1. Dwa sposoby podejścia do polityki
a. w podejściu kluczowym jest pojęciem władzy – jest to ta część stosunków, których treścią jest narzucanie, władza, narzucanie decyzji jednego człowieka lub grupy ludzi i walka o nią
b. w podejściu drugim to pojęcie dobra wspólnego – wtedy przez politykę rozumie się zespół działań mających na celu dobro wspólne członków wspólnoty. Nie odrzuca się pojęcia władzy, akceptowany jest pogląd, że polityka polega na sprawowaniu władzy i walki o nią.
2. Cztery definicje polityki gospodarczej
Definicja 1 profesora Seweryna Kruszczyńskiego.
Polityka gospodarcza polega na bezpośrednim kierowaniu gospodarką narodową przez państwo i na pośrednim oddziaływaniu na funkcjonowanie tej gospodarki:
– stwierdza się, że podmiotem polityki jest państwo
– można rozpatrywać politykę ze względu na jej prowadzenie, można prowadzić ją w sposób bezpośredni (charakter nakazowy, dyrektywny), bądź w sposób pośredni przy użyciu parametrów ekonomicznych i narzędzi informacyjnych.
W systemie gospodarki rynkowej każdy układ z osobna dąży do swoich zamierzonych celów. Rolą państwa jest aby usprawnić i ułatwić działanie tych układów poprzez elementy ekonomiczno – prawne, osiągając przy okazji cele państwa.
W systemie nakazowo – rozdzielczym podstawowy problem to brak efektywności. Powodem takiego stanu jest nie zainteresowanie przez układy zasadą racjonalnego gospodarowania.
Zasada racjonalnego gospodarowania polega na minimalizacji nakładów przy niezmiennej efektywności lub maksymalizacji efektów przy niezmienności ponoszonych nakładów. Maksymalizacja nakładów możliwa jest przez koncentrację zasobów czyli przez powiększanie skali działania, natomiast minimalizacja nakładów poprzez substytucję zasobów, czyli wykorzystanie tańszej kosztowo techniki wytwarzania.
Definicja 2 profesora Pawła Sulmickiego
Polityka gospodarcza jest to czynność kierownicza szczebla centralnego, na która składa się zarządzanie i planowanie gospodarką narodową. Przez zarządzanie rozumie się organizowanie, sterowanie i zasilanie w pieniądz gospodarki narodowej. Elementy:
– autor utożsamia politykę z kierowaniem gospodarką narodową,
– podmiotem polityka jest władza centralna
Definicja 3
Polityka gospodarcza polega na wyborze celów i środków ich realizacji:
– o polityce mówimy tylko wtedy, gdy podmiot ma swobodę wyboru,
– mówi się o tym co jest przedmiotem wyboru: cele i środki. Nie podlega wyborowi zbiór warunków.
Definicja 4
Polityka gospodarcza jest to działalność państwa i instytucji spełniających powierzone funkcje przez państwo, która to działalność wywiera wpływ na system i porządek gospodarczy oraz na procesy gospodarowania.
3. Cele polityki gospodarczej
Dzielimy na:
a) cele polityki systemowej – jest utrzymanie lub zmiana istniejącego systemu i porządku gospodarczego. Elementem systemu gospodarczego jest porządek konkurencji.
b) cele polityki procesowej: wzrost gospodarczy, pełne zatrudnienie, stabilizacji wartości pieniądza, zewnętrzna równowaga gospodarcza, sprawiedliwy podział dochodów i majątku.
4. Środki realizacji polityki
Są to elementy dzięki którym osiągany jest cel, wyróżniamy 3 rodzaje: instrumenty polityki gospodarczej, przedsięwzięcia władz publicznych, umowy.
a. instrumenty polityki gospodarczej – specyficzne jest to, że starają się wywołać określone zachowanie układów.
b. przedsięwzięcia władz publicznych: organizacyjne (powoływanie instytucji) i inwestycyjne (roboty publiczne)
c. umowy – podmiot zawiera umowę chcąc osiągnąć cel. Mechanizm jest podobny jak przy instrumentach z tym, że w pierwszym przypadku podmiot działa z pozycji władzy, zaś przy umowach staje się partnerem.
