W SKRÓCIE:
Antyk – Podstawa późniejszych odwołań, wieki, podczas których powstawały i utrwalały się klasyczne wzorce oraz wartości. Myśli i dorobek artystyczny twórców antyku będzie odwiecznym autorytetem. Krystalizują się gatunki literackie i normy tworzenia sztuki. Wśród pojęć pojawią się kategorie: mimesis i katharsis, tragizm, wśród ideałów: harmonia, ład, spokój, umiar, złoty środek.
POJĘCIA I I CH ZNACZENIE PRZENOŚNE:
Chaos – bezład, zamieszanie, zamęt, rozgardiasz, bałagan
Atlas – zbiór map, pierwszy krąg szyjny dźwigający, wspierający
Syzyf – praca wymagająca ogromnego wysiłku, ale nie przynosząca efektu
Prometeusz – określenie człowieka, którego czyny są śmiałe, buntownicze, ale dobre dla ludzkości
Pięta Achillesa – słaby punkt
Puszka Pandory – źródło niekończących się kłopotów, smutków i nieszczęść
Węzeł gordyjski – bardzo skomplikowana sprawa
Hiobowa wieść – zła, katastroficzna, przerażająca wiadomość
Samsonowa siła – siła nadludzka
Kainowa zbrodnia – morderstwo, bratobójstwo
Zakazany owoc – rzecz pozornie wartościowa i zachęcająca, a w rzeczywistości szkodliwa, sprowadzająca zło
Judasz – zdrajca, osoba fałszywa, podstępna
Syn marnotrawny – człowiek, który zbłądził, ale potrafił się do tego przyznać
Apokalipsa – uosobienie nieszczęść wojny, koniec świata
Sodoma i Gomora – miejsce gdzie odbywają się rzeczy niemoralne, miejsce rozpusty
Dawid i Goliat – określenie dwóch osób, z których jedna pokonuje drugą sprytem i mądrością, drugi posiada natomiast większą siłę
Samarytańska przysługa – przysługa bezinteresowna
Arka przymierza – symbol porozumienia i braterstwa
Arka Noego – wybawienie, ratunek
Wieża Babel – zamęt, bałagan, zbiorowisko ludzi mówiących różnymi językami
Bogowie olimpijscy:
Zeus – najwyższy bóg, pan nieba, błyskawic, jego symbolem jest piorun
Hermes – posłaniec bogów, bóg złodziei i kupców, syn Zeusa i Mai
Hera – bogini małżeństwa i płodności małżeńskiej
Eros – bóg miłości, piękny młodzieniec
Erato – muza pieśni miłosnej
Atena – bogini mądrości, sztuki, wyskoczyła z głowy Zeusa
Artemida – bogini łowów
Ares – bóg wojny
Apollo – bóg wyroczni, patron wieszczów, opiekun mórz, bóg piękności
Afrodyta – bogini miłości, piękności, córka Zeusa i Donie, wyłoniła się z fal morskich, żona Hefajstosa
Hefajstos – bóg ognia i kunsztu kowalskiego
Bogowie światła i powietrza:
Helios – bóg światła, jeżdżący na złocistym rydwanie
Eos – bogini jutrzenki i wschodzącego słońca. Przedstawiana jako nimfa
Selene – bogini księżyca
Iris – posłanka bogów, bogini tęczy (została w nią zamieniona)
Wiatry: Bareasz – północny, Notos – południowy, Zefir – wschodni, Euros – zachodni. Uchodzili za synów Astajosa i Eos
Bogowie morza:
Posejdon – bóg mórz, wysp, nadbrzeży, przystani, opiekun żeglaży i rybaków, jego symbolem jest trójząb
Skylla – nimfazamieniona przez Kirkę w poczwarę. Największy postrach żeglaży.
Proteusz – opiekun trzody fok Posejdona, umiał przepowiadać przyszłość, często zmieniał postać.
