ANTYK ? CHARAKTERYSTYKA EPOKI
I. FILOZOFIA
1. Filozofowie w Antyku stanowili jedyną najbardziej wykształconą warstwę społeczeństwa. Określono ich mianem mędrców ? byli oni twórcami najwyższego rodzaju wiedzy, czyli mądrości. Filozof musiał być wykształcony, aby móc wyjaśniać przyczyny różnych zjawisk i dochodzić do prawdy o nich.
2. Najważniejsi przedstawiciele filozofii antycznej
a) Sokrates
Filozof grecki , za najwyższe dobro człowieka uważał cnotę i wiedzą, jest autorem słynnej maksymy: ?wiem że nic nie wiem?. Zadziwiał odwagą, spokojem, doceniany i podziwiany przez swych uczniów. W wieku 70 lat został oskarżony o ?bezbożność? i skazany na śmierć.
b) Platon
Swoje poglądy spisał w trzydziestu pięciu dialogach ? utworach o charakterze potocznej rozmowy, przypominającej sokratyczne dochodzenie do prawdy.
Idealista fundamentalnych form i nieśmiertelności. Założył Akademię Platońską.
Rozumienie miłości w relacji Platona (fr. ?Uczty? )
Platon pojmował miłość jako dążenie duszy do osiągnięcia wiecznego posiadania dobra. Twierdził, że podmiotem miłości są dobra realne, z czasem rodzi się świadomość, że piękno dusz jest większe od dóbr rzeczywistych.. Poprzez cele skończone można osiągnąć cele idealne, bezwzględne.
c) Arystoteles
Uczeń Platona, bezkonkurencyjny i największy autorytet naukowy, także dla ludzi średniowiecza. Oprócz dzieł poświęconych logice, fizyce, biologii, psychologii i polityce napisał ?Retorykę? i ?Poetykę?.
3. Epikureizm, Stoicyzm i Cynizm.
a) Epikureizm ? jego twórcą jest Epikur z Samos. Głosił, że ludzie powinni oddawać się pogoni za szczęściem, uwolniwszy się od strachu przed śmiercią i przed bogami. Twierdził, że droga do szczęścia prowadzi przez pracę nad sobą, spokój i wyrzeczenia.
b) Stoicyzm ? jego twórcą jest Zenon z Kiton. Stoicy kierowali się przeświadczeniem, że nad ludzkimi namiętnościami powinien panować rozsądek, umiarkowanie. Uważali, że jedyną wartością jest dążenie do cnoty.
c) Cynizm ? jego twórcą jest Diogenes z Synopy. Wierzył, że wyzwolenie się od własnych pożądań jest cnotą, wyrażał pogardę dla ziemskich wygód. Głosił wolność od rzeczy zewnętrznych, norm i ograniczeń.
2. Humanizm antyczny i Hedonizm
a) Humanizm to postawa intelektualno ? moralna propagująca duchowe i materialne potrzeby człowieka oraz wszechstronny rozwój osobowości ludzkiej. Naczelne hasło humanizmu zaczerpnięte zostało z utworu rzymskiego komediopisarza Terencjusza pt. ?Sam siebie karzący? (Samoudręczyciel)
b) Hedonizm ? to pogląd uznający przyjemność za najwyższe dobro, natomiast unikanie cierpienia i bólu jest głównym warunkiem osiągnięcia szczęścia.
II. CHARAKTERYSTYKA LITERATURY ANTYCZNEJ
1. Rodzaje literackie
Główne: Epika, liryka, dramat. Tworzono widowiska teatralne ( komedie i tragedie), ważna była także historiografia ( dziejopisarstwo), myśli filozoficznej i retoryki (sztuka wymowy).
2. Gatunki literackie
Przypowieść, list, kazanie, psalm, hymn, operowano również metaforyką religijną, stworzono wzór dla światowej liryki miłosnej ( ?Pieśń nad pieśniami? )
3. Mit, jego podział oraz funkcje
a) Mit jest narracyjną opowieścią,wyrażająca wierzenia danej społeczności zwierają one wiadomości o początkach istnienia ludzkości, wyjaśniają po co stworzony jest świat, można w nim znaleźć informacje o bogach, którzy tym światem mieli rządzić.
b) Podział mitów
– mity teogoniczne ? wyjaśniają powstanie bogów i ich natury np. mit o narodzinach Ateny.
– mity kosmogoniczne ? kosmos w j. greckim oznaczało cały świat np. mit o początku świata
– mity antropogoniczne ? od słowa antropos znaczy człowiek, mity o powstaniu człowieka
– mity genealogiczne ? o historii ludzkich pokoleń ?genealogia? czyli historia rodu.
c) Funkcje:
– poznawcza ? dzięki mitom próbowano uzasadniać i interpretować różne niezrozumiałe dla człowieka zjawiska przyrody.
– światopoglądowa ? mity w tym ujęciu stanowiły podstawę wierzeń religijnych
– sakralna ? wprowadzały do życia społeczeństwa kulty bóstw oraz hierarchizowały rytualne obrzędy podczas których składano bóstwom hołd.
