Przyczyny rewolucji tkwły w stosunkach gospodarczo-społecznych. W latach siedemdziesiątych XVIIIw nastąpiła ekonomiczna stagnacja, w końcu zaś lat osiemdziesiątych ogarnął Francję kryzys gospodarczy i polityczny, który zaostrzył konflikty społeczne. Na skutek nieurodzajów szerzyła się drożyzna, niekorzystny układ handlowy z Anglią pozwalał Anglikom wprowadzić ang. Towary na rynek franc., co hamowało rozwój rodzimego przemysłu. Rosło niezadowolenie stanu trzeciego, który coraz ostrzej krytykował uprzywilejowanie stanowiska duchowieństwa i szlachty,
próżniacze życie dworu wersalskiego, nieudolne rządy absolutne i rosnący ucisk podatkowy. Idee oświecenia, szerzone przez wybitnych pisarzy franc., pobudzały do walki o zniesienie przestarzałego systemu politycznego i ustroju feudalnego.
Na czoło stanu trzeciego wysuneła się najbardziej świadoma swych celów politycznych burżuacja, dążąca do obalenia absolutyzmu I zdobycia władzy. W walce o nowy ład społeczny liczyła ona na poparcie drobnego mieszczaństwa i chłopstwa, uginającego się pod obciążeniami na rzecz właścicieli ziemi, państwa I Kościoła.
Nieudolny rząd Ludwika XVI nie mógł opanować sytuacji; długi państwowe stale rosły. Nie mogąc uporać się z problemami finansowymi, król odwołał się do warstw uprzywilejowanych, ale Zgromadzenie Notablów (1787) nie zgodziło się na podatki I wtedy Ludwik XVI zwołał 5 V 1789 Stany Generalne, licząc, że posłowie uchwalą podatki dla ratowania skarbu państwa. Bogate mieszczańswto uznało to za dogodny moment do rozpoczęcia walki o władzę i reformy polityczne.
Zasiadający w Stanach Generalnych (zwołanych do Wersalu) posłowie stanu trzeciego zażądali wspólnych obrad z pozostałymi stanami. Król się temu sprzeciwił. Na wniosek deputowanego E. J. Sieysa, domagającego się zniesienia przywilejów dla szlachty i duchowieństwa, przedstawiciele stanu trzeciego postanowili ogłosić się Zgromadzeniem Narodowym. Nie dopuszczeni do sali obrad zebrali się w sali gry w piłkę i przysięgli, że się nie rozejdą, dopóki nie uchwalą konstytucji. Podejmowane przez króla próby pokrzyżowania planów Zgromadzenia Narodowego nie udały się
i Ludwik XVI musiał zgodzić się na wspólne obrady; była to zgoda pozorna, ponieważ król po kryjomu gromadził wojsko pod Wersalem. Na wiadomość, że ma ono uderzyć na Paryż, doszło do rozruchów i 14 VII 1789 do zdobycia Bastylii. Opanowanie tej niegdyś twierdzy, a zarazem I więzienia stanowiącego symbol absolutyzmu królewskiego, uważa się za początek rewolucji francuskiej. Ludwik XVI, nie dowierzając wojsku, nie zdecydował się na urzycie siły. Przybył do Paryża i zamanifestował pogodzenie się z nową sytuacją; na znak zgody ludu i króla do barw Paryża niebieskiej i czerwonej dołączono biały kolor Burbonów, symbolizujący władzę króla. W ten sposób dano początek narodowej fladze Francji.
Zdobycie Bastylii wywołało ?wrzenie rewolucyjne? na prowincji, gdzie powoływano nowe władze miejskie. Chłopi odmawialiświadczeń na rzecz szlachty i Kościoła, palili zamki i dwory. Pod wpływem tych wydarzeń w nocy
4/5 VIII 1789 Konstynuanta zniosła przywileje stanowe; 26 VIII ogłosiła Deklarację praw człowieka i obywatela. Konstytucja weszła w życie Francji 14 IX 1791. Umiarkowana burźuazja uznała, iź rewolucja jest zakończona. Wypadki we Francji jednak budziły zaniepokojenie na dworach sąsiednich państw, obawiająca się haseł rewolucyjnych I wrzenia wśród własnych poddanych.
Liczni emigranci spośród arystokracji franc. podsycali te obawy, a sam Ludwik XVI podjął tajne zabiegi, by uzyskać pomoc w celu stłumienia rewolucji. W Paryżu przygotowano plan, aby ułatwić królowi ucieczkę I umoźliwić mu przejście do Austrii, gdzie miał stanąć na czele emigrantów i armii niemieckiej. Plan ten został udaremniony przez poczmistrza w Varennes, który podczas zmiany koni w powozie, rozpoznał przebranego za sługę króla. Ludwik XVI zmuszony do powrotu do Paryża, zaprzysiągł konstytucję. We wrześniu 1791 zostało wybrane wg nowej ordynacji wyborczej, opartej na cenzusie majątkowej, drugie Zgromadzenie Narodowe, które przyjęło nazwę Zgromadzenia Prawodawczego (Legislatywa). Wobec niezdecydowanej polityki wewnętrznej i zagranicznej Legislatywa została zmuszona do ustąpienia.