Typowe cechy sztuki greckiej, helleńskiej i rzymskiej:
Domy, w których mieszkali Grecy były budowane z umiarem, natomiast bogom wznoszono jak najwspanialsze świątynie. Większość rzeźb greckich powstała w związku z potrzebami religijnymi, wykonywano posągi wielkich bóstw, płaskorzeźb zdobiących świątynie, nagrobków.
Do połowy IV wpne. powstała sztuka nie służąca Bogom.
Na charakter rzeźby miał wpływ sport przyzwyczajający hellenów do oglądania nagich ciał i podziwiania ich. Artyści greccy posługiwali się brązem, marmurem i kamieniem jaskrawo malowanym.
Grecka rzeźba wciąż ewaluowała – przed VI w.p.n.e. dzieła były sztywne i nieporadne, od polowy V wpne. starano się, przedstawić człowieka w ruchu. Najwybitniejsza: Dyskobol – Myrona. Rósł stopień szczegółowości oraz poprawności przedstawień. Poliklet w Dyfosie zawarł idealne proporcje ciała mężczyzny. Postacie były nacechowanegodnością, powagą, spokojem. Również pojawiły się ból, radość, nienawiść.
Ceramika malowana zajmowała w twórczości artystycznej greków takie miejsce, jakiego nie zyskała w innych cywilizacjach. Garncarze tworzyli naczynia o doskonałych kształtach, cienkich ściankach. Ozdabiali je pokrywając barwną i skomplikowaną dekoracją. Przedstawiano na nich sceny mityczne.
Największe dzieła architektury greckiej to: Arkropol, świątynia Ateny, Artemidy W dziedzinie budownictwa, zwłaszcza w architekturze sakralnej Rzymianie dokonali więcej. Posługiwali się cegłą i zaprawą. Pozwoliło to na srosowanie półokrągłych sklepiej zamiast płaskich stropów. W rzeźbiarstwie także osiągneli więcej niż grecy. Nie wahali się pokazać brzydoty, starości a nawet wulgarności. Osiągnięcia sztuki portretowej można śledzić na monetach, często bedących dziełami sztuki.
Sokrates – 469-399 r.p.n.e. nauczyciel Platona, głosił absolutyzm i intelektualizm etyczny. Jego dewiza to: „Poznaj samego siebie”. Podkreślał świadomość własnej niewiedzy: „Wiem, że nic nie wiem” Nie uważał siebie za mędrca ani za nauczyciela mądrości. Próbując odpowiedzieć na pytanie „czym jest wiedza” rozmawiał z mieszkańcami Aten często ujawniając ich niewiedzę
Platon – 427-347 r.p.n.e. (Arystokles)był uczniem i przyjacielem Sokratesa, stworzył pierwszy system idealizmu obiektywnego (platonizmu), dualizm świata: świat idei (idealny) – niedostępny zmysłom, świat materialny. Jego pisma filozoficzne to „Uczta”, „Państwo”, „Prawa” funkcja poznawcza to dusza obdarzona wrodzoną wiedzą o ideach na podstawie swej teorii idei zbudował teorię państwa idealnego. Założył szkołę w Atenach nazwaną „Akademią od gaju Akademosa”.
Arystoteles – 384-322 r.p.n.e. Uznawany za najwybitniejszego myśliciela starożytności. Jego działalność obejmowała niemal wszystkie dziedziny wiedzy, założył szkołę filozoficzną w Atenach, twierdził, że każda rzecz jest bytem złożonym z materii i formy kształtującej materię. Postawił tezę o zmienności bytu i wielości form ruchu. Stworzył podstawy rozwoju nauk przyrodniczych był rzecznikiem demokracji,stworzył naukę o państwie.
