Analiza ekonomiczna – podstawowe wiadomości
1. Metody analizy ekonomicznej.
a) metoda porównań
b) metoda kolejnych podstawień, różnic cząstkowych, podstawień krzyżowych
2. Analiza działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa
a) pomiar produkcji
b) zdolność produkcyjna
c) analiza struktury asortymentowej, rytmiczności produkcji (równomierność wykonania)
3. Analiza kosztów własnych przedsiębiorstwa.
a) podział kosztów
b) układ rodzajowy i układ kalkulacyjny
c) próg rentowności
d) analiza kosztów pracy
4. Analiza gospodarki środkami trwałymi i obrotowymi
a) produkcyjność środków trwałych
b) wpływ gospodarowania środkami trwałymi na wynik ekonomiczny
5. Analiza źródeł finansowania przedsiębiorstwa
a) aktywa i pasywa
b) pokrycie finansowe majątku trwałego
Analiza ekonomiczna zajmuje się badaniem struktury zjawisk i procesów gospodarczych oraz przyczyn, które doprowadziły do powstania danego zjawiska czy procesu gospodarczego.
Analiza dzieli się na:
strukturalna (bada z jakich cząstek składa się poszczególne zjawisko gosp.)
przyczynowa (źródła powstania przyczyny)
Analiza ekonomiczna dzieli się na:
makroekonomiczna (dotyczy zjawisk i procesów w całej gosp.)
mikroekonomiczna (procesy zachodzące w naszej firmie)
Celem analizy ekonomicznej jest dostarczanie danych (dane – ciąg zdarzeń), które są użyte w procesie decyzyjnym.
Analiza ekonomiczna zajmuje się:
1. szeregiem kwestii w przed., wynikami finansowymi
2. wynikiem materialnym (firma handlowa – obrót; firma produkcyjna – wypracowany asortyment produktów; firma usługowa – asortyment usług)
3. kosztami własnymi
4. postępem technicznym i innowacją
5. możliwościami rozwoju
6. gospodarką środkami trwałymi
7. gospodarką materiałową
8. gospodarką zasobami ludzkimi
9. wartością przedsiębiorstwa, majątkiem firmy
Wskaźniki dzielimy ze względu na:
1. cechy pojemności (obszar zjawiska obejmowany przez wskaźnik)
wskaźniki syntetyczne, cząstkowe, szczegółowe
2. cechy decyzyjności (możliwość wpływania na kształtowanie się wielkości wsk.)
wskaźniki sterowalne – mamy znaczny wpływ na wsk.
wskaźniki niesterowalne – wpływ na wskaźnik jest poza kontrolą
3. cechy motywacyjności (na ile wskaźnik zmusza nas do działania)
neutralne – bez względu na jego wielkość nie reagujemy
preferencyjny – gdy wahania tego wskaźnika zmuszają nas do działania
Analiza ekonomiczna:
a) ex post (dokonywana po fakcie, ocena zjawisk które już zaszły)
b) operacyjna (w chwili obecnej)
c) ex ante (dotyczy czegoś co się dopiero wydarzy)
– taktyczna (do roku)
– strategiczna (jak sobie określimy)
Etapy analizy ekonomicznej:
1. dokładne określenie przedmiotu analizy
2. wybór kryteriów oceny
3. określenie adekwatnych miar
4. ustalenie jednostki odniesienia
5. ustalenie odchyleń sytuacji rzeczywistej od planu
6. określenie przyczyny
7. określenie działań racjonalizujących zjawisko / proces
Źródła informacji:
1. pozaewidencyjne
dane postulowane w krótko i długookresowych planach przed. (biznes plan)
analizy dokonywane w okresach poprzednich
wyniki kontroli z lat ubiegłych
dane i informacje o innych przed. działających w naszym sektorze
informacje prawne (prawo gospodarcze)
2. ewidencyjne
dokumentacja pierwotna i wtórna (asygnaty kasowe, dowody sprzedaży)
zapisy dokonywane w syntetycznych i analitycznych urządzeniach ewidencyjnych (konta, rejestry, kartoteki, dyskietki)
sprawozdawczość dokonywana przez firmę
Metody analizy ekonomicznej:
1. metody indukcyjne
– punkt wyjścia (szczegół ogół)
– przyczyna skutek
– czynnik wynik (b. szczegółowa, rozpatrujemy każdy element, czasochłonna, zaleta – metoda bardzo dokładna)
2. metody dedukcyjne
– szczegół ogół
– przyczyna skutek
– czynnik wynik (mniejsza dokładność, mniej poświęcamy czasu)
Metody porównań:
1. metoda porównań w czasie – kształtowanie określonych czynników, wskaźników w stosunku do danych z okresu bazowego lub przeszłego.
