerwowy- tworzony na określone w statucie banku cele (np. na straty z inwestycji kapitałowych za granicą)
Fundusz ogólnego ryzyka- tworzony z zysku na niezidentyfikowane ryzyko z działalności bankowej. Celem tego funduszu jest zwiększenie bezpieczeństwa banku, narażonego na niedające się przewidzieć i przepisać do poszczególnych operacji ryzyko.
Funduszami uzupełniającymi (za zgodą Komisji Nadzoru Bankowego) mogą być:
1. Zobowiązania z tytułu przyjętych przez bank na okres co najmniej 5 lat środków pieniężnych, które zgodnie z zawartą umową nie mogą być wcześniej wycofane z banku, a w razie likwidacji lub upadłości banku będą podlegały zwrotowi w ostatniej kolejności; ich wielkość zaliczona do funduszy nie może przekroczyć granic określonych ustawowo i nazwane są one zobowiązaniami podporządkowanymi
2. Funduszami z aktualizacji wyceny majątku trwałego
3. W odniesieniu do banku spółdzielczego, także część dodatkowej kwoty odpowiedzialności członków wynikającej z możliwości statutowego określenia, iż odpowiadają nie tylko do wysokości posiadanych udziałów, lecz podwójnej wysokości wniesionych wkładów
4. Inne pozycje bilansu bankowego, do których zgodnie z uchwałą należą:
Rezerwy na ryzyko i wydatki nie związane z działalnością podstawową banku, które tworzone są na pokrycie strat prawdopodobnych lub możliwych, nie związanych z podstawową działalnością banku
Fundusz inwestycyjny
Inne fundusze tworzone ze środków własnych lub obcych, które bank może na podstawie KNB zaliczyć do funduszy uzupełniających i wykorzystać na pokrycie niezidentyfikowanego ryzyka
5. zobowiązania z tytułu papierów wartościowych nieokreślonym terminie wymagalności oraz innych instrumentów w części opłaconej, jeśli KNB wyraziła zgodę na zaliczenie ich do funduszy uzupełniających
poza funduszami podstawowymi i uzupełniającymi jako kategorie kapitałowe stanowiące “kapitał samofinansowania” należy wymienić:
1. nie podzielony wynik z lat ubiegłych
2. wynik finansowy netto roku obrotowego
Dodatkowo wyróżniamy pozycje pozabilansowe, które obejmują:
1. zobowiązania warunkowe, czyli takie, “gdy jest bardziej prawdopodobne niż nieprawdopodobne, że z wyniku zdarzeń przeszłych nastąpi wydatkowanie środków w przyszłości” są one w bankach efektem m.in. akceptowanie i indosowanie weksli, czeków, udzielonych gwarancji i poręczeń, potwierdzanie akredytyw (sposób spłacania należności)
Zobowiązania te mogą mieć charakter:
1.zobowiązań gwarancyjnych, obejmujących potwierdzone akredytywy eksportowe, czyli wykonanie eksportu, akceptowane traty, czyli zobowiązania banku potwierdzającego akredytywę do akceptowania weksla wystawionego celem odroczenia zapłaty tej akredytywy, udzielone gwarancje i poręczenie spłaty kredytów i innych zobowiązań
2.zobowiązań finansowych obejmujących otwarte linie kredytowe (limity kredytu w rachunku bieżącym lub kredytu wypłacanego w transzach), otwarte akredytywy importowe, czyli płatności za składniki importowe, akceptowane traty tj. potwierdzenie zapłaty weksla w późniejszym terminie z tytułu odroczenia płatności, jak również inne zobowiązania
Zobowiązania warunkowe:
Mogą być udzielone przez banki podmiotom finansowym, pozafinansowym, budżetowym. Wiąże się z nimi ryzyko, przed którym banki muszą się zabezpieczyć tworząc określone prawem rezerwy. Poziom rezerw jest zależny od kategorii, tak jak w przypadku należności wykazanych w aktywach, do której zostały zaliczone. Udzielone zobowiązania pozabilansowe, z tym jednak, że niewykorzystane kwoty kredytów (linie kredytowe) tworzy się rezerwy wtedy, gdy zobowiązanie banku do przekazywania środków kredytobiorcy jest bezwarunkowe, a w przypadku gdy ma ono charakter warunkowe – kredytobiorca może odmówić postawienia środków do dyspozycji, stąd wyodrębnia się w danych pozabilansowych informację o ryzyku wynikającym z nieodwołalnych zobowiązań kredytowych
Zobowiązania wynikające z operacji kupna lub sprzedaży z klauzulą odkupu:
Zobowiązania wynikające z operacji kupna lub sprzedaży z klauzulą odkupu, które wiążą się z przekazaniem w umówionym terminie wynikającym z umowy, sprzedanych wcześniej papierów wartościowych. W pierwszym przypadku bank w zamian za przekazane papiery otrzymuje środki pieniężne (ujmowane w aktywach), a w drugim przypadku – przekazuje środki pieniężne i otrzymuje papiery wartościowe
Poza tymi operacjami, banki przeprowadzają pozabilansowe transakcje:
1. walutowe, obejmujące zobowiązania z tytułu:
bieżących operacji wymiany trwających nie dłużej niż 48 godzin, polegających na kupnie złotych za dewizy i odwrotnie lub inne dewizy, bądź sprzedaż złotych za dewizy albo dewiz za złote lub inne dewizy
2. walutowe, obejmujące zobowiązania z tytułu:
terminowych operacji wymiany trwających dłużej niż 48 godzin
operacji depozytowych, czyli składania lokat lub przyjmowania depozytów w dewizach w przypadku których czas technicznego przygotowania wynosi ponad 48 godzin
3. papiery wartościowe nie tylko z klauzulą odkupu, obejmujące zobowiązania z tytułu:
papiery wartościowe do otrzymania, które bank nabył na własny rachunek lub z zamiarem odsprzedaży klientom
papiery wartościowe do wydania, które bank sprzedał w ramach subskrypcji emisji i zobowiązał się wydać nabywcom w określonym terminie
4. papiery wartościowe nie tylko z klauzulą odkupu, obejmujące zobowiązania z tytułu:
przejęcie emisji od emitenta i odsprzedaży papierów wartościowych nabywcom, które powodują powstanie zobowiązania wobec emitenta do przekazania środków z tytułu sprzedanych papierów oraz przekazanie papierów wartościowych ich nabywcy
5. instrumentami finansowymi, którymi są instrumenty podstawowe (środki pieniężne, należności, płatności i lokacyjne papiery wartościowe) i instrumenty pochodne, takie jak: transakcje opcji, kontrakty terminowe (futures i forwards) oraz transakcja wymiany stóp procentowych i wymiany walut, tzw. transakcje swap
Pochodne instrumenty finansowe:
1. pochodne instrumenty finansowe zwane często derywatami stosowane są w celu “redystrybucji ryzyka”, przed którym jedni chcą się zabezpieczyć, a inni chcą nim spekulować
2. stąd operacje instrumentami pochodnymi mogą mieć charakter operacji zabezpieczających, których celem jest domykanie określonych pozycji w celu redukcji ryzyka lub operacji spekulacyjnych, polegających na otwieraniu pozycji w celu osiągnięcia korzyści finansowych
3. derywaty mogą występować jako proste pochodne instrumenty finansowe lub złożone
Do pozostałych instrumentów finansowych należą:
1. transakcje terminowe – to transakcje, których “termin realizacji (tzn. zakup nie sprzedaż pewnych aktywów) nastąpi w przyszłości, ale po cenie ustalonej z góry już w momencie zawarcia transakcji”. Może to być transakcja typu forward lub typu futures. Transakcja forward rozliczana jest przez dostawę instrumentu, który był przedmiotem transakcji, zaś transakcja futurres rozliczana jest przez różnicę cen kursów i indeksów, czyli instrument bazowy ma w tym przypadku tylko charakter umowy i nie jest dostarczany w ramach rozliczenia.
2. Transakcje opcyjne – to dające prawo a nie obowiązek “kupna lub sprzedaży określonej ilości instrumentu bazowego w ciągu ustalonego terminu (opcja amerykańska) lub w dniu wygaśnięcia (opcja europejska) po z góry ustalonej cenie.”
Transakcje złożone:
Są między innymi transakcje swap polegają na kupnie lub sprzedaży walut z dostawą natychmiastową oraz jednoczesnej sprzedaży, kupnie tej samej kwoty waluty obcej z dostawą terminową po ugodowym z góry kursie. Dokonywane są one w celu wyeliminowania ryzyka kursowego w przypadku, gdy równocześnie powstają wymagalne zobowiązania w walucie obcej i terminowa należność terminowo lub odwrotnie
Pozabilansowo prezentowane są:
Także w bankach informacje o przyjętych w zamian na wierzytelność aktywach, na które bank posiada jeszcze tytułów użytkowych na podstawie zawartych umów najmu, dzierżawy lub innych o podobnym charakterze