Jak doszło do powstania mitów:
Mity powstały ponieważ tłumaczą to co niewytłumaczalne (powstanie świata, pór roku, ludzi). Zostały spisane aby można je było przekazywać dalszym pokoleniom. Mit jest to wypowiedź, zazwyczaj narracyjna oparta na wierzeniach ludzi antycznych. Posiada fabułę. Przekazuje uniwersalne prawdy. Mity to dawne baśnie i opowieści o bóstwach oraz półlegendarnych bohaterach (herosach), a także o życiu i wierzeniach starożytnych Greków i Rzymian. Mity były efektem literackiego ujęcia podstawowych przeświadczeń i odczuć ludzkich. Opowieści mitologiczne mają charakter religijny. Mają także charakter uniwersalny, tzn. Mówią o prawdach, które nie przemijają, są ponadczasowe, ogólnoludzkie, mówią o sprawach człowieka, jego dążeniach, marzeniach.
Charakterystyka i dzieje niektórych bohaterów mitologicznych:
Początkowo istniał chaos (nieskończona otchłań, wypełniona bezkształtną masą, mieszaniną powietrza, ziemi, wody i ognia). Z chaosu powstał dzień, a wraz z nim Jasność i wszelka radość. Wyłoniła się Ziemia (Gaja) i otaczający ją Eter. Powstało niebo (Uranos). Gaja i Uranos to pierwsze bóstwa świata. Uranos dał deszcz, a Gaja wszelką roślinność. Ziemia wypełniła się żywymi istotami. Pojawiły się dalekie gwiazdy i blade słońce. Z chaosu zrodzony został też bóg miłości Eros. Dzięki niemu świat się nieustannie odradzał i odnawiał. Eros łączył ludzkie serca.
Uranos i Gaja spłodzili dzieci Olbrzymy. Po nich przyszli na świat Cyklopi -bustwa związane z piorunami, błyskawicami i grzmotami (Arges, Steropes i Brontes). Gaja i Uranos wydali także na świat sześć Tytanów (Okeanos, Kojos, Krion, Hyperion, Jarpet, Kronos) i sześć Tytanid (Teja, Rea, Temida, Mnemosyna, Tojbe, Tetys). Uranos bał się tytanów więc strącił ich do podziemnego świata Tartaru. Gaja zbuntowała za to najmłodszego syna przeciwko ojcu. Kronos ugodził ojca mieczem, a jego krew (ojca) zapłodniła Gaję ponownie. Wówczas przyszły na świat boginie zemsty Erynie. Pojawiły się też nowe pokolenia Gigantów i Nimf. Tytani uwolnili swoich braci z Tartaru i pozbyli władzy Uranosa. Rządzący Kronos obawiał się o swoje panowanie, więc pozbył się cyklopów i Gaja zbuntowała się przeciwko niemu. Żoną Kronosa była Rea, z którą miał potomstwo.
Kronos przypomniał sobie słowa Uranosa, że jego własny potomek pozbawi go władzy, więc połykał swoje dzieci. Rea uciekła na Kretę i tam urodziła Zeusa. Cyklopi zbudowali mu pałac na Olimpie, gdzie zamieszkali bogowie. Wokół stołu Zeusa zasiadała jego rodzina: żona Hera, ich syn Ares (bóg wojny), siostra Zeusa Afrodyta Bogini miłości, Hefajstos (bóg ognia), boski posłaniec Hermes, bogini urodzaju Demeter, brat Zeusa Posejdon (bóg morza), czwórka dzieci władcy nieba: Atena (bogini mądrości), Apollon (bóg światła i muzyki), Atrenida (bogini lasów,łowów i pól), Dionizos (bóg winorośli, nigdy nie opuszczający pucharu z ręki). W kuchni panowała opiekunka ogniska domowego Hestia. W królestwie podziemi przebywał bóg ciemności Hades z żoną Persefoną.
