1. Zakwalifikowanie utworu do danego gatunku lirycznego (np. anakreontyk, elegia, epigramat, fraszka. Hymn, madrygał, oda, pieśń, sonet, tren).
2. Ustalenie typu wersyfikacji:
a) wiersz biały – wiersz bezrymowy;
b) wiersz bohaterski (aleksandryn) – rymowany dwunastozgłoskowiec, ze średniówką po szóstej sylabie;
c) wiersz sylabiczny – rodzaj wiersza realizujący zasady regularnego systemu wersyfikacyjnego zwanego sylabizmem a więc mający:
– jednakową liczbę sylab w wersach,
– średniówkę w wersach dłuższych niż 8 – zgłoskowe,
– stały akcent paroksytoniczny w klauzuli i prawie stały przed średniówką (np. trzynastozgłoskowiec 7+6, jedenastozgłoskowiec 5+6, ośmiozgłoskowiec). W polskiej literaturze ujawnił się w twórczości Jana Kochanowskiego.
d) wiersz sylabotoniczny – rodzaj wiersza realizujący zasady regularnego systemu wersyfikacyjnego zwanego sylabotonizmem, a więc mający:
– jednakową liczbę sylab w wersach,
– ustalony w obrębie całych wersów porządek sylab akcentowanych i nieakcentowanych, tworzący ciąg powtarzających się jednakowych stóp. Stopa jest najmniejszą wierszową jednostką rytmiczną, złożoną z paru sylab, wśród których jedna jest akcentowana; w polskim wierszu sylabicznym może mieć postać trocheja ( _ _ ), jambu ( _ _ ), daktyla ( _ _ _ ), amfibracha ( _ _ _ ), anapestu ( _ _ _ ), i peonu ( _ _ _ _ );
e) wiersz stychiczny (ciągły);
f) wiersz stroficzny;
g) wiersz wolny – wiersz nie podlegający zasadzie rytmicznej powtarzalności wersów,
h) wiersz zdaniowy – wiersz charakterystyczny dla polskiej poezji średniowiecza, budowany na zasadzie zgodności rozczłonowania zdaniowego i wersowego. Ramy wersu wypełniane były przez odrębne zdania, granica składniowa sygnalizowała wewnętrzną dwudzielność wersów dłuższych, np.:
Dziecię najmilsze, + dziś ci dziękujemy, 12 ( 6+6 )
Iżeś się narodził, + aby nas odkupił, 13 ( 7+6 )
Na ziemi leżąc płakał, + od zimna barzo drżał 13 ( 7+6 )
Woł i osieł poklęknął, + Panu swemu chwałę dał. 14 (7+7)
Wiersz średniowieczny nazywany bywa również wierszem zdaniowo – rymowym, klauzule wersowe uwydatniane były w nim przez współbrzmienia rymowe.
i) wiersz nieregularny sylabiczny ( różna ilość sylab w wersach);
j) wiersz nieregularny sylabotoniczny.
________________________________________
1) klauzula – końcowy odcinek wersu o stałej budowie określanej przez reguły danego systemu wersyfikacyjnego;
2) średniówka – stały podział międzywyrazowy wewnątrz wersu; najczęściej rozdziela go na dwa hemistychy, czyli półwiersze, sygnałami jej są: koniec wyrazu po stałej liczbie sylab oraz akcent paroksytoniczny.