5. Podmioty polityki gospodarczej
Wyróżniamy 3 typy:
a) podmiotem polityki gospodarczej jest wyłącznie władza państwowa
b) podmiotem polityki gospodarczej jest władza państwowa nie precyzując szczebla
c) podmiotem polityki gospodarczej jest całą władza publiczna (państwowa i samorządowa)
6. Państwa scentralizowane i o strukturze federalnej
Np. Scentralizowane – Francja, Polska; o strukturze federalnej – USA, Niemcu, Rosja
Czym bardziej władze lokalne mają uprawnienia decyzyjne tym lepiej, ponieważ posiadają one większą wiedzę o swoim terenie i w ten sposób lepiej zostaną zaspokojone potrzeby.
7. Przesuwanie się uprawnień decyzyjnych
Są dwa typy przesunięć:
a. od władzy ustawodawczej do wykonawczej – do kompetencji parlamentu należy ustalenie ustaw, lecz często władza wykonawcza występuje do parlamentu o przekazanie jej prawa do wydania dekretów z mocą ustawy i wtedy gdy to nastąpi to jest to przesunięcie. Oprócz tego istnieje możliwość przesunięcia uprawnień decyzyjnych. Władza wykonawcza kieruje projekt ustawy do parlamentu wywierając presję, że jest ona niezbędnie konieczna.
b. od pomiotów polityki do tzw. grup o charakterze technokratycznym – jeżeli rząd przygotowuje projekt ustawy przekazywane jest to do parlamentu. Tam dyskutuje się o niej w komisjach sejmowych, wraz z doradcami. Tu znowu mamy więc do czynienia z przesunięciem uprawnień.
8. Polityka systemowa
Charakteryzują ją jako środki powszechnie obowiązujące normy prawne jakościowe względnie trwałe czyli normy w randze ustaw o relatywnie dużej trwałości z dwóch przyczyn praktycznych i ze względu na to, że tworzą one instytucjonalne działania dla układów gospodarczych. Dlatego powinny one być stabilne w szczególności przy podejmowaniu inwestycji o długim okresie działania, długim okresie zwrotu. Ma ona też duże znaczenie gdy chcemy ściągnąć kapitał zagraniczny. Transformacja systemowa polega na zmianie tych norm dlatego można domagać się tutaj stabilizacji.
9. Polityka procesowa
Posługuje się ona instrumentami o relatywnie większej zmienności, przy czym mają one ilościowy charakter. Instrumentami będą parametry ekonomiczne, rozporządzenia wykonawcze. Trzecią przyczyną jest zróżnicowanie poglądów na role państwa w układzie gospodarczym. Zadaniem państwa jest ustanowienie porządku gospodarczego czyli, że państwo ma prowadzić politykę systemową.
10. Porządek gospodarczy
Jest to zbiór norm prawnych, etycznych i zwyczajowych regulujących zachowanie układów gospodarczych, a także podmiotów polityki gospodarczej. Jest to porządek gospodarczy w znaczeniu szerokim, a w znaczeniu wąskim tworzą tylko normy prawne. Państwo kontroluje gospodarkę w sposób wąski. Normy etyczne i zwyczajowe pozostają poza kontrolą władzy państwowej.
11. System gospodarczy
Jest to sieć powiązań między jednostkami gospodarczymi. Wyróżniamy w ramach systemu dwa systemy:
a. planowania i koordynacji – w systemie nakazowo rozdzielczym mamy do czynienia z hierarchią planów. Plan szczebla wyższego jest sumą planów szczebli niższych. System planowania w gospodarce rynkowej polega na tym, że każdy układ sporządza plan dla siebie i nie ma prawnego obowiązku posiadania planu. Plan centralny nie jest sumą arytmetyczną niższego szczebla. W GNR mechanizm koordynacji był połączony z mechanizmem centralnego planowania. Była to koordynacja ex-ante czyli najpierw koordynacja a później podjęcie produkcji. W GR mamy do czynienia z koordynacją ex-post tzn. najpierw podejmowane są decyzje produkcyjne a potem następuje proces koordynacji czyli akceptacji przez nabywców.
b. motywacji i kontroli – podstawowym motywem działania w GR jest egoistyczny interes (zysk). Inne motywy działania to motywy o charakterze społecznym, religijnym czy patriotycznym. W każdym systemie gospodarczym musi istnieć system kontrolny, który ma zapobiegać zachowaniom niebezpiecznym.
12. Cechy charakterystyczne systemu gospodarczego
Każdy system gospodarczy wyróżnia trzy szczeble:
a. liczba szczebli kierowniczych – w systemie skrajnie zdecentralizowanym jest jeden szczebel, w systemie skrajnie scentralizowanym są dwa szczeble, zaś w systemie realnym jest wiele szczebli.
b. niezależnych kierownictw na danym szczeblu – ta cecha odzwierciedla stopień monopolizacji. przy danym potencjale produkcyjnym, im więcej jest tych układów gosp. tym mniejszy jest stopień monopolizacji.
