AGRESJE NIEMIECKIE
Anschluss Austrii
Ekscesy antyżydowski, walka z komunistami i przeistoczenie Niemiec w państwo policyjne były dla Hitlera wstępem do kolejnego etapu; najpierw tajnych, następnie coraz bardziej jawnych zbrojeń. Miały one na celu uczynienie z III Rzeszy największej potęgi militarnej świata, by w ten sposób zdobyć dominację nad światem. Coraz częściej w propagandzie hitlerowskiej mówiło się o potrzebie wywalczenia sobie przez naród niemiecki „przestrzeni życiowej” ( Lebensraum ).
Zakaz posiadania siły zbrojnej ( powyżej 100 tys żołnierzy ) i zakładów zbrojeniowych, potwierdzony Traktatem Wersalskim, łamał Hitler metodycznie już w pierwszych latach swej dyktatury. Zaledwie w ciągu roku od momentu przejęcia władzy liczba dywizji Raichswehry uległa podwojeniu. W dniu 13 V 1935 r. marszałek Goering publicznie zakomunikował podjęcie zbrojeń lotniczych i tworzenie nowej Luftwaffe. W trzy dni później jawnie już gwałcąc postanowienia Traktatu Wersalskiego – wprowadzono w Trzeciej Rzeszy obowiązek służby wojskowej. Nieśmiałe początkowo protesty Zachodu, zwłaszcza Francji, przestały mieć jakiekolwiek znaczenie gdy Hitler, 18 VI 1935 r. zawarł z Wielką Brytanią umowę dotyczącą liczebności floty niemieckiej. Układ ten legalizował niejako dalsze zbrojenia Rzeszy. Ośmielony tym Hitler w niecały rok później pokonał następne ograniczenie; 7 III 1936 r. wojska niemieckie wkroczyły do zdemilitaryzowanej strefy Nadrenii. Znów sprawa zakończył się na papierowych protestach.
Po tych sukcesach, bez większych obaw, mógł Hitler demonstrować swą aktywność na arenie międzynarodowej – najpierw jawną interwencją w wojnę domową w Hiszpanii, a następnie bezkrwawym zaborem Austrii. Ten zabór, czyli tzw. Anschluss, poprzedzony był ważnymi wydarzeniami w tym kraju, gdzie od 1932 r. na czele rządu stał jeden z przywódców Partii Chrześcijańsko – Społecznej, Engelbert Dollfuss. Jego coraz bardziej dyktatorskie rządy doprowadziły do zamieszek, po których stłumieniu wprowadzona została konstytucja oparta na wzorach totalitarnych. Ogólne niezadowolenie starali się wykorzystać, popieranie przez III Rzeszę, miejscowi narodowi socjaliści, których Dollfuss zwalczał.
W lipcu 1934 r. podjęli oni próbę przejęcia władzy. W czasie puczu kanclerz Dollfuss został zamordowany. Rebelię udało się jednak stłumić przez wierne rządowi wojsko i policję. Hitler, patronujący całej akcji, nie mógł zbrojnie wspomóc spiskowców. Nie tylko jednak z obawy przed reakcją mocarstw zachodnich, jak faszystowskich Włoch, które uważały Austrię za strefę swoich wpływów. Mussolini nie uważał się jeszcze wówczas za sojusznika hitlerowskich Niemiec. Niepokoił się natomiast, że Hitler po zajęciu Austrii i uzyskaniu wspólnej granicy z Włochami, będzie dążył do aneksji włoskiej części południowego Tyrolu, zamieszkałego przez tysiące Niemców. Nie wykluczał nawet akcji zbrojnej na wypadek jawnej interwencji Hitlera. W Berlinie postanowiono więc plany wobec Austrii odłożyć na jakiś czas. Dopiero na początku 1938 r. hitlerowskie bojówki w Austrii otrzymały instrukcję rozpoczęcia kolejnych akcji paraliżujących normalne życie w kraju. Aktualny kanclerz, Kurt Schuschnigg, rozpoczął rokowania z Hitlerem, który postawił warunek przekazania szeregu najważniejszych stanowisk państwowych austriackim nazistom. Gdy Schuschnigg zapowiedział przeprowadzenie plebiscytu w tej sprawie, Hitler zgromadził nad granicą austriacką liczne jednostki Wehrmachtu. Pod tą groźbą Schuschnigg ustąpił z urzędu kanclerskiego, przekazując go głównemu austriackiemu naziście, Arthurowi Seyss – Inquartowi. Ten zaś natychmiast zwrócił się do rządu Rzeszy o pomoc wojskową. Dnia 12 III 1938 r. armie niemieckie zajęły Austrię, przekształcając ją w jedną z prowincji Niemiec – Ostmark ( Marchia Wschodnia ).
Układy monachijskie. Zabór Czechosłowacji
Po Austrii kolejnym celem Hitlera stała się Czechosłowacja. Prowokując konflikt z tym krajem, zamierzał on znów posłużyć się „dyplomacją szantażu”, tak wobec Europy jak i rządu czechosłowackiego.