Wszyscy bogowie starali się uporządkować świat, aby Ziemia stała się rajem. Chociaż między bogami toczyły się zacięte boje ludzie byli wolni od zła. Nie znali starości, nie musieli pracować bo ziemia sama rodziła. Odżywiali się dzikimi owocami: warzywami, mlekiem, miodem, który spływał z drzew. Była to „epoka złota”. W „epoce srebrnej” ludzie zmienili się. Pojawili się prostacy i barbarzyńcy. Zeus postanowił za nieposłuszeństwo zgładzić całą ludzkość. Nastąpiła „epoka brązowa”, ale i ci ludzie pozabijali się nawzajem, a ich dusze trafiły do Hadesu. Pozostały tylko zwierzęta, ptaki i ryby. Bogowie stworzyli więc bohaterów. W „epoce bohaterów” zdarzały się wielkie czyny znane z opowieści o „Złotym panie”, czy o zdobyciu Troi. Bogowie pomagali ludziom. Demeter nauczyła ich uprawy ziemi.
Zeus poprosił Prometeusza aby uformował człowieka z czerwonej gliny i łez. Został on stworzony na podobieństwo bogów. Zeus tchnął życie w pierwszych ludzi, a Prometeusz pomagał im we wszystkim. Wykradł nawet z Olimpu ogień i dał człowiekowi. Zeus ukarał go za to przykuwając łańcuchami do skał Kaukazu. Sęp wydziobywał mu wątrobę, która co noc odrastała.
Historia wojny trojańskiej i jej przebieg(„Iliada” Homera) :
Podczas wesela Tetydy i Pleusa bogini Eris rzuciła między siedzące boginie złote jabłko z napisem „dla najpiękniejszej”. Powstał spór, a sędzią w tej sprawie został Parys. Wybrał Afrodytę, która obiecała mu w nagrodę Helenę. Młodzieniec przyjehał do Sparty i porwał żonę Henelaosa. W całej Grecji zawrzało na wieść o tym, jak zamorski barbarzyńca znieważył święte prawo gościnności. Rozpoczęto wojnę. W szeregach Hellady Naczelnym dowódcą został Agamemnon. Według przepowiedni los wyprawy zależał od Achillesa.
Bez niego Troja nie mogła być zdobyta. On zaś został schowany przez matkę i długo go szukano. Potem nie było wiatru na morzu. Zlikwidować ten problem miał ofiara z córki Agamemnona. U brzegów Azji wodzowie wysłali do Troji Odyseusza i Meneloosa żądając wydania Heleny. Działania wojenne przebiegały opieszale. Miejscem walk była równina nad Skamandrem. Odbywały się turnieje rycerskie. Najlepszy był Achilles. Trwało to 10 lat. W obozie greckim wybuchła zaraza. Między Agamemnonem a Achillesem wybuch konflikt. Achilles do jednej z bitew pożyczył swój strój Petraklosowi.
Trojanie bardzo się go bali. Powstrzymał go dopiero Hektor. Achilles mścił się za to jeszcze okrutniej. Wygrał walkę z Hektorem, ale został zabity przez strzałę Parys. Zginął też Parys. Helenę wydano za jegobrata. Gdy Trojanie pewni byli swojej klęski Grecy odjechali spod murów Troji. Został tylko olbrzymi drewniany koń. Ukrytych w nim był 12 żołnierzy z Odyseuszem na czele. W nocy wyszli i otworzyli bramy miasta. Wojska greckie wróciły. Zaczęła się rzeź. Zginęli wszyscy Trojanie. Odzyskano Helenę, a wojska greckie wróciły do domu.
Wędrówki Odysa („Odyseja” Homera):
Tematem „Odysei” są dzieje tytułowego bohatera, który przeżywa niezwykłe przygody w czasie powrotu spod Troi do Italii. Trwało to 100 lat, a wracał on po 20 letniej nieobecności. Utwór składa się z 24 ksiąg. Poemat zaczyna się w V księdze od opisu wyprawy syna Odysa w poszukiwaniu ojca. Księgi V-VIII to opowieści o jego przygodach na wyspy Ogigia, gdzie przez 7 lat był więziony (z miłości) przez Kalipso.