– GR preferuje układy małe i średnie – wiąże się to ze stosowanymi w tej gospodarce elementami polityki procesowej
– GNR gdzie mechanizm konkurencji jest zupełnie niepotrzebnym, podstawowym narzędziem kierowania jest nakaz.
c. rozkład uprawnień decyzyjnych między szczeblami – decydujące znaczenie ma rozkład uprawnień decyzyjnych szczebla centralnego. Istotne jest to czy ma on prawo podejmować decyzje o alokacji i wykorzystaniu zasobów, czy też decyzje tego rodzaju podejmowane są w przedsiębiorstwach, jeżeli centralnie to mamy system GNR, jeżeli w przedsiębiorstwach to mamy system GR.
13. Czynniki decydujące o kształcie i wyborze systemu gospodarczego
Decyzje o kształcie systemu gospodarczego zapadają na dwóch płaszczyznach to jest:
a. wyborze między GR a GNR
b. zależy to też wg jakiego modelu tych gospodarek – R [1,2,3] czy NR [A,B,C]
Czynnikiem o podstawowym znaczeniu jest charakter własności środków produkcji – jeżeli w gospodarce dominuje własność prywatna to może to być wyłącznie GR a gdy państwo jest właścicielem wtedy mamy do wyboru GR i GNR.
Poziom rozwoju sił wytwórczych – znajduje wyraz w poziomie stosowanej techniki a także poziomie infrastruktury, a z drugiej strony w stopniu podziału pracy. Gdy mówimy o stopniu podziału pracy to da się go mierzyć ilością faz produkcyjnych, które przechodzi surowiec od momentu jego pozyskania go w przyrodzie do otrzymania gotowego produktu. Im wyższy poziom rozwoju gospodarczego tym większa jest ilość faz produkcyjnych.
Uwarunkowania o cha-erze kulturowym: dominujące religie wpływające na kształt norm etycznych; pewien zbiór cech zwany cha-erem narodowym.
Czynnik o cha-erze subiektywnym to czynnik doktrynalny – chodzi tu o zbiór poglądów na temat roli państwa a roli państwa w gospodarce w szczególności.
Cechy konstytutywne: ustalanie cen (GNR – władza publiczna; GR – ustalona przez rynek) i sposób planowania.
14. Internacjonalizm państwowy
Jest to całokształt oddziaływania państwa na gospodarkę. My mamy na myśli coś znacznie mniejszego tylko jako element. Zmiana stosowanych środków polityki gospodarczej w trakcie realizacji programu. Jest ona podyktowana tym, że nie osiągamy celu w założonym stopniu.
15. Polityka procesowa
Faza planistyczna:
a. pierwszy jej element to opracowanie diagnozy, można wskazać dwa pola:
– przedmiotem są problemy, które stoją przez polityką gospodarczą. Diagnoza polega więc na zebraniu o stanie początkowym tego wyniku rzeczywistości, który ma podlegać sterowaniu, polega również na określeniu kierunków i rozmiaru odchyleń między stanem rzeczywistym a stanem pożądanym.
– diagnoza jest również określeniem możliwości działania polityki gospodarczej w danej sytuacji gospodarczej, społecznej, politycznej oraz przy danych uwarunkowaniach instytucjonalnych. Na uwagę zasługuje to, że następuje możliwość działania w danej sytuacji.
b. prognozy (pkt.14)
Faza decyzyjna – wybór programu
W fazie realizacyjnej następuje uruchomienie i zużycie środków przewidywanych w wybranym programie. Jest to faza, która może być bardzo rozciągnięta. Można użyć od razu wszystkich środków. Czym mogą być spowodowane różnice między celami zamierzonymi a osiągniętymi. Są tego 2 przyczyny:
a) Wartości danych – kształtować się będą tak jak zakładaliśmy w prognozach. Jeśli odchylenia są duże to i odzwierciedlenie jest większe. Pierwszą przyczyną jest to, że przyszłość cechuje się niepewnością. Wyróżniamy trzy źródła niepewności:
– natura – na szczególne znaczenie w sektorze pierwszym (rolnictwo, górnictwo, rybołówstwo). Im większy udział tego sektora w gospodarce tym większy jest stopień niepewności.
