Neologizmy – przeciwieństwo archaizmów; słowa nowe; innowacje. Tworzone są przede wszystkim z konieczności nazywania nowych przedmiotów i pojęć, powstających wraz z rozwojem kultury materialnej i duchowej społeczeństwa. Neologizmy uzasadnione i potrzebne przestają byc neologizmami, gdy się upowszechnią i wejdą na stałe do języka ogólnonarodowego.
Neologizmy dzielimy na:
neologizmy obiegowe – powstają anonimowo i szerzą się początkowo w wypowiedziach ustnych jako środki codziennej komunikacji jezykowej.Ich funkcją jest nazywanie i przekazywanie informacji.
neologizmy artystyczne – są formą ekspresji artystycznej, pojawiają się w konkretnym tekście, z zasady pisanym, mają określonego twórcę (Norwid, Leśmian). Służą wywoływaniu doznań artystycznych.
Neologizmami, w większości języków europejskich, nazywane są wyrazy powstałe po II wojnie światowej.
Wyróżnia się neologizmy:
słowotwórcze – nowe wyrazy pochodne, na przykład zgarniać – zgarniarka; beton – betoniarka. Są to wyrazy tworzone od wyrazów istniejących w języku przez dodawanie przyrostków i przedrostków (zimowisko, odrzutowiec), lub odrzucenie przyrostka wyrazu podstawowego (czołg, dźwig), bądź przez zestawienie początkowych elementów skrótów (ZUS).
znaczeniowe (semantyczne) – powstałe w ten sposób, że istniejącym wyrazom nadaje się nowe znaczenie. Na przykład ślimak – spiralna trasa łącząca dwa pasma autostrady; korek – tłok, zahamowanie ruchu
frazeologiczne – związki nowo utworzone (pirat drogowy, stan nieważkości, środki finansowe).
zapożyczone – wyrazy przeniesione do naszego języka z języków obcych, często w dosłownym brzmieniu i dosłownej pisowni (komputer, nokaut, atelier, alibi).
Źródła neologizmów:
konieczność nazywania nowych zjawisk
tendencja do wprowadzania nazw polskich zamiast obcych (helikopter – śmigłowiec).
tendencja do skrótowości (zabiegówka, przegubowiec).
