Adam Mickiewicz (1798-1855)
Największy poeta polskiego romantyzmu, pierwszy spośród wieszczów narodowych.
Życiorys:
Urodził się 24 grudnia 1798 roku w Zaosiu koło Nowogródka. W roku 1801 rodzina Mickiewiczów przeniosła się do Nowogródka,gdzie w latach 1807-1815 poeta uczęszczał do szkoły prowadzonej
przez dominikanów. W latach 1815-1819 Mickiewicz studiuje na wydziale filologicznym Uniwersytetu Wileńskiego, pod kierunkiem takich znakomitych profesorów, jak Joachim Lelewel czy Jędrzej
Śniadecki. W czasie studiów poeta należał do Towarzystwa Filomatów (miłośników nauki). Było ono organizacją tajną, skupiającą nieliczne grono studentów starszych roczników. Patriotyzm manifestowano bardzo ostrożnie, gdyż zdawano sobie sprawę z niebezpieczeństwa w razie wykrycia organizacji.
W 1820 roku powstało tajne Towarzystwo Filaretów, założone przez Tomasza Zana. Było bardziej radykalne w sprawach przejawiania patriotyzmu. Wysuwali oni hasło niepodległości. Mickiewicz przeszedł na stronę filaretów. W tym okresie napisał dwa wiersze programowe: „Odę do młodości”, „Pieśń filaretów”, w których to utworach wyłaniają się ślady ideologii oświeceniowej w hasłach ogólnego braterstwa ludzi, w postulacie służby jednostki społeczeństwu. Forma tych utworów jest zgodna z ustaleniami poetyki klasycznej (nierówny wiersz dla oddania falujących gwałtownych uczuć, motywy mitologiczne, przemyślana kompozycja oparta na równoległości dwóch wątków treściowych: młodości i starości), ale są już hasła zupełnie nowe, zgodne z romantycznym poglądem na świat (sięganie, gdzie wzrok nie sięga, łamanie, czego rozum nie złamie, pojęcie
świata ducha…). Nowe jest również obrazowanie poetyckie (używanie obrazów przeczących zasadzie klasycznego dobrego gustu, jak np. „płaz w skorupie”, „wody trupie”).
W 1819 roku Mickiewicz musiał objąć stanowisko nauczyciela w szkole kowieńskiej. Nie angażował się wtedy w pracę, która go nudziła. W tym okresie zmarła mu matka oraz wyszła za mąż jego ukochana – Maryla Wereszczakówna – stało się to początkiem dramatu Mickiewicza, którego ślady znajdą mocny wyraz w twórczości poetyckiej.
Twórczość:
„Ballady i romanse”
W 1822 roku wydaje „Ballady i romanse”. Rok ten jest uznawany za umowną datę rozpoczęcia romantyzmu w Polsce. „Ballady i romanse” otwiera ballada „Romantyczność”. Stanowi ona poetycki wstęp do cyklu, koncentruje się na kluczowych dla romantyzmu problemach ludowości, jako określonego stosunku do świata oraz rzeczywistości niedostępnej ludzkiemu poznaniu rozumowemu, ale otwartej przed intuicją, widzeniem wewnętrznym, związanym z emocjonalną, a nie intelektualną sferą ludzkich doznań. Balladę kończy apel: „Miej serce i patrzaj w serce!”
W balladach można dostrzec trzy podstawowe składniki romantyzmu:
– ludowość
– naturę
– historię
„Dziady” cz. II i III
W 1823 r ukazał się drugi tom poezji Mickiewicza, a w nim obok „Grażyny”- „Dziady” cz. II i IV, nazywane inaczej „Dziadami” wileńsko-kowieńskimi. Ta część „Dziadów” powstała w okresie pobytu Mickiewicza w Kownie.
W „Dziadach” wyróżnić można dwie warstwy treściowe: przedmiotową, tj. opis obrzędu dziadów (ta warstwa góruje w II części) i podmiotową, na którą składa się obraz cierpień Gustawa, z wyraźnymi aluzjami do przeżyć samego Mickiewicza (głównie w części IV). Utwór związany jest bardzo mocno z przeżyciami poety w Kownie (śmierć matki i małżeństwo Maryli).
W 1823 roku władze policyjne trafiły na ślad tajnych organizacji młodzieżowych, działających nie tylko w Wilnie, ale także w innych miastach Litwy. Miejsce księcia Adama Czartoryskiego (kuratora okręgu szkolnego) zajął senator Nowosilcow, znany z wrogości do Polaków. Po patriotycznych wystąpieniach 3-majowych na uniwersytecie uwięziono Mickiewicza, a następnie zesłano go do Petersburga, gdzie nawiązał kontakt z rewolucyjnym kołem poetów rosyjskich, późniejszych uczestników powstania dekabrystów. Wkrótce został zmuszony do opuszczenia stolicy i zesłano go do Odessy. Udało mu się wejść do elitarnych kół towarzyskich. W tym czasie odbył odbył wyprawę na Krym, rezultatem której były „Sonety krymskie”, wydane w 1826
roku w Moskwie. W tomiku (pt. „Sonety”) znajdowały się również sonety związane z życiem w Odessie.
