Samorząd terytorialny oznacza prawo i zdolność społeczności lokalnych, w granicach określonych prawem, do kierowania i zarządzania zasadniczą częścią spraw publicznych na ich własną odpowiedzialność i w interesie ich mieszkańców – wg art. 3 ust. 1 Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego.
Samorząd jest jedną z postaci administracji zdecentralizowanej. Do jego istotnych cech należą:
-ustawowe określenie,
-wykonywanie zadań z zakresu administracji publicznej,
-samodzielność.
Samorząd terytorialny jest dodatkowo wyodrębniony w oparciu o więzi terytorialne.,
Funkcjonowanie samorządu terytorialnego oparte jest na następujących zasadach:
pomocniczości – zadania publiczne powinny być realizowane na jak najniższym szczeblu,
decentralizacji władzy – przekazanie władzy w ukłądzie pionowym do struktur terenowych,
samodzielności – samorząd terytorialny wykonuje zadania własne oraz zlecone,
demokracji przedstawicielskiej – opartej na wyborach,
wolności zrzeszania – możliwość tworzenia związków pomiędzy jednostkami samorządu.
Zadania samorządu terytorialnego:
-stanowią podstawę funkcjonowania samorządu.
-są to zadania publiczne, tj. służące zaspokojeniu potrzeb publicznych o charakterze bezpośrednim (np. oświata, opieka zdrowotna lub pośrednich (np. utrzymywanie kontaktów międzynarodowych.
-Kryterium przydzielenia zadań jednostkom samorządowym jest efektywność ich wykonywania (wg zasady subsydiarności).
Rodzaje zadań:
– własne (wykonywane w imieniu własnym i na własny rachunek) :
o obligatoryjne,
o fakultatywne.
-zlecone (wykonywane w imieniu i na rzecz zlecającego – państwa).
Zadania gminy (wg art. 7 ustawy o samorządzie gminnym):
1)ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej,
2)gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,
3)wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz,
4)lokalnego transportu zbiorowego,
5)ochrony zdrowia,
6)pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych,
7)gminnego budownictwa mieszkaniowego,
8)edukacji publicznej,
9)kultury, w tym bibliotek gminnych i innych placówek upowszechniania kultury,
10)kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych,
11)targowisk i hal targowych,
12)zieleni gminnej i zadrzewień,
13)cmentarzy gminnych,
14) porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego,
15)utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,
16)polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej,
17)wspierania i upowszechniania idei samorządowej,
18)promocji gminy,
19)współpracy z organizacjami pozarządowymi,
20)współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.
Zadania powiatu – art. 4 ust. 1 ustawy powiatowej, zadania województwa – art. 2 ust. 2 ustawy wojewódzkiej (uwaga w tym przypadku nie ma listy zadań).
Konstytucja w art. 167 ust. 1 gwarantuje jednostkom samorządowym udział w dochodach publicznych w wysokości odpowiadającej ich zadaniom.
Formy realizacji zadań:
-akty normatywne, w tym dotyczące zarządu mieniem oraz korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej,
-akty planowania,
-akty indywidualne (administracyjne),
-czynności cywilnoprawne (umowy),
-porozumienia administracyjne,
-inne formy działania.
Uwaga!!! – wszystkie stosowane formy realizacji zadań muszą być zgodne z prawem.
Gmina
Podstawowa i najważniejsza jednostka samorządu terytorialnego, a do końca 1998r. jedyna. Utworzona z mocy prawa przez mieszkańców gminy.
Gmina posiada osobowość prawną.
Uprawnienia do tworzenia, łączenia, dzielenia i likwidowania gmin posiada Rada Ministrów.
Władze gminy:
a) mieszkańcy,
b) Rada Gminy,
c) wójt, (burmistrz, prezydent).
Uwaga!! – zarząd gminy nie będzie organem gminy od najbliższych wyborów 27 października.
Uwaga! – działalność organów gminy (zwłaszcza wójta i Rady) jest jawna i może być ograniczona tylko ustawą. Musi to być dokonane wyraźnie. Nie może wynikać z interpretacji przepisów.
Ad. a
Najwyższa władza w gminie. Ujawnia swoją wolę w trakcie wyborów, referendum oraz konsultacji (nie mają charakteru wiążącego, służą jedynie wyrażeniu stanowiska mieszkańców).