Przedmiotem konfliktu miały stać się Sudety, jeden z najbardziej uprzemysłowionych regionów Czechosłowacji, położony na pograniczu z Niemcami i zamieszkały w znacznej części przez niemiecką mniejszość narodową. Niepokoje zainicjował działająca w Sudetach nacjonalistyczna Partia Sudecko – Niemiecka, pod przywództwem Konrada Henleina, organizując pod hasłem oderwania Sudetów od Czechosłowacji, zakrojone na szeroką skalę akcje dywersyjne i sabotażowe. Zastosowane przez władze czechosłowackie środki zapobiegawcze wywołały ostre ataki prasy niemieckiej, potępiające rzekome znęcanie się nad ludnością niemiecką w Sudetach. Rząd w Pradze atakowano też za tolerowanie działalności komunistycznej, która uległa wyraźnemu nasileniu w tym kraju po zawarciu w 1935 r. układu o pomocy wzajemnej między ZSRR a Czechosłowacją. Przemówienia Hitlera i ministra propagandy Goebelsa na kongresie NSDAP zawierały niedwuznaczne zapowiedzi nie tylko „wyzwolenia uciskanych Niemców”, ale także likwidacji państwa czechosłowackiego jako „ośrodka komunistycznej dywersji„na Europę. Dla rozbijania od wewnątrz Czechosłowacji posłużono się nacjonalistami słowackimi, których przywódcy, Hlinka i Tiso dążyli do utworzenia odrębnego państwa słowackiego.
Wspomniana wyżej kampania propagandowa oraz stawiana coraz bardziej niedwuznacznie groźba rozstrzygnięcia konfliktu siłą, wyraźnie przestraszyły Europę. Dyplomacja francuska i angielska zaczęły wywierać presję na rząd czechosłowacki i prezydenta Benesa, skłaniając ich do dobrowolnych ustępstw. Gdy naciski te nie przyniosły widocznych rezultatów, Francja i Anglia zdecydowały się na krok bez precedensu. Same mianowicie udzieliły Hitlerowi międzynarodowych gwarancji dla usankcjonowania jego bezprawnych żądań. Dnia 29 IX 1938 r. w Monachium odbyła się konferencja z udziałem szefów rządów Niemiec, Włoch, Francji i Anglii. W następstwie tej konferencji Hitler, Mussolini, Chamberlain i Daladier podpisali układ upoważniający III Rzeszę do aneksji tzw. Obszaru Sudetów. Rząd czechosłowacki nie został nawet zaproszony do udziału w obradach.
Dnia 1 X 1938 r. wojska niemieckie przekroczyły granicę czeską i zajęły Sudety. Kilka dni później prezydent Edward Benes podał się do dymisji i wyemigrował z kraju. Jego następcą został konserwatywny polityk Emil Hacha. Nowy rząd prowadził uległą wobec Berlina politykę, licząc na zachowanie niepodległości okrojonego kraju. Dnia 18 II 1939 r. Rzesza wyraziła gotowość udzielenia gwarancji uszanowania niepodległości Czechosłowacji jednak pod warunkiem ogłoszenia przez nią całkowitej neutralności, akcesu do paktu antykominternowskiego, wystąpienia z Ligi Narodów, zrezygnowania z samodzielnej polityki zagranicznej, redukcji armii i udzielenia Rzeszy różnego rodzaju przywilejów gospodarczych.
Ustępstwa te nie zapobiegły jednak likwidacji państwa Czechosłowackiego. Już w końcu lutego, za namową Niemiec, ukonstytuował się w Słowacji samozwańczy prohitlerowski rząd pod kierownictwem księdza Tiso. Gdy rząd w Pradze uznał go za nielegalny, Tiso zwrócił się do rządu niemieckiego z prośbą o pomoc. Równocześnie nacjonaliści ukraińscy ogłosili utworzenie odrębnego państwa, z należącej do Czechosłowacji Ukrainy Zakarpackiej.
Występując jako obrońca rzekomo uciskanych narodów: słowackiego i ukraińskiego, Hitler wystosował ultimatum do Pragi, wzywając do siebie prezydenta Hachę i ministra spraw zagranicznych Chwalkowskiego. W Berlinie wręczono im do podpisania gotowy dokument stwierdzający, że Czechy i Morawy zostają włączone w skład Rzeszy Niemieckiej. Na protesty Hachy Hitler odpowiedział groźbą natychmiastowego zbombardowania Pragi. Szantaż się powiódł i wspomniany dokument został podpisany przez czeskich polityków.
Dnia 16 III 1939 r. oddziały Wehrmachtu wkroczyły do stolicy Czech. Tego samego dnia w dawnej siedzibie królów czeskich, w zamku hradczańskim, Hitler podpisał dekret o utworzeniu tzw. „Protektoratu Czech i Moraw”. Dotychczasowy prezydent i rząd czeski został zachowany pod warunkiem całkowitego posłuszeństwa wobec „protektora Rzeszy” w Pradze – Constantina von Neuratha.
Nowo powstałe państwo słowackie dobrowolnie oddało się pod „opiekę” Rzeszy. Nie zostały za to uwzględnione nadzieje nacjonalistów ukraińskich. Ukrainę Zakarpacką postanowił bowiem Hitler oddać Węgrom. Regent Horthy złożył w rewanżu przyrzeczenie przyłączenia się Węgier do paktu z „osią”.