Z niej dociera do wyspy Feakow i znajduje się na dworze króla Alkinosa. Od IX do XII księgi zaczyna się pierwszoosobowa narracja. Kraj Lalofogów, oślepienie Polifema, gniew Posejdona, pobyt u Ede – pana wiatrów, kraj Lastrygonów – ludożerców, wyspa Kriki, zejście do Hadesu, spotkanie z syrenami. Księga XII i XVI – przybycie Odysa na Italię w przebraniu żebraka. Księga XVII do XIX – pobyt w domu. Księga XXI do XXIV zemsta na zalotnikach.
Cechy charakterystyczne eposu homeryckiego:
1. liczne opisy, bardzo plastyczne, szczegółowe,
2. obiektywizm,
3. obecność inwokacji,
4. ingerowanie bogów w świat ludzki,
5. styl utworu podniosły i uroczysty
6. specyficzna charakterystyka bohaterów i ich idealizacja,
7. regularność występowania mów bohaterów,
8. wiersz rytmiczny (heksametr),
9. porównania homeryckie,
10. rozmach epicki polegający na pięknym, plastycznym opisie zdarzeń,
11. psychologiczne charakterystyki bohaterów.
Tyrteusz (liryka tyrteńska) – Tworzył w VII w.p.n.e. Pisał patriotyczne elegie. Od imienia poety wywodzi się termin tyrteizm. Poezja tyrtejska – patriotyczna, nawiązująca do walki. Porzucenie ziemi ojczystej uważał za rzecz niegodną. Napisał pięć ksiąg zawierających pieśni wojskowe, marszowe i elegie o charakterze politycznym. Według legendy poeta ten natchnął swoimi pieśniami Spartan do zwycięskiej walki. Napisał np.: „Rzecz to piękna”.
Safona – Tworzyła na przełomie VII i VI w.p.n.e. Była najwybitniejszą poetką starożytnej Grecji. Mieszkała na wyspie Lesbos, gdzie zajmowała się wychowaniem muzycznym skupionych wokół niej dziewcząt. Napisała dziewięć ksiąg, które obejmowały pieśni weselne, miłosne, hymny i modlitwy. Jej wiersze są pełne poetyckiego uroku i wdzięku. Sławią przyjaźń, miłość i życie, które dostarcza twórczych przeżyć i wzruszeń. źródłem owych przeżyć jest obcowanie z poezją, bez której człowiek skazany jest na miernotę i pustkę.
Anakreont – Tworzył utwory o tematyce miłosnej i biesiadnej. Opiewają radość życiai urok beztroskich zabaw. Bożka miłości Erosa traktuje jako dobrego kompana, którego towarzystwo się lubi, ale nie zawsze trzeba go traktować poważnie.
Anakreontyk charakteryzuje: postawa żartobliwego dystansu, konwencjonalna gra miłosna, flirt, charakterystyczny obraz.
Symonides – W wierszach przedstawia filozofię uczącą przyjmowania życia takim jakim jest. Odradza nadmierną toskę o przyszłość, której nikt nie zna. Każdy dzień może przynieść zmiany na lepsze lub gorsze, zniweczyć wszelkie osiągnięcia i zamierzenia. Znany jest jako piewca władców, uroczystości dworskich. Autor pieśni chóralnych i epigramatów, hymnów, elegii i słynnych trenów. Napisał np.: „Los”.
Teatr Antyczny –
Początki teatru antycznego są związane z kultem boga Dionizosa. W czasie pochodu podczas Wielkich Dionizji część ludu ubrana była w koźlą skórę, aby symbolizować leśnych przyjaciół boga Dionizosa. śpiewali pieśń pochwalną, opowiadającą o nim, zwaną Dytyrambą. Po dojściu korowodu do ołtarza wszyscy stawali przy nim w półkolu. W Atenach w VII wieku p.n.e. pojawił się legendarny człowiek Tespis. Swoją obecnością uświetniał Wielki Dionizje i opowiadał o Dionizosie. Towarzyszył mu chór. Wprowadzało to element dramatyczny.