Ad. b
Rada gminy jest organem stanowiąco-kontrolnym. Jest wybierana w wyborach bezpośrednich przez mieszkańców na 4-letnią kadencję. Liczebność Rady zależy od wielkości gminy (min. 15). Rada rozstrzyga o sprawach gminy nie zastrzeżonych dla referendum, w tym uchwala budżet, programy gospodarcze, podejmuje uchwały dot. spraw majątkowych (jeśli czynność ma przekraczać zakres zwykłego zarządu, np. emisja obligacji, nabycie lub zbycie nieruchomości gruntowych) oraz podejmuje uchwały w sprawach podatków i opłat lokalnych. Rada powołuje również skarbnika, który jest głównym księgowym gminy.
Rada działa sesyjnie. Na jej czele stoi przewodniczący, którego wspomaga 1-3 v-ce przewodniczących.
W celu wykonywania działalności kontrolnej Rada powołuje Komisje Rewizyjną. Jest to jedyna komisja, która musi być powołana.
Ad. c
Jest organem wykonawczym wybieranym w wyborach powszechnych i bezpośrednich (po raz pierwszy 27.X.), wykonuje uchwały Rady oraz zadania nałożone na gminę przez ustawy, w tym gospodaruje mieniem komunalnym oraz odpowiada za wykonanie budżetu. Wójt wykonuje zadania przy pomocy urzędu gminy.
Jednostki pomocnicze gminy:
-sołectwo (na obszarach wiejskich); organem uchwałodawczym jest zebranie wiejskie, a wykonawczym sołtys,
-rada osiedla (dzielnicy) jest organem uchwałodawczym w osiedlach (dzielnicach), a wykonawczym jest zarząd.
Przewodniczący jednostki pomocniczej może brać udział w posiedzeniach Rady Gminy, ale bez prawa głosu.
W gmina mogą istnieć inne jednostki pomocnicze przewidziane statutem.
Powiat
Jest lokalną wspólnotą samorządową utworzoną przez mieszkańców powiatu. Posiada osobowość prawną. Wykonuje zadania o charakterze ponadgminnym. Ustawa powiatowa wyróżnia dwa rodzaje powiatów:
-ziemski – obejmuje graniczące ze sobą gminy,
-grodzki (miasto na prawach powiatu).
Podobnie jak w przypadku gminy uprawnienia do tworzenia, łączenia, dzielenia i znoszenia powiatów posiada Rada Ministrów.
Władze powiatu:
a) mieszkańcy,
b) Rada Powiatu,
c) Zarząd Powiatu.
Działalność Rady i Zarządu jest jawna, a ograniczenie jawności może wynikać jedynie z bezpośrednio ustaw.
Ad. a
Najwyższa władza w powiecie. Ujawnia swoją wolę w trakcie wyborów, referendum oraz konsultacji (nie mają charakteru wiążącego, służą jedynie wyrażeniu stanowiska mieszkańców), przeprowadzane np. przy zmianach zasięgu terytorialnego powiatu.
Ad. b
Rada powiatu jest organem stanowiąco-kontrolnym. Jest wybierana w wyborach bezpośrednich przez mieszkańców na 4-letnią kadencję. Liczebność Rady zależy od wielkości powiatu (min. 15 – max. 29). Rada rozstrzyga o sprawach powiatu nie zastrzeżonych dla referendum, w tym uchwala budżet, programy gospodarcze, podejmuje uchwały dot. spraw majątkowych (jeśli czynność ma przekraczać zakres zwykłego zarządu, np. emisja obligacji, zaciąganie długoterminowych kredytów i pożyczek, nabycie lub zbycie nieruchomości gruntowych) oraz podejmuje uchwały w sprawach podatków i opłat (mimo, że przewidziane w ustawie powiatowej, w praktyce nie występują).
Rada powołuje również skarbnika, który jest głównym księgowym powiatu. Rada kontroluje Zarząd oraz powiatowe jednostki organizacyjne poprzez powołaną Komisję Rewizyjną.
Rada działa sesyjnie. Na jej czele stoi przewodniczący, którego wspomaga 1lub 2 v-ce przewodniczących.