– alegorie i symbole w mitach: mit nie wyraża treści wprost, ale poprzez umowne obszary i motywy, najczęściej stosowane to symbol ( motyw, który posada w tekście znaczenie ukryte, domyślne, czytelnik może sam zinterpretować ten motyw np. symbol pięty Achillesa) i alegoria ( jest to także motyw ukryty, jednak znaczenie alegoryczne odczytywane jest jednoznacznie np. mit o Demeter i Persefonie).
d) Politeizm w mitologii
Mitologia jest politeistyczna – wielobóstwo. Przeciwstawieniem jest monoteizm (?Biblia?)
4. Tragedia i dramat
a) Tragedia
to naśladowcze przedstawienie akcji poważnej, wyrażona w języku ozdobnym, przedstawiona w formie dramatycznej, która przez wzbudzenie litości i trwogi doprowadza do oczyszczenia ? katharsis?.
Przykładem jest ?pieśń kozła? opierała się na mitach, wywoływała emocjonalne aspekty. Mówiła o cierpieniu, umieraniu, nieuchronności losu, odpowiedzialności, winie, zemście i trudnościach w rozpoznawaniu tego co boskie.
b) Wyróżniamy trzech tragików:
– Ajschylos ? charakter liryczny, przeważają partie chórowe, rozmowa chóru z Koryfeuszem
-Sofokles ? postacie kobiece, nasilenie konfliktów międzyludzkich, wzmacnia akcję
– Eurypides ? wprowadzał charakterystykę postaci, realizm akcji.
c) Cechy tragedii:
– tragedia jest uniwersalna dosłownie
– jest to żywe zaprzeczenie liryki
– dotyczy świata
– udział w niej biorą bogowie, ludzie, los
– związanie osoby z ogólnym porządkiem świata
– nieszczęścia nie są osobiste
– tragedia jest buntem człowieczeństwa przeciwko naturze
– los bohatera jest losem wszystkich
– rola chóru
d) Układ i forma dramatu
– starogrecki dramat odbiega od współczesnego, ponieważ górowało w nim słowo poetyckie, recytowane na tle muzyki
– wielkie znaczenie partii chórowych, które nadawały całości charakter operowy
– brak podziałów na akty i sceny
e) Części dramatu:
– prolog
– parados
– stasimon epizodia
– eksodos
f) Cechy kompozycyjne dramatu
1) określona jest zasada trzech jedności
– czasu wydarzeń w dramacie
– miejsca – musiały być zachowane ? jedno miejsce wydarzeń
– akcji – przebieg wydarzeńograniczony do jednego wątku
2) Hybris ? duma, zarozumiałość, wyzwanie wobec bogów ściągających karę
– istnienie konfliktu tragicznego, równorzędnych przeciwstawnych wartości
– ironia tragiczna
– katharsis ? wzbudzenie u odbiorcy litości
– perypetia czyli nagła zmiana w życiu bohatera, nadająca nowy kierunek w akcji, przeciwny do działań i oczekiwań odbiorcy
g) Poezja
– Poezja tyrtejska ? wzywająca do walki z wrogiem, męstwa bojowego i wyzwolenie ojczyzny.
– Epigramat ? krótki utwór poetycki z zaskakującą pointą, wywodzący się z napisów
(najczęściej dwuwersowych), umieszczanych w starożytnej Grecji na pomnikach i nagrobkach.
5. Biblia
a) Ogólnie o Biblii
-Biblia jest to zespół dzieł połączonych jedną osią podstawową tzw. Ideą przymierza.
-Biblia dla chrześcijan jest Księgą Świętą, czyli wiąże się z moralnością, po hebr. ?oddzielony?.
-Biblia nie jest historią świętych, lecz Boga.
– Biblia pochodzi od słowa ?biblios? co oznacza łodygę papirusu.
b) Język
Biblia jest trójjęzyczna:
– Stary Testament ? j. hebrajski, niektóre fragmenty w j. aramejskim i greckim
– Nowy Testament ? większość j. grecki z wyjątkiem ewangelii św. Mateusza napisana po aramejsku.
c) Autorstwo biblii
– Stary Testament – większość autorów była anonimowa. Teksty prawne ? Mojżesz, księgi mądrościowe ? król Salomon, hymny i psalmy z królem Dawidem.
– Nowy Testament ? Jezus z Nazaretu ( podobnie jak Sokrates nie zostawił żadnej spuścizny literackiej) jego słowa i myśli przekazywali jego uczniowie w swoich ewangeliach.
d) Gatunki literackie
Biblia nie jest pod względem gatunków księgą jednolitą, jest zbiorem pism, które są urozmaicone pod względem gatunku: opowiadanie historyczne, sagi rodu, epos, nowele, kroniki, dialogi filozoficzne, listy, pieśni, hymny, modlitwy, kazania, treny.
Gatunki te uległy ewolucji i nieco się zmieniły.