Pierwszym twórcą, który dokonał rozwoju teatru był Trynichos. Zapoczątkował on zerwanie tradycji dionizyjskiej i wrócenie do innych mitów. Aby więcej ludzi mogło oglądać przedstawienie wykorzystywano naturalną powierzchnię. Na miejscu ołtarza Dionizosa była scena – orchestra. Na niej był budynek będący tłem przedstawień – skene. Miejsce dla widowni wykute było w skale – theatron. Wejście z obu stron prowadzące na scene to parodos. Kolejny twórca to Ajschylos. Wprowadził on na scenę drugiego bohatera.
Następny, Sofokles, wprowadził trzeciego aktora. Eurypides wprowadził czwartego i piątego. Powstawały tragedie i komedie. Twórcą komedii był Arystofanes Aktorzy występowali w specjalnych maskach. Miały one wskazywać na płeć, wiek i intencje bohaterów. Maska miała też wzmacniać siłę głosu bohatera. Aktorzy występowali w koturnami (butach na wysokiej powierzchnie) i w wypchanych kostiumach. Wszystko to charakteryzowało bohaterów.
„Antygona” Sofoklesa, Dzieje domu Edypa:
Edyp był synem Lajosa i Jokasty. Wyrocznia delficka przepowiedziała Lajosowi, że zginie z ręki własnego syna, który ożeni się ze swoją matką. Rodzice przekłuli Edypowi pięty żelaznymi kolcami, związali i porzucili w górach. Dzieckiem zaopiekowali się pasterze i oddali w Koryncie bezdzietnej parze królewskiej – Polibosowi i Moropie. Edyp był nazywany przez swoich rówieśników podrzutkiem. W młodości dowiedział się, że jest przybranym synem króla. Udał się więc do wyroczni aby to wyjaśnić. Dowiedział się, że zabije swojego ojca i ożeni się z jego żoną. Myśląc, że Korynt jest jego ojczyzną postanowił założyć rodzinę w innym kaju. Opuścił więc dom. Podczas podróży spotkał królaTeb i jego podwładnych. Odmówiwszy ustąpienia drogi, wywiązała się pomiędzy nimi walka, w której zginęli król i jego dworzanie.
Rządy w Tebach objął szwagier króla – Kreon. W tym czasie pojawił się także sfinks. Potwór nękał podróżnych wędrujących do Teb. Kreon oświadczył, że odda rękę córki i swój tron temu, kto rozwiąże zagadkę sfinksa, który wtedy przestanie porywać podróżnych. Edypowi udało się tego dokonać a potwór rzucił się w przepaść. Bohater ożenił się z córką Kreona i objął panowanie. Miał czworo dzieci, synów: Eteokesa i Polinejkesa oraz córki: Antygonę i Ismenę. Po wielu latach panowania Edypa, Teb nawiedziła zaraza.
Wyrocznia powiedziała, że jest to kara za to, że mieszka tu morderca Lajosa. Edyp dowiedział się wtedy, że zabitym rycerzem był jego ojciec, a żona jest jego matką. Jakasta z rozpaczy odebrała sobie życie, a Edyp oślepił się i udał w łachmanach w świat. Władzę przejęli jego synowie i zginęli później w walce o nią. Na tronie zasiadł brat Jakasty – Kreon.
Charakterystyka postaw bohaterów tragedii:
Antygona – Ismena – Obie siostry są zupełnie różne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwieństwie do swej siostry. Jest odważna i energiczna. Chce uczcić śmierć brata, chowając go. Ale aby to uczynić, musiałaby złamać zakaz Kreona. Jednak Ismena jest inna. Obawia się o swoje życie i nie chce złamać zakazu króla. Boi się władcy i sprzeciwu wobec niego. Jest oportunistką. Przyjmuje postawę wygodniejszą dla siebie. Antygona płacze nad losem swoim i swoich bliskich. Godzi się na śmierć. Nie buntuje się gdyż nie chce upokorzyć się przed Kreonem. Okazałaby się wówczas słabą i przeciętną osobą.