Ad. c
Jest kolegialnym organem wykonawczym, w którego skład wchodzi starosta, v-ce starosta i pozostali członkowie. Wybierany przez Radę powiatu w liczbie 3 – 5 osób. Zarząd wykonuje uchwały rady oraz zadania powiatu wynikające z przepisów prawa, w tym przygotowuje i wykonuje budżet oraz gospodaruje mieniem powiatu.
Organem pomocniczym Zarządu jest starostwo powiatowe.
Województwo
Jest regionalną wspólnotą samorządową utworzoną przez mieszkańców województwa. Posiada osobowość prawną. Wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim nie zastrzeżone dla administracji rządowej. Jego działalność nie może naruszać samodzielności gminy i powiatu. Przepisy nie przewidują procedury tworzenia, łączenia lub znoszenia województw, a jedynie korektę podziału na województwa.
Władze powiatu:
a) mieszkańcy,
b) Sejmik Województwa,
c) Zarząd Województwa.
Ad. a
Najwyższa władza w województwie. Ujawnia swoją wolę w trakcie wyborów, referendum oraz konsultacji (nie mają charakteru wiążącego, służą jedynie wyrażeniu stanowiska mieszkańców).
Ad. b
Sejmik województwa jest organem stanowiąco-kontrolnym. Jest wybierany w wyborach bezpośrednich przez mieszkańców na 4-letnią kadencję. Liczebność sejmiku zależy od wielkości województwa (min. 30). Wyłączne uprawnienia Sejmiku określone są w art. 18 ustawy wojewódzkiej, w tym uchwalanie budżetu i układu wykonawczego budżetu, strategii województwa, programów wojewódzkich, podejmowanie uchwały dot. spraw majątkowych (jeśli czynność ma przekraczać zakres zwykłego zarządu, np. emisja obligacji, zaciąganie długoterminowych kredytów i pożyczek, nabycie lub zbycie nieruchomości gruntowych) oraz podejmowanie uchwał
w sprawach podatków i opłat (mimo, że przewidziane w ustawie wojewódzkiej, w praktyce nie występują), czy określanie zasad udzielania dotacji z budżetu województwa. Sejmik powołuje również skarbnika, który jest głównym księgowym województwa. Sejmik kontroluje Zarząd oraz wojewódzkie jednostki organizacyjne poprzez powołaną Komisję Rewizyjną.
Sejmik działa sesyjnie. Na jego czele stoi przewodniczący, którego wspomaga 1- 3 v-ce przewodniczących.
Ad. c
Jest 5-cio osobowym kolegialnym organem wykonawczym, w którego skład wchodzi marszałek, 1 lub 2 v-ce marszałków i pozostali członkowie. Wybierany przez Sejmik województwa. Zarząd wykonuje uchwały Sejmiku oraz zadania powiatu wynikające z przepisów prawa, nie zastrzeżone dla Sejmiku i innych jednostek organizacyjnych województwa, m.in. gospodaruje mieniem województwa oraz przygotowuje i wykonuje budżet.
Organem pomocniczym Zarządu jest urząd marszałkowski i inne wojewódzkie jednostki organizacyjne.
Wg J.Harasimowicza – Finanse to stosunki społeczne powstające w związku z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych.
P.M.Gaudemet twierdzi zaś, że finanse publiczne to gałąź prawa publicznego, której przedmiotem jest badanie norm dotyczących publicznych zasobów pieniężnych oraz operacji tymi zasobami.
W systemie gospodarki rynkowej finanse publiczne obejmują:
organizację finansową państwa,
opracowanie, uchwalenie i wykonanie budżetu oraz kontrolę wykonania,
dochody publiczne (zwłaszcza podatki i pożyczki publiczne,
wydatki publiczne,
organizację i operacje skarbu państwa,
organizację finansową i operacje finansowe zdecentralizowanych związków publicznych (np. samorządu terytorialnego),
organizację i narzędzia działania banku centralnego.
Zasady ogólne finansów publicznych (doktrynalne):
-respektowanie praw ekonomicznych jako granic regulacji prawnofinansowych,
-przewidywanie krótko- i długookresowych skutków wprowadzonych regulacji,
-uwzględnienie skutków wprowadzanych rozwiązań w różnych ogniwach finansów publicznych,
-ograniczenie wpływu deprecjacji pieniądza na trwałość przepisów prawnofinansowych,
-płynność zmian wysokości obciążeń i świadczeń finansowych,
-ochrona interesu finansowego państwa.
