1. Zakaz uczenia dzieci po polsku w zaborze rosyjskim
a) Praca Joanny Lipskiej
r6; wzruszająca postać młodej dziewczyny, która z wielką prostotą spełnia obowiązek narodowy, uczy dzieci czytać i pisać po polsku, mieszka w rwielkim mieście wielkich Niemiec\”, jak podaje autorka dla zmylenia cenzury,
r6; udzielając biednym dzieciom lekcji, kontynuuje tradycje rodzinne jako córka pedagoga oraz realizuje hasło pozyty-wistów rpracy u podstaw\” – cząstkę programu decydującego
0 szansie przetrwania narodowego; taki program realizowało w zaborze rosyjskim wielu nauczycieli uczących dzieci potajemnie i rozumiejących sens pracy oświatowej w okresie niewoli,
r6; skromna, cicha, nieśmiała, szlachetna, uzdolniona, nieprzeciętna; pragnie być kimś i czynić dobro innym; gotowa do poświęceń, chce czuć się użyteczna, dopomóc bratu w utrzymaniu ich obojga, nie chce być dla niego ciężarem; na ukształtowanie się ich losów wywierały wpływ okoliczności zewnętrzne, położenie kraju, warunki polityczne,
r6; praca jej przynosi korzyści nie tylko dzieciom i ich rodzicom, ale również, poza skromnym zarobkiem, daje jej zadowolenie wewnętrzne, utrwala w niej przekonanie o własnej wartości
1 świadomość, że jest pożyteczna dla innych; to przeświadczenie dodaje jej pewności siebie i przeobrażają wewnętrznie i zewnętrznie; praca podstawowym kryterium wartości człowieka,
r6; ojciec jej, nieżyjący już, został wyrzucony ze szkoły z powodów politycznych, których ze względu na cenzurę autorka nie podaje (rDlaczego? Daleka przyszłość zdumiewać się będzie: tymczasem wszyscy to łatwo odgadną. W sile wieku usłyszał, że nie ma prawa pracować tak, jak chciał i umiał ani pożywać owoców swej pracy\”, a zmarszczki rna czolejego złożyły nie lata, lecz jedna chwila, ta, w której mu w ścianach szkoły powiedziano: Idź stąd precz!\”). b) Nauczanie domowe jako obrona przed wynarodowieniem
r6; nauczycielka staje przed sądem; praca jej, chociaż w tak małym zakresie, nie podoba się władzom zaborczym, dopatrującym się w szerzeniu oświaty zagrożenia dla siebie; woleliby, by Polacy ulegali tylko wpływowi szynku, bo wówczas nie myśleliby o odzyskaniu niepodległości; zaborcy zamykali polskie szkoły, karali nauczycieli, a ci mimo represji nie rezygnowali z tajnego nauczania,
r6; brat Joanny, skromny urzędnik, pracujący po nocach, utrzymujący siebie i siostrę i mieszkający razem z nią, daje dowód wielkiej miłości i przywiązania do niej; nie dopuszcza do uwięzienia siostry, zadłuża się u lichwiarza, aby ją uchronić przed więzieniem,
r6; bohaterstwo Lipskiej; zagrożona surowymi represjami nie przerywa pracy i nie odpycha od siebie dzieci, nie może zawieść ich zaufania mimo sądu i zakazu władz; otrzymuje ciche przyzwolenie brata i w jej małym mieszkaniu znowu słychać głos dziecka, które szeptem prawie czyta: a… b… c…