Kreon – Hajmon – Kreon jest prawowitym władcą Teb. Jgo decyzja spowodowana była chęcią udowodnienia poddanym, że potrafi być sprawiedliwy i okrutny dla wrogów. Podejrzewając iż poddani mogliby lekcewarzyć jego władzę, kazał stosować wobec nich terror, jako środek zapobiegawczy. Przykładem może być zakaz pochówku wrogów (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest on rządny władzy. Chce umocnić ją i swój autorytet. Bezwzględny dla wrogów i zdrajców. Jest tyranem, którego należy słuchać i wypełniać rozkazy. Jest konsekwentny. Podczas konfrontacji z synem Hajmon pokazuje mu jego błędy i przewagę dumy nad rozsadkiem.
Hajmon pragnie zrzucić zasłonę gniewu, chce by ojciec zobaczył prawdziwy obraz sytuacji. Uważa, że Kreon jest władcą dla włąsnych korzyści. Ostrzega swojego ojca przed karą za złamanie praw boskich, które są ważniejsze od niego. Odwołuje się do jego ludzkich uczuć.
Chce by spojrzał na to jak zwykły człowiek, a nie król. Wycofaniesię z decyzji uczyni go władcą bardziej szanowanym, człowiekiem, a nie potworem. Mimo, że Hajmon występuje w obronie demokracji w państwie, jego ojciec go nie słucha. Kreon uważa się za nieomylnego. Nie zważa na wskazówki syna, który jest młodszy od niego. W przypływie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.
W „Antygonie”, oboje głównych bohaterów to postacie tragiczne:
Antygona Wybiera pomiędzy prawem ludzkim a boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwłok brata bez względu na karę, jaka może ją spotkać za strony władcy. Prawo ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwłok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybór jednego powoduje kolizję drugiego. Złamanie prawa boskiego to klątwa i przekleństwo, ludzkiego – śmierć.
Kreon Także jest bohaterem tragicznym. Wydał rozkaz obowiązujący w kraju, ale jednocześnie złamał prawo boskie. Dlatego zginęli jego bliscy. Gdyby uniewinnił i uwolnił Antygonę, mógł stracić cały swój autorytet a to mogło doprowadzić do anarchii i zguby Teb.
Elementy budowy dramatu antycznego:
1. Parodos – pieśń na wejście chóru,
2. Sksodos – pieśń na zejście chóru,
3. Komos – scena lamentu i żalu,
4. Stasimon – pieśń chóru,
5. Epejsodion – dialogi bohaterów,
6. Istotą budowy dramatu antycznego jest wzajemne przeplatanie się stasimonów i epejsodionów. Epejsodiony tworzą akcję utworu.
Główna zasada dramatu antycznego to zasada trzech jedności:
1. jedność czasu (akcja krótsza niż jedną dobę),
2. jedność miejsca (akcja rozgrywa się w jednym miejscu),
3. jedność akcji (jest tylko jedna akcja),
4. Zasada Decorum polega na wykorzystaniu w tragedii stylu językowego pełnego wzniosłości i patosu, zaś w komedii średniego lub niskiego, z wykorzystaniem mowy potocznej, 5. Zasada jedności stylowej wymaga utrzymania całości utworu w jednym nastroju. Nie mogły występować sceny tragiczne i komiczne w jednym utworze.
Horacy – twórca gatunku literackiego – satyry i ody. Tematyka jego utworów była różnorodna. Przedstawiał swoją filozofię życiową. Pisał pieśni poważne, patriotyczne („List do Pizona”), filozoficzne, refleksyjne, biesiadne, miłosne, o sztuce poetyckiej.