– zagranica
– gospodarstwa domowe
b) Środki – polityka gospodarcza nie potrafi precyzyjnie przewidywać skutków zastosowanych środków. Potrafi określić kierunek skutków, ale skala jest trudna do określenia, dlatego następstwa mogą być inne aniżeli żeśmy założyli. Należy rozwiązać możliwości stosowania środków ilościowych i jakościowych.
W polityce możemy wyróżnić 3 podstawowe typy opóźnień:
a. opóźnienie skutków zaistnienia jakiegoś zjawiska np. wzrost cen ropy spowoduje za jakiś czas zwyżkę cen benzyny
b. opracowanie polityki gospodarczej i jej wdrożenie
c. opóźnienie skutków zastosowanych przez politykę gospodarczą środków.
16. Prognozy
a. prognoza demograficzna – procesy te są niezależne od władz publicznych, a jednocześnie są one bardzo istotne dla polityki gospodarczej. Zależy od nich potencjał produkcyjny. Od strony polityki społecznej jest to popyt na miejsca pracy.
b. prognozy o cha-erze gospodarczym – dotyczą kształtowania się sytuacji gospodarczej w kraju i zagranicą. Mogą to być prognozy globalne, regionalne, państwowe. Muszą te prognozy być wykonywane w różnym stopniu szczegółowości. prognozy koniunktury gospodarczej
c. prognozy polityczne – mogą mieć wpływ na dobór środków a także na hierarchię wartości różnych celów polityki gospodarczej. Sytuacja gospod. za granicą może mieć wpływa na politykę w kraju.
d. prognoza rozwoju nauki i techniki – tyczy się to technik wytwarzania (punkt widzenia ekonomisty), współczynniki materiałochłonności, pracochłonności.
e. prognoza położenia – Jaki osiągniemy stopień realizacji celów jeśli wartości dane kształtować się będą tak jak je zaprognozowaliśmy a dotychczasową politykę nie zmienimy?
Podsumowanie: prognozowanie zaczynamy od programowania prognoz wartości danych; prognoza założenia; prognoza środków; opracowujemy alternatywne prognozy; sporządzamy prognozy następstw.
17. Cele polityki procesowej
Wzrost gospodarczy: geneza celu; metody osiągania celu.
Geneza celu – wzrost gospodarczy po II wojnie światowej traktowany był na całym świecie jako główny cel polityki gospodarczej. Pojawiły się jednak dwa zjawiska: wysoka inflacja w krajach wysoko rozwiniętych i rodząca się świadomość ekologiczna (zagrożenie środowiska i wyczerpywanie się zasobów nieodnawialnych (np. węgiel). Państwa po wojnie arabsko – izraelskiej (lata 60), która spowodowała wzrost cen ropy, zaczęły osiągać pewien stopień stabilizacji pieniądza, z tym że ceną było obniżenie wzrostu gospodarczego i wzrost bezrobocia.
Metody osiągania celu – możemy osiągać: metodą intensywną lub ekstensywną.
Metoda intensywna – wzrost gospodarczy osiągany jest jeżeli przyrost produkcji następuje dzięki rosnącej wydajności czynników produkcji. Przy tej metodzie tempo produkcji jest szybsze od tempa zasobów angażowanych w procesie produkcyjnym.
Metoda ekstensywna – wzrost jest osiągany przy stałej lub malejącej wydajności czynników produkcji. Oznacza to, że tempo wzrostu produkcji jest mniejsze od tempa wzrostu zasobów lub co najwyżej jest równe.
Cel pełnego zatrudnienia
Specyfiką tego celu jest to, że należy go rozpatrywać rozdzielnie między systemami GN i GNR. W systemie GNR stanem normalnym był niedobór zasobów pracy, czyli liczba miejsc pracy była większa od liczby osób a w systemie GR liczba miejsc pracy była mniejsza od liczby osób. Stan gdzie liczba osób jest równa liczbie miejsc pracy jest nieosiągalna.
Stabilizacja wartości pieniądza
Rozpatrywana jest na 2 płaszczyznach: wewnętrznej i zewnętrznej
Wewnętrzna – cel osiągnięty jest wtedy jeżeli nie zmieniają się: indeks cen towarów i usług konsumpcyjnych (równa 0). Pełna stabilizacja cen jest niemożliwa na dłuższy okres. Cel zostaje osiągnięty jeżeli ta stopa nie przekracza 1-2% w stosunku rocznym.