Zasady normatywne
-zasada jawności finansów publicznych (art. 11 ustawy) – Ustawa pojmuje ją w sposób formalny poprzez wymóg jawności debat budżetowych oraz publikacje danych dotyczących sektora finansów publicznych. Wyjątek stanowią te wpływy i wydatki, które zostały uznane za tajemnicę państwową. Elementem tej jawności jest nałożenie na Ministra Finansów obowiązku ogłaszania pewnych danych w Monitorze Polskim.
-zasada przejrzystości – zawarta w art. 13 – 15 ustawy. Obejmuje ona kwestie klasyfikacji dochodów i wydatków publicznych, jednolitych zasad rachunkowości oraz sprawozdawczości sektora finansów publicznych. Zasada ta jest więc rozumiana jako jawność materialna.
-zasada niefunduszowania – niewiązania dochodów publicznych z określonymi wydatkami (art. 24 ust. 2),
-zasada prognostycznego charakteru przychodów i dochodów oraz dyrektywnego charakteru wydatków i rozchodów (art. 26),
-zasada pobierania dochodów i ponoszenia wydatków określonych w budżecie na podstawie ustaw, nie zaś na podstawie uchwały budżetowej (art. 27 ust. 1),
-zasada dokonywania wydatków publicznych w sposób celowy, oszczędny i terminowy w zgodności z budżetem i planem finansowym jednostki sektora finansów publicznych (art. 28),
-zasada odrębnego traktowania bezzwrotnych środków pochodzących ze źródeł zagranicznych (art. 30).
Formy organizacyjne gospodarki finansowej:
jednostki budżetowe,
gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych,
środki specjalne jednostek budżetowych,
zakłady budżetowe,
fundusze celowe.
Wszystkie te formy są powiązane z budżetem, przy czym to powiązanie może być oparte tak na zasadzie brutto (jednostki budżetowe) jak i netto (pozostałe).
Zasada brutto! Polega na tym, że wydatki jednostki są w całości pokrywane z budżetu, a przychody jednostek stanowią dochód budżetu. Jednostki administrują tylko środkami budżetowymi.
Zasada netto! Występuje w dwóch postaciach. Po pierwsze polega na włączeniu do budżetu ogólnej różnicy między przychodami a wydatkami, albo przyznaniu stosownej dotacji. Po drugie – do gospodarki budżetowej może wejść kilka sald, wynikających ze skompensowania sum różnego rodzaju dochodów i wydatków.
Jednostki budżetowe – (art. 18 ustawy o finansach publicznych) są to jednostki organizacyjne pokrywające swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a uzyskane ewentualnie dochody odprowadzające do tegoż budżetu. Najczęściej wykonują tzw. usługi niematerialne. Funkcjonują w oparciu o plany finansowe, które stanowią integralną część budżetu jednostki samorządowej. Uprawnienia do powoływania, łączenia i likwidacji tego typu jednostek mają organy stanowiące. Ich wadą jest mała elastyczność i brak motywacji do racjonalizacji wydatków.
Zakłady budżetowe – (art. 19) wykonują swoje zadania odpłatnie i funkcjonując na zasadzie samodzielności, ale jedynie zadania o charakterze użyteczności publicznej. Uprawnienia do powoływania, łączenia i likwidacji tego typu jednostek mają organy stanowiące. Z budżetem są powiązane w oparciu o zasadę netto. Mogą jednak uzyskiwać dotacje tzw. przedmiotowe (w tym również na pokrycie niedoboru) oraz podmiotowe lub też celowe (na dofinansowanie inwestycji). Dotacje nie mogą stanowić więcej niż 50% dochodów zakładu (nie obejmuje to inwestycji). Powstałe nadwyżki środków obrotowych są wpłacane do budżetu. Działają w oparciu o plan finansowy, który jest częścią budżetu danej jednostki samorządowej.
Gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych – (art. 20) są wyodrębnione z jednostek budżetowych pod względem organizacyjnym i finansowym przejmując część działalności podstawowej lub działalność uboczną. Kompetencje do utworzenia gospodarstwa ma organ zarządzający jednostki samorządowej. Gospodarstwo pomocnicze działa w oparciu o zasadę samofinansowania jednak może otrzymywać z budżetu dotacje przedmiotowe. Może również prowadzić działalność nie mającą charakteru użyteczności publicznej (np. stołówki, ośrodki szkoleniowe itp.). Jest powiązane z budżetem w oparciu o zasadę netto, z obowiązkiem wpłaty do budżetu połowy wypracowanego zysku. Jedynie w razie świadczenia usług na rzecz jednostki macierzystej musi to robić po kosztach własnych. Plan finansowy gospodarstwa pomocniczego stanowi element budżetu jednostki samorządowej.
Środki specjalne jednostek budżetowych – (art. 21) są formą działalności finansowej jednostek budżetowych. Nie są wyodrębnione organizacyjnie, a jedynie finansowo (jako odrębny rachunek bankowy). Są wyjątkiem od zasady niefunduszowania, ponieważ są z góry przeznaczone na określone wydatki. Ich utworzenie może wynikać z ustaw lub uchwał organów stanowiących jednostki samorządowej. Funkcjonują w oparciu o plan finansowy.
Fundusze celowe – (art. 22) mogą działać jako osoby prawne lub jako wyodrębniony rachunek bankowy (np. fundusze ochrony środowiska). W tym drugim przypadku funduszem zarządza wskazany w ustawie organ . Również są wyjątkiem od zasady niefunduszowania. Dochody czerpią ze wskazanych źródeł publicznych z przeznaczeniem na określone wydatki. Fundusz może dokonywać wydatków tylko do posiadanych środków, w drodze wyjątku (wyraźnie przewidzianego w ustawie) może zaciągać pożyczki i kredyty. Prowadzą gospodarkę finansową niezależną od budżetu (nie są powiązane z budżetem) mimo, że ich plany finansowe są częścią budżetu jednostki samorządowej. Fundusze mogą w ograniczonym zakresie prowadzić działalność zarobkową (np. obejmować udziały w spółkach).
Gospodarka komunalna – wykonywanie zadań z zakresu użyteczności publicznej na bieżąco i w sposób powszechnie dostępny. podstawą prowadzenia gospodarki komunalnej jest mienie komunalne w którego skład wchodzi własność i inne prawa majątkowe. Nabycie mienia może nastąpić w momencie utworzenia, przekazania przez administracje rządową, w wyniku własnej działalności, na podstawie przepisów szczególnych (np. wywłaszczenie).
Gospodarka mieniem komunalnym oparta jest na zasadzie samodzielności (ograniczenia mogą wynikać tylko z ustaw). Do gospodarki mieniem wykorzystywane są tak formy administracyjnoprawne jak i cywilnoprawne.
Podstawowe formy gospodarki komunalnej:
-zakłady budżetowe,
-spółki komunalne (ale tylko akcyjne i z o.o.) – ale wówczas jednostka samorządowa nie ponosi odpowiedzialności za ich zobowiązania.
Jednostki samorządowe mogą tworzyć wszystkie rodzaje spółek handlowych lecz tylko do zadań spoza zakresu użyteczności publicznej.
Ponadto jednostki samorządowe mogą zlecać wykonanie zadań podmiotom spoza sfery samorządowej z zastosowaniem ustawy o zamówieniach publicznych.
W ramach prowadzonej gospodarki samorząd może decydować o sposobie wykonania zadań oraz o ewentualnej odpłatności i jej wysokości. Tylko ustawy mogą to prawo ograniczyć. Zasady gospodarki komunalnej mają również zastosowanie do związków i porozumień komunalnych.
W przypadku gospodarowania mieniem komunalnym, a szerzej dokonywania czynności powodujących powstanie zobowiązań pieniężnych konieczna jest kontrasygnata skarbnika. W ten sposób potwierdza on skuteczność danej czynności, a jednocześnie przyjmuje odpowiedzialność.
Osoby zarządzające mieniem komunalnym zobowiązane są do szczególnej staranności.
Dług publiczny – łączne zobowiązanie finansowe podmiotów sektora publicznego z tytułu nadwyżki wydatków publicznych nad dochodami skumulowane z poprzednich okresów, z uwzględnieniem wzajemnych zobowiązań.
Zasada równowagi finansowej (budżetowej) tradycyjnie jest rozumiana jako konieczność dostosowania ogólnej sumy wydatków do ogólnej kwoty dochodów.