O dalszym losie króla I ustroju Francji miałozdecydować następne Zgromadzenie zwane Konwencją Narodową lub Konwentem Narodowym, wybrane w sierpniu 1792 na podstawie powszechnego prawa wyborczego w dwustopniowym głosowaniu.W konwencji początkowo przewagę mieli żyrondyści, zwolennicy republiki demokratycznej, później jednak wpływy zdobyli bardziej radykalni, walczący o Republikę ludowodemokratyczną jakobini; przewodzili im G.J.Danton i M.Robespierre.
20 IV 1792 rewolucyjna Francja wypowiedziała wojnę Austrii , co wywołało entuzjazm wśród ludu, który spodziewał się, że wojna doprowadzi do całkowitego obalenia istniejącego ustroju. Wojna miała przebieg niegomyślny, na pomoc Austrii przyszły Prusy. Lud paryski posądzając króla o zdradę, uderzył 10 VIII 1792 na pałac królewski Tuileries. Ludwik XVI schronił się pod opiekę parlamentu, który polecił go uwięzić. 22 IX 1792 Konwencja ogłosiła Francję republiką. Pod naciskiem Jakobinów Ludwik XVI został uznany za winnego zamachu na wolność ludu I skazany na śmierć.
Wyrok wykonano 21 I 1793. źniej skazano i stracono królową Marię Antoninę oraz wiele innych osób z otoczenia króla. Obalenie monarchii pogłębiło proces rewolucji we Francji i dodało odwagi do walki, w rezultacie czego pokonano wojska austriackie i pruskie. Niebawem armia franc. przeszła do natarcia i opanowała Belgię oraz dotarła do Renu. Sukcesy wojenne rewolucyjnych wojsk franc. i ścięcie króla zmobilizowały dwory europejskie do walki z Francją. W 1793 powstała pierwsza koalicja, obejmująca kilkanaście państw z Wielką Brytanią na czele. Jednocześnie w samej Francji szerzyły się spiski monarchistyczne, a w Wandei (prowincja przy ujściu Loary) wybuchło wielkie powstanie kontrrewolucyjne. Posłuszeństwo władzom republikańskim wypowiedział Lyon, zaś Tulon zajęli Anglicy. Armie koalicji uzyskały przewagę i zajęły poprzednio utracone obszary oraz zagroziły całej Francji.
W kraju narastały trudności gospodarcze, szerzyła się drożyzna i spekulacja. Dla ratowania rewolucji jakobini powołali Komitet Ocalenia Publicznego, a 24 VI 1793 ogłosili nową konstytucję, najbardziej demokratyczną, zapewniającą wszystkim Francuzom od 21 roku życia bierne i czynne prawo głosowania. Konstytucja gwarantowała oświatę wszystkim obywatelą, pracę bezrobotnym, pomoc społeczną biednym. Ze względu na trwającą wojnę konstytucja ta nie weszła w życie. W celu przeciwdziałania spekulacji wprowadzono najwyższe ceny żywności. Chłopom ułatwiano nabywanie ziemi skonfiskowanej emigrantom I duchowieństwu. Jakobini wprowadzili również reorganizację armii, zobowiązując wszystkich mężczyzn w wieku 18 do 25 lat. Opracowana przez L. Carnota nowa taktyka wojenna pozwoliła Francuzom odzyskać inicjatywę strategiczną. Wojska koalicji zostały wyrzucone za Ren i utraciły część Holandii.
Dyktatura jakobinów była zaciekle zwalczana przez monarchistów. Jakobini odpowiedzieli na to ?polityką terroru?. W Paryżu powołano Trybunał Rewolucyjny, który kontrrewocjunalistów karał śmiercią. Rozpoczęto walkę z Kościołem. Terror jakobinów pdoprowadził do pacyfikacji kraju i stłumienia opozycji. Robespierre nie zmieniając metod rządzenia, likwidował swoichosobistych przeciwników, w tym i Dantona, sprzeciwiającego się terrorowi. Stopniowo przywódca jakobinów zaczął tracić poparcie wśród ludu, coraz bardziej niezadowolonego z krwawych rządów i odczuwającego nadal trudności aprowizacyjne. Wprowadzone przez Robespierr’a sterowanie gospodarką przez państwo godziło w burżuazję. Przeciwnicy Robespierr’a w Konwencji Narodowej dokonali 27 VII 1794 zamachu stanu I aresztowali go, a następnego dnia stracili na gilotynie bez sądu (28 VII 1794). W ten sposób został zamknięty radykalny okres rewolucji.
Rewolucja francuska zniosła całkowicie ustrój feudalny, zapewniła chłopom własność ziemi, zlikwidowała nierówność prawa, wprowadziła wolność słowa I wyznania oraz prawo nietykalności osobistej. Przyczyniła się do upowszechnienia oświaty, zapoczątkowała powszechną służbę wojskową, nadając wojsku charakter narodowy. Rewolucja doprowadziła do zreformowania Francji oraz upowszechnienia i wzmocnienia jej Dobrych Stron. Powstało nowy typ państwa- dzięki rewolucji.
Rewolucja francuska miała wpływ na cała Europę.
BIBLIOGRAFIA:
Lp.: Tytuł: Autor: Wydawnictwo: Rok:
1. Encyklopedia Szkolna historia K.Baczkowski WSIP Warszawa 1993
2. Encyklopedia Popularna J.Kofman PWN 1994