metoda zwykła – wszystkie dane odnosimy do jednego stałego okresu (bazowy)
metoda łańcuchowa (każda dana odnoszona jest do wielkości danej w okresie poprzednim)
2. metoda porównania wielkości rzeczywistych z planowanymi
metoda porównań wewnętrznych – porównujemy wskaźniki w danym przedsiębiorstwie.
metoda porównań zewnętrznych – porównujemy nasze przedsiębiorstwo do podobnego na rynku.
Metoda kolejnych podstawień – patrzymy na ile czynnik wpłynął na nasze rozwoje gospodarcze. Dotyczy sumy iloczynu, ilorazu.
Metoda różnic cząstkowych
Metoda podstawień krzyżowych
Produkcja jest to efektywne wykorzystanie czynników wytwórczych. Produkcja służy do wykrycia:
wskaźnika efektywności pracy
wskaźnika zdolności produkcyjnej
wskaźnika majątku przedsiębiorstwa
Jeśli wielkość produkcji (licznik) rośnie szybciej od mianownika, oznacza to bardziej efektywne wykorzystanie czynnika w mianowniku.
Mierniki produkcji:
1. naturalne – wielkość w jednostkach fizycznych (m, m2, m3, szt.)
2. umowne – pozwalają przeliczyć produkcję różnych wyrobów, w ramach jednego asortymentu na określony umowny produkt (piwo, wino, wódka – 100% spirytusu)
3. wartościowe – pozwalają na porównanie różnych asortymentów, różnych typów wyrobów i wyrażenie ich wartości w pieniądzu.
4. pracochłonności:
brutto (produkcja towarowa, globalna)
netto (produkcja czysta, sprzedaż netto)
Produkcja towarowa – wartość wytworzonej produkcji przemysłowej przeznaczonej do sprzedaży (wyroby gotowe, półfabrykaty, części, usługi przemysłowe)
Produkcja globalna – całkowity efekt działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa.
Produkcja czysta – wartość nowo wytworzonych wyrobów w przedsiębiorstwie w danym okresie czasu.
Produkcja sprzedana netto – różnica między wartością sprzedaży w cenie zbytu, a kosztami materiałowymi pomniejszonymi o amortyzację.
Zdolność produkcyjna jest to sprawność techniczna maszyn i urządzeń wyrażająca się w ilości wyprodukowanych w danym okresie wyrobów, bądź możliwościach przerobu określonej ilości surowca w jednostce czasu.
potencjalna – to co byliśmy w stanie wytworzyć
aktualna – to co możemy wytworzyć
efektywna – to co faktycznie wytworzymy
Czynniki aktualnej zdolności produkcyjnej:
wielkość instalacji, maszyn i urządzeń.
dostępność siły roboczej.
dostępność gotówki.
zaopatrzenie (dostępność surowca)
klienci (wymogi techniczne, technologiczne)
wydajność (różnorodność i liczba wykonywanych zadań)
Czynniki efektywnej zdolności produkcyjnej:
umiejętne, efektywne organizowanie w fazie planowania
stopień wykorzystania maszyn i technologii
umiejętność i wszechstronność pracowników
efektywne zaopatrzenie
motywacyjność płac, wydajność pracy
Możliwości zmiany zdolności produkcyjnych (zmiana jest tym szybsza im wyższego poziomu struktury dotyczy)
czas niezbędny do wykonania zmiany zdolności produkcyjnych jest proporcjonalny do wielkości zmiany i przyrostu zdolności produkcyjnych.
liczba zmian w ramach zdolności produkcyjnych dokonywanych w określonym czasie jest ograniczona
Sposoby analizy struktury asortymentowej produkcji:
1. Analiza obserwacji sprzedaży, obserwacji kształtowania zapasów wyrobów gotowych przedsiębiorstwa.
2. SAP zależy od możliwości technicznej przedsiębiorstwa, potrzeb materiałowych, surowcowych (zaopatrzenie) i zapotrzebowania w zakresie siły roboczej; zewnętrznie – potrzebami odbiorców.
SAP obejmuje:
analizę wykonania planu produkcji pod względem osortymentowym.
ustalenie czynników, które wpłynęły na nie wykonanie planów tej kwestii.