Różnicę pomiędzy dochodami i wydatkami budżetowymi w okresie rozliczeniowym nazywa się saldem budżetowym. Saldo dodatnie to nadwyżka budżetowa a ujemne to deficyt.
Dług sektora samorządowego
Dług jednostki samorządu terytorialnego – łączna kwota zobowiązań jednostki samorządowej (wraz z formami organizacyjnymi gospodarki finansowej) skumulowana z lat ubiegłych. Nie może przekroczyć 60% dochodów budżetowych jednostki na koniec roku (art. 114 ustawy o finansach publicznych).
Ustawa przewiduje dwie procedury ostrożnościowe, które mają niedopuścić do osiągnięcia tej granicy (art. 113 ustawy).
– Łączna kwota spłat rat kredytów i pożyczek w danym roku oraz spłat wynikających z poręczeń, a także kwota konieczna na wykup wyemitowanych papierów wartościowych nie może przekroczyć 15% planowanych w danym roku dochodów.
– Jeśli zadłużenie przekroczy 55% to wielkość w/w obciążeń nie może być wyższa niż 12%, chyba że jest to skutek wcześniej zaciągniętych zobowiązań.
Zasady budżetowe
Zasada powszechności – zwana również zasadą zupełności lub budżetowania brutto. wszystkie formy gospodarki budżetowej powinny wchodzić do budżetu całością swoich dochodów i wydatków.
Zasada jedności formalnej – budżet powinien stanowić jeden akt prawny.
Zasada niefunduszowania
Zasada szczegółowości – budżet powinien być przygotowany, uchwalony i wykonywany ze szczegółowym podziałem dochodów i wydatków. Służy temu klasyfikacja budżetowa.
Zasada równowagi budżetowej – jest to zakaz występowania deficytu budżetowego.
Zasada roczności budżetu samorządowego – budżet jest planem finansowym uchwalanym na rok budżetowy (kalendarzowy)
Wyjątki:
-dopuszczalność kwartalnego opóźnienia w uchwalaniu budżetu,
-prowizorium budżetowe – wyłącznie w przypadku uchwalenia prowizorium budżetu państwa i na okres nie dłuższy niż objęty tym prowizorium,
-niewygasanie określonych wydatków z końcem roku kalendarzowego – decyduje organ stanowiący, określając ostateczny termin dokonania wydatku, np. wydatki na finansowanie planów wieloletnich lub pokrywane ze środków pochodzących z bezzwrotnych źródeł zagranicznych.
Charakter prawny budżetu samorządowego:
-jest aktem prawa miejscowego,
-nie stanowi podstawy roszczeń bądź zobowiązań innych podmiotów wobec danej jednostki samorządowej.
Opracowywanie budżetu:
-forma – uchwała organu stanowiącego,
-przygotowanie projektu – zarząd według zasad określonych przez organ stanowiący,
-termin złożenia projektu – 15 listopad roku poprzedniego,
-opinia RIO na temat projektu (ze szczególnym uwzględnieniem możliwości finansowania ewentualnego deficytu),
-projekt stanowi podstawę gospodarki finansowej do dnia uchwalenia budżetu,
-organ stanowiący nie może zwiększyć deficytu bez zgody zarządu,
-możliwość stosowania prowizorium budżetowego,
-kompetencje RIO do ustalenia budżetu w zakresie obligatoryjnych zadań własnych i zadań zleconych.
-podanie przez zarząd podległym jednostkom informacji niezbędnych do opracowania ich planów finansowych w ciągu 7 dni od przekazania organowi stanowiącemu projektu budżetu.
Budżet jest uchwalany przez organ stanowiący w formie uchwały budżetowej. Elementy uchwały wskazuje art. 124 ustawy o finansach publicznych.
Wykonanie budżetu:
-jednostki organizacyjne opracowują projekty planów finansowych na podstawie otrzymanych od zarządu informacji (szczególne znaczenie ma plan urzędu danej jednostki),
-w ciągu 21 dni zarząd powinien opracować układ wykonawczy budżetu z podziałem na działy rozdziały i paragrafy,
-zarząd przekazuje podległym jednostkom ostateczne informacje o kwotach dochodów i wydatków (w terminie j.w.),
-jednostki organizacyjne dostosowują swoje plany finansowe do powyższych założeń.