„Sonety krymskie”
„Sonety krymskie” są wyrazem zainteresowań Wschodem, sztuką orientalną szerzących się wśród studentów Uniwersytetu Wileńskiego. Mickiewicz podczas pobytu w Petersburgu interesował się w sposób amatorski Wschodem (literatura, język, historia). Wielką rolę w „Sonetach” odgrywają opisy przyrody i wysuwają się one na plan pierwszy. Podmiotem lirycznym jest tu nowy typ bohatera, uosobiony w postaci Pielgrzyma. Poddany on jest życiu natury i jej żywiołów. Natura przytłacza Pielgrzyma swym ogromem.
„Konrad Wallenrod”
W końcu 1825 roku Mickiewicz opuścił Odessę i przeniósł się do Moskwy, gdzie miał już zapewnioną posadę w kancelarii generała-gubernatora. Przybył do Moskwy w dwa dni po wybuchu powstania dekabrystów w Petersburgu. Klęskę przyjaciół rewolucjonistów przeżył bardzo głęboko („Do przyjaciół Moskali”). Klęska ta przekonała poetę o sile caratu, co znalazło odbicie w „Konradzie Wallenrodzie”. Ta powieść poetycka ukazała się w roku 1828 po wielu kłopotach z cenzurą.
Po opublikowaniu tego utworu Mickiewiczowi grunt zaczął palić się pod nogami i tylko sprawna pomoc przyjaciół pozwoliła mu na ucieczkę z Rosji, skąd udał się do Niemiec, gdzie w Berlinie powitała go liczna kolonia polska. Następnie zwiedził Drezno, Pragę, odwiedził Goethego (otrzymał od niego autograf i gęsie pióro) w Weimarze, Włochy.
Powstanie listopadowe w twórczości Mickiewicza
W grudniu 1830 roku doszła do poety wiadomość owybuchu powstania listopadowego w Polsce, którą Mickiewicz bardzo przeżył. W końcu grudnia był zdecydowany wyjechać do Polski, by wziąć udział w powstaniu, jednak wypadki w Bolonii w lutym 1831 roku pokrzyżowały te plany. Wyjechał z Rzymu w kwietniu 1831 roku i przez Szwajcarię udał się do Paryża, skąd planował wyjazd do kraju. Ostatecznie nie dostał się do Królestwa, a po klęsce powstania udał się do Drezna. Spotykając emigrantów popowstaniowych, szczególnie oficerów, napisał wiele wierszy o powstaniu, m.in. „Redutę Ordona”, na podstawie opowiadań Stefana Graczyńskiego, adiutanta generała Jana Nepomucena Umińskiego.
„Dziady” cz. III
Wtedy też powstają „Dziady” CZ. III (drezdeńskie), które zostają wydane w 1832 r. Ten dramat romantyczny stanowi szczytowe osiągnięcie poety – wieszcza, który przenosi się do Paryża i tam działa wśród emigracji popowstaniowej. „Dziady” CZ. III przenoszą sytuację procesu Filaretów na cierpienia Polaków po powstaniu listopadowym. Na tle tych doniosłych wydarzeń rodzi się poeta – Konrad, któremu poezja daje moc tak ogromną, że gotów jest rywalizować z samym Bogiem o „rząd dusz”. Konrad porusza się po chwiejnej granicy pomiędzy
bluźnierstwem a świętością, aby w końcu osiągnąć odpuszczenie win za sprawą Księdza Piotra, któremu objawia się przyszłość ojczyzny ujęta w ramy mesjanizmu – „Polska Chrystusem narodów”. „Dziady” to monumentalne widowisko wykorzystujące w swej poetyce improwizacje, sny, sceny zbiorowe.
„Pan Tadeusz”
W 1834 r wychodzi kolejne wielkie dzieło Mickiewicza – epos „Pan Tadeusz”. Utwór ten skierowany jest wyraźnie do emigracji polskiej. Ukazuje zmierzch kultury szlacheckiej, wspólnej wszystkim uciekinierom z kraju. Z epicką obrazowością poeta maluje świat, który odszedł już do historii, a istnieje tylko w pamięci ludzkiej. W ten sposób Mickiewicz apeluje do poczucia więzi wśród polskich emigrantów, które pomogłoby przezwyciężyć wzajemną niechęć narosłą na „paryskim bruku”.
„Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego”
Również wydane rok wcześniej dzieło „Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego” skierowane jest do emigrantów, choć w bardziej bezpośredni sposób. „Księgi” stanowią katechizm polskich emigrantów nazywanych tu pielgrzymami czy żołnierzami wolności, którzy czekają na swój moment w dziejach, aby znowu walczyć.
Publicystyka, „Liryki lozańskie”, towianizm, „czyn romantyczny”
W latach trzydziestych Mickiewicz angażuje się w publicystykę „Pielgrzyma Polskiego”, a następnie w działalność mistyczną Andrzeja Towiańskiego. W tym czasie tworzy ostatnie swoje wiersze „Liryki lozańskie” i w czterdziestym roku życia niespodziewanie milknie. Badacze literatury dopatrują się w tym wpływu Towiańskiego, jednak do dziś ta kwestia pozostaje niezbadana. W czasie Wiosny Ludów Mickiewicz nareszcie zamienia słowa w czyn i w 1848 r. wyruszado Włoch, aby formować tam polski legion zbrojny, zwany potem „Legionem Mickiewicza”. Potem w 1855 r., w czasie wojny rosyjsko – tureckiej udaje się na Wschód, żeby
wziąć udział w formowaniu wojsk polskich mających walczyć u boku Turcji.