Jeżeli asortymentowa analiza produkcji obejmuje dużą ilość wyrobów, to w jej analizie ograniczamy się do podstawowych wyrobów gotowych lub określonych grup wyrobów.
1. Wskaźnik asortymentowości produkcji – w tym wskaźniku produkcja zaliczana jest do produkcji asortymentowej w następujący sposób:
– Pr. rz. > Pr. pl. to do obliczeń zalicza się Pr. pl.
– Pr. rz. < Pr. pl. to do obliczeń zalicza się Pr. pl.
Jeśli podejmujemy się produkcji poza planem, wtedy wielkość tej produkcji nie jest zaliczana do wskaźnika.
1. Wskaźnik równomierności wykonania -uwzględnia produkcję poza planem. Produkcja wykonana jest przyjmowana w takiej wysokości w jakiej wykonany został łączny plan produkcyjny. Aby go obliczyć trzeba:
ustalić wskaźnik łącznego wykonania planu.
planowaną produkcję koryguje się ze wsk. łącznego wykonania planu.
porównuje się wielkość produkcji rzeczywistej i planowanej.
produkcję zaliczoną do asortymentu porównuje się z wielkością wykonaną produkcji, wynik porównania zaś określa stopień realizacji planu asortymentowego.
Zadaniem analizy kosztów własnych przedsiębiorstwa jest dostarczenie informacji o kształtowaniu kosztów w różnych układach kwalifikacyjnych.
Koszty klasyfikuje się:
wg rodzaju działalności
funkcja realizowana w przedsiębiorstwie (koszty produkcyjne)
wg „zużywania się” czynników produkcji (koszty rodzajowe)
w oparciu o produkowane wyroby, usługi (nośniki kosztów)
reakcji na zmianę wielkości produkcji
podmioty wewnętrzne przedsiębiorstwa
Cel analizy kosztów własnych przedsiębiorstwa:
ustalenie i ocena wpływu czynników oddziaływujących na wysokość kosztów przedsiębiorstwa
ustalenie działań i określenie środków które pozwolą na bardziej racjonalne wykorzystanie czynników produkcji i systematyczną obniżkę kosztów.
Analiza kosztów własnych przedsiębiorstwa odpowiada na pytania:
1. jak kształtują się koszty na poszczególnych wyrobach, usługach.
2. jak reagują koszty na zmianę wielkości produkcji
3. w jaki sposób koszty reagują na zmiany wielkości sprzedaży
4. jak struktura kosztów w naszym przedsiębiorstwie ma się w stosunku do struktury kosztów konkurencji.
Podział kosztów:
1. koszty stałe (krótki okres) – niezależne od wielkości produkcji, ponoszone są gdy produkcja = 0
absolutnie stałe – wynajem lokalu
skokowo stałe – energia, ZUS
2. koszty zmienne
proporcjonalne – przyrost / spadek proporcjonalny do przyrostu / spadku produkcji)
progresywne – przyrost znacznie szybszy niż przyrosty produkcji, które je powodują (nadgodziny)
degresywny – koszty wzrastają w mniejszym stopniu niż przyrosty produkcji, które je powodują
regresywny – przy wzroście produkcji koszt maleje (amortyzacja, ogrzewanie sali kinowej)
Koszt mieszany zależy od upływu czasu:
koszty mieszane o podstawie kosztu stałego (opłata telefoniczna)
koszty mieszane o stałym średnim przyroście (płaca podstawowa z nadgodzinami)
Układ rodzajowy kosztów – grupuje jednorodne składniki kosztów, co pozwala określić, jaki jest udział, wpływ i znaczenie czynników produkcji w przedsiębiorstwie i wyznacza pozycję kosztów, które są ograniczone.
Wyróżniamy:
koszty zużycia maszyn i urządzeń (mówią o stopniu wykorzystania maszyn i urządzeń)
koszty zużycia paliw i energii (zależą od wielkości produkcji, dynamika kosztów jest niewielka)
koszty amortyzacji (rozłożone w czasie koszty środków trwałych oraz umorzenie wartości prawnych i niematerialnych nie zależy wprost od wielkości produkcji podstawą stawki amortyzacji jest pierwotna wartość majątku)
koszty odpisów na fundusze specjalne, składki ubezpieczeniowe (nie zależą od wielkości produkcji)
koszty płac ( nieprodukcyjnych, płace pracowników produkcyjnych mogą być płacami akordowymi – wahania od wielkości produkcji)
koszty odpisów na obróbkę obcą (zależą od udziałów obróbki obcej w procesie produkcyjnym)
Układ kalkulacyjny kosztów – pozwala przedsiębiorstwu określić związek kosztów z celem, dla którego zostały one poniesione. Dzielimy je na:
1. koszty pośrednie (rozliczane są na wyrób i usługę przy pomocy klucza przydziałowego)
koszty wydziałowe – koszty z ogólną organizacją i zarządzaniem produkcją na danym wydziale (koszty ruchu, narzędzia, amortyzacja)
koszty ogólno – wydziałowe – płace personelu kierowniczego na tym wydziale, koszty magazynowania, transportu, remontów budynków.