Kontrola wykonania budżetu:
organ stanowiący,
Regionalna Izba Obrachunkowa,
właściwa komisja organu stanowiącego.
Zarząd składa roczne sprawozdanie z wykonania budżetu do 31 marca. Przesyła je również do RIO.
Sprawozdanie z przebiegu wykonania budżetu za pierwsze półrocze składa do 31 sierpnia.
Organ stanowiący ma miesiąc na rozpatrzenie sprawozdania rocznego i podjęcia uchwały w sprawie udzielenia zarządowi absolutorium.
Nieudzielenie absolutorium może nastąpić tylko w efekcie negatywnej oceny działalności finansowej zarządu.
Nieudzielenie absolutorium jest równoznaczne z wnioskiem o odwołanie zarządu.
Regionalne Izby Obrachunkowe kontrola gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego.
Zakres przedmiotowy kontroli RIO:
-jednostki samorządu terytorialnego,
-związki międzygminne,
-stowarzyszenia gmin oraz stowarzyszenia gmin i powiatów,
-związki powiatów,
-stowarzyszenia powiatów,
-samorządowe jednostki organizacyjne mające osobowość prawną (np. spółki komunalne),
-inne podmioty w zakresie dotacji przyznawanych z budżetów jednostek samorządowych.
Kontrole kompleksowe – obejmują całą gospodarkę finansową danej jednostki samorządu terytorialnego. przeprowadzane nie rzadziej niż raz na 4 lata.
Kontrole bieżące – związane ściśle z funkcją nadzorczą RIO. Dotyczy przede wszystkim uchwał podejmowanych w zakresie spraw finansowych.
Przebieg kontroli
Kontrolę przeprowadzają inspektorzy RIO.
Uprawnienia inspektorów:
-żądanie udzielenia niezbędnych informacji dot. jednostki kontrolowanej,
-wstęp na teren jednostki i do jej pomieszczeń,
-wgląd do dokumentacji finansowej (dot. gospodarki pieniężnej i rzeczowej),
-prawo zabezpieczania dokumentów i innych dowodów,
-wgląd w indywidualną dokumentację podatników,
-dostęp do danych osobowych dot. pracowników jednostki (m.in. kwalifikacje i wynagrodzenie).
Przebieg kontroli dokumentowany jest protokołem.
Źródła i przyczyny uchybień oraz osoby odpowiedzialne i związane z tym wnioski zawarte są w wystąpieniu pokontrolnym.
– Jednostka ma 30 dni na powiadomienie Izby o sposobach wykonania zaleceń lub o przyczynach ich niewykonania. Może również zgłosić zastrzeżenia (tylko uzasadnionych naruszeniem prawa) do wniosków w ciągu 14 dni od otrzymania wystąpienia.
– Zastrzeżenia rozpatruje kolegium Izby (uchwała) – rozstrzygnięcie kolegium nie może być w żaden sposób zaskarżone.
Funkcja nadzorcza RIO
Dotyczy uchwał w zakresie spraw finansowych jednostek samorządu terytorialnego. Jest wykonywana w oparciu o kryterium legalności, a w zakresie zadań zleconych również inne.
Przewodniczący zarządu jednostki samorządowej ma 7 dni od uchwalenia na przesłanie uchwały do RIO. Izba może w ciągu 30 dni stwierdzić nieważność uchwały w całości lub w części. Po tym terminie może jedynie zaskarżyć uchwałę do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Szczególne uprawnienia dotyczą uchwały budżetowej:
– w razie jej niepodjęcia do 31 marca budżet ustala Izba,
– jeśli Izba stwierdzi nieważność uchwały budżetowej w całości lub w części to w tym zakresie ustala go Kolegium Izby.
Uwaga! – każde rozstrzygnięcie nadzorcze Izby może być zaskarżone do NSA.
Funkcja opiniodawcza RIO (art. 13 ustawy o RIO) – jest to wydawanie opinii w różnych kwestiach dot. gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego. Opinie mają formę uchwał. Służy od nich odwołanie w terminie 14 dni od doręczenia.
RIO (komisje orzekające) rozstrzygają sprawy o naruszenie dyscypliny finansów publicznych w jednostkach samorządu terytorialnego.