Zewnętrzna – znajduje wyraz w stałym kursie walutowym. Dopuszcza się wahania +-1% kursu walutowego.
Zewnętrzna równowaga gospodarcza
Celem państwa jest gromadzenie złota i walut wymienialnych na złoto czyli dodatnie saldo eksportu. Współcześnie się mówi, że eksport jest równy importowi, są 2 przyczyny takiego poglądu:
a. zewnętrzna – jeżeli jeden partner ma saldo dodatnie to drugi ujemne, jeżeli się to utrzymuje dłużej to wprowadzi to państwo ograniczenia celne, czyli zmniejszy się wymiana, a przez to korzyści komparatywne obydwu krajów.
b. wewnętrzna – dochody w procesie produkcyjnym, zasoby pracy otrzymują dochód w postaci płacy, produkcję reprezentuje podaż, dochody reprezentuje popyt jeżeli saldo ma być dodatnie to podaż będzie mniejsza od sumy dochodów kreowanych w procesie produkcyjnym. Na rynku krajowym popyt będzie większy od podaży co rodzi presję inflacyjną.
Osiągnięcie salda dodatniego jest uzasadnione wtedy gdy występuje konieczność spłaty zadłużenia zagranicznego oraz gdy państwo chce zgromadzić rezerwy walutowe.
Sprawiedliwy podział dochodów i majątku
a. kryterium podziału – dochody są dzielone wg kryterium pracy, kryterium potrzeb i kryterium kapitałowe (np. zysk w spółkach kapitałowych). W warunkach GR wszystkie te kryteria uważa się za sprawiedliwe, a w warunkach GNE tylko dwa: pracy i potrzeb.
b. sposób podziału – dwie fazy:
– faza pierwotna – to podział dochodów między czynniki uczestniczące w procesie produkcyjnym, jaka część dochodu ma być przeznaczona na poszczególne czynniki
– faza wtórna – jaka część dochodu zostaje w tych zasobach, jaką zaś część należy odprowadzić do budżetu.
18. IPG – Instrumenty polityki gospodarczej
IPG:
1. Instrumenty polityki systemowej
a. powszechnie obowiązujące normy prawne
b. normy organizujące gospodarkę
2. Instrumenty polityki procesowej
c. instrumenty władcze
– instrumenty oddziaływania bezpośredniego
– instrumenty oddziaływania pośredniego
d. instrumenty informacyjne (aktywa, pasywa)
19. Aktywna i pasywna polityka
Instrument polityki – przy pomocy niego podmiot polityki stara się wpłynąć na zachowanie układu. Poprzez rozpowszechnianie informacji można wpłynąć na zachowanie podmiotów gospodarczych.
Pasywna polityka informacyjna – polega na tym, że podmiot polityki podaje informacje w dobrej wierze. Prowadząc taką politykę, podmiot polityki chce osiągnąć jeden cel: zwiększyć efektywność gospodarowania zakładając, że im większa jest wiedza o stanie istnienia tym trafniejsze będą ich decyzje ekonomiczne i lepsze wykorzystanie zasobów
Aktywna polityka informacyjne – polega na tym, że podmiot polityki stara się wpływać na zachowanie układu i polega to już wtedy na manipulowaniu informacją w bardzo różny sposób.
20. Powszechnie Obowiązujące Normy Postępowania
a. Normy regulujące dostęp do rynku – może być: otwarty, ograniczony i zamknięty; można go rozpatrywać dla: konsumenta, producenta, pracobiorcy.
– Otwarty dostęp dla konsumenta oznacza, że jest pełna swoboda wyboru konsumpcji. Tu też wprowadza się ograniczenia o cha-erze przedmiotowym np. broń. Dostęp może być zamknięty jeżeli zakup produktu jest zakazany np. narkotyki.
– producent – każdy może prowadzić działalność gospodarczą (GR). Wyróżniamy w tym przypadku 3 typy ograniczeń: dotyczące przedmiotu działalności; o cha-erze podmiotowo – przedmiotowym (kwalifikacje itp.); o cha-erze kapitałowym (rozpoczęcie po zgromadzeniu kapitału).
– dla pracobiorcy jest otwarty
b. Normy regulujące konkurencję
– zakazujące konkurencji nieuczciwej
– antymonopolowe ustawy, zabraniają: zawierania między producentami umów na temat wielkości produkcji, cen i podziału rynków zbytu
– posiadania przez jednego producenta nadmiernego udziału w rynku.