koszty ogólno- zakładowe – koszty związane z zarządzaniem całym przedsiębiorstwem (utrzymania komórek zaliczanych do pionów zarządu, komórek związanych z ogólną obsługą przedsiębiorstwa np. księgowość, kadry, zaopatrzenie, są stabilne i od produkcji niezależne
straty na brakach – nieprawidłowości w procesie produkcyjnym
koszty sprzedaży – związane z wysyłką, sprzedażą, opakowaniem, obsługą klienta.
2. koszty bezpośrednie – dają się wprost odnieść do wyrobu lub usługi (koszty materiałów, płac, paliw)
Celem układu kalkulacyjnego jest określenie dynamiki(zmiana kosztów w zależności od czasu) i struktury kosztów.
Próg rentowności
Sytuacja w której:
-przychody ze sprzedaży = kosztom założenia
-wielkość produkcji = sprzedaży
-koszty produkcji są funkcją wielkość produkcji
-koszty stałe są rzeczywiście stałe dla każdej wielkości produkcji
-koszty jednostkowe zmieniane są kosztami stałymi w danym okresie
-cena jednostkowa wyrobów jest też ceną stałą
1. Ilościowy (BEP)- ilość wyrobów przy których produkcja nie ponosi straty ani nie osiąga zysku (przychody ze sprzedaży = koszty całkowitej produkcji.)
2. Wartościowy (BEP’) – wartość produkcji bądź sprzedaży, przy której przychody ze sprzedaży = kosztom całkowitym produkcji.
3. Procentowy (BEP’’) – wskaźnik wrażliwości – Wo służy do określenia reakcji progu rentowności na zmiany popytu rynkowego.
a) Wo – oznacza to, że w pełni zaspokajamy popyt rynkowy, nie osiągamy zysku, a każdy spadek popytu rynkowego powoduje automatycznie straty przedsiębiorstwa.
b) Wo1 im Wo bliższe jedynki, tym większy spadek popytu, przedsiębiorstwa jest w stanie przetrwać bez straty, tym mniej wrażliwy na spadek popytu jest próg rentowności.
Analiza BEP wykorzystywana jest nie tylko w zarządzaniu bieżącym przedsiębiorstwa, ale także przy określaniu i ocenie projektów inwestycyjnych. Przeprowadza się ją przed podjęciem decyzji o realizacji określonego projektu. Stąd obliczone wielkości stanowią jedynie przewidywania przyszłych warunków działania. Podstawą analizy wrażliwości progu jest opracowanie wariantu optymistycznego i pesymistycznego zmian warunków w jakich działa przedsiębiorstwo, a które wpływają na poziom czynników uwzględnionych przy obliczaniu wielkości progu rentowności. Czynniki te to cena jednostkowa i jednostkowe koszty zmienne. W wyniku analizy określa się ich graniczny poziom, czyli taki który przy niezmiennych pozostałych warunkach funkcjonowania przedsiębiorstwa gwarantuje jedynie osiągnięcie progu rentowności.
Graniczny poziom ceny jednostkowej i Graniczny poziom kosztów jednostkowych służą do obliczenia marginesu bezpieczeństwa dla danego przedsięwzięcia z uwagi na zmianę wielkości danego czynnika.
Margines bezpieczeństwa mówi nam o tym jaka może być maksymalna zmiana danego czynnika z punktu widzenia danego przedsięwzięcia.
Dźwignia operacyjna – istnienie progu rentowności związane jest z istnieniem pewnej części kosztów przedsiębiorstwa, które pozostają niezależne od wielkości produkcji (koszty stałe). Stąd każdy przyrost sprzedaży przynosi przedsiębiorstwu ponad proporcjonalny przyrost zysku przed opodatkowaniem. Przyrost ten nosi nazwę dźwigni operacyjnej.
