Utwór ten uznawany był przez romantyków (i jest nadal) za kwintesencję romantyzmu; zawiera on wiele elementów rozwijającej się literatury romantycznej.
Irracjonalny stosunek do świata prezentuje Mickiewicz już w motcie zaczerpniętym z Szekspira: „Zdaje mi się, że widzę… gdzie? Oczyma duszy mojej”; założeniem (typowo właśnie romantycznym) jest przeciwstawienie rzeczywistości i świata duchowego.
Bohater pokazany w utworze prezentuje jedną z podstawowych cech wszystkich późniejszych postaci: nieszczęśliwą miłość, tu związaną z Karusią, która tak bardzo kochała swego wybrańca, że w dwa lata po jego śmierci nadal zachowała głębokie uczucie i stara się z nim skontaktować duchowo (widzi go na jawie, dlatego uznano ją za obłąkaną, nie reaguje na wezwania ludzi); scence tej przyglądają się dwie ważne postacie: starzec, przedstawiciel oświecenia (uznaje się go za Jana Śniadeckiego), który opowieści Karusi uznaje za bujdy i wierzy tylko w siłę swego „szkiełka i oka”; oraz poeta – podmiot liryczny, który wyobrażenia Karusi uważa za coś normalnego i oczywistego, solidaryzuje się z nią w jej cierpieniu; uważa on, że uczucia silniej do niego przemawiają i mają na niego większy wpływ; krytykuje starca i jego „martwe prawdy” i stwierdza, że nigdy nie pozna on prawd żywych radzi mu i innym „Miej serce, patrzaj w serce”.
Karusia wykazuje jeszcze inną cechę bohatera romantycznego: odwrócenie się od świata i bunt przeciwko niemu: „Nie lubię świata, Źle mnie w złych ludzi tłumie”; targają nią sprzeczne uczucia: boi się ducha ukochanego (wygląd trupa), ale chce aby pozostał z nią, bo go kocha
Ważną romantyczną cechą ballad jest ludowość, która objawia się tu w budowie (przekazy ustne), bohaterze z ludu, ludowej moralności (miłość wieczna), motywie zaczerpniętym na pewno z podań ludowych; pojawia się, choć słabo nakreślona, tajemniczość – widzenia ukochanego Karusi jako ducha; właśnie tylko lekka sygnalizacja nastroju stanowi podstawę, aby sądzić, że jest to utwór programowy, a przedstawiona scenka rodzajowa stanowiła tylko pretekst do zadania pytania, czy wiedzę czerpać można tylko z postrzegalnego
Co to sztuki artystycznego przedstawienia, pojawiają się kilka spraw: nowatorstwo w konstruowaniu ballady, synkretyzm gatunku (narracja z epiki, dramatyczne dialogi i ujęcie w wierszowaną formę).
Ballada „Romantyczność” dotyczy przeżyć obłąkanej Karusi po śmierci ukochanego Jaśka oraz polemiki narratora ze Starcem. Istnieje motyw z folkloru – zjawia się duch kochanka – łączność świata żywych i zmarłych. Obłąkanie dla romantyków stanowi wyraz niezwykłego życia wewnętrznego; sensualnego postrzegania rzeczywistości. Zjawę widzi tylko Karusia, prosty lud wierzy w jej obecność, a Starzec uważa za niemożliwe istnienie ducha. Miłość przeciwstawia się rozumowi: „Czuciei wiara silniej mówi do mnie, niż mędrca szkiełko i oko”. Pojawiają się antynomie (świat materialny – duchowy, prawdy żywe – martwe). Gnoseologiczna (dotyczącą przedmiotu i sposobu poznawania świata) dyskusja kończy się słowami: „Miej serce i patrzaj w serce”.