W swej odzie „O co poeta prosi Apollina” zaprezentował swoją postawę filozoficzną. Swoje poglądy oparł na dwóch szkołach filozoficznych: epikurejczykach (szukali szczęścia i celu życia w zaspokajaniu przyjemności duchowych) i stoikach (głosili pielęgnowanie w sobie cnoty, rozwijanie intelektu, uniezależnienie od pokus i smutków świata a otaczający świat przyjmowali ze spokojem – „stoicki spokój”). W odzie tej połączył obie te ideologie. Od stoików wziął rozum i umiar jako główne kryteria w korzystaniu z dóbr materialnych. Poeta nie pragnie bogactw ani życia w dostatku.
Epikureizm zauważamy w chęci dożycia łagodnej starości. W życiu najbardziejliczą się rozum, sprawny umysł, dobre zdrowie i pogodna starość. Należy żyć zgonie z otaczającą nas naturą. Jego filozofia opiera się na haśle: „Exegi monumntum…”(„Postawiłem sobie pomnik twardszy niż ze spiżu”) Porównuje swój dorobek literacki do budowanych przez ludzi potężnych monumentów. Stwierdza, że jego utwory będą trwalsze od królewskich piramid ponieważ poezja jest niematerialna. „Nie wszystek umrę” – będzie żył w swoich wierszach i pamięci czytelników.
Wergiliusz – poeta rzymski, autor eposu „Eneida”, w którym przedstawił przygody Eneosa i jego tułaczkę. Według „Eneidy” był on protoplastą cesarzy rzymskich. Napisał sielanki „Bukoliki” ukazujące wyidealizowane życie pasterzy, którzy doglądają owiec prowadzą miłosne rozmowy ze swymi ukochanymi lub dyskutują o poezji.
Napisał też „Georgiki” (poemat o rolnictwie) omawiając kolejno uprawę roli, naukę o drzewach, hodowlę bydła i bartnictwo. W opisy zajęć wiejskich wplótł refleksje filozoficzne. Zajmował się też problematyką wojny i powstania państwa. Pisał on także o patriotyzmie
Biblia jest – obok dorobku antyku – jednym z dwu najważniejszych źródeł naszej kultury, z niej wyrasta światopogląd, system wartości i ocen, bogactwo literatury i sztuki kręgu śródziemnomorskiego.
Biblia jest sacrum – księgą świętą – dla chrześcijan i, w części Starego Testamentu, dla wyznawców judaizmu. Jest autorytetem religijnym – wyjaśnia stworzenie świata, opisuje też jego koniec w zgodzie z wiarą swoich wyznawców.
Biblia dzieli się na:
Stary Testament w skład którego wchodzi 45 ksiąg (od powstania świata do narodzin Chrystusa). S.T. obejmuje: Prawo (Tora) – Pięcioksiąg Mojżeszowy, Prorocy, Pisma. Napisany został on w języku hebrajskim.
Pięcioksiąg Mojżeszowy obejmuje dzieje ludzkości od stworzenia świata, dzieje patriarchów, dzieje Izraeltów do czasów Mojżesza, wyjście do Ziemi Obiecanej i historię Izraelitów po czasy króla Salomona. Składa się nań pięć ksiąg: 1. Księga Rodzaju (Genesis), 2. Księga Wyjścia (Exodus), 3. Księga Kapłańska, 4. Księga Liczb, 5. Księga Powtórzonego Prawa. Autorstwo Tory przypisywane jest Mojżeszowi.
Nowy Testament – 27 ksiąg (od narodzin Chrystusa po Apokalipsę św. Jana). Zapisane są w nim: Księgi dydaktyczne (Listy św. Pawła), księgi historyczne (4 Ewangelie i Dzieje Apostolskie), księga prorocka (Apokalipsa św. Jana). Napisany w języku greckim.
Septuaginta – to przekład „siedemdziesięciu”, pierwszy przekład Starego Testamentu na język grecki!
Wulgata – najpopularniejszy przez długie wieki przekład Starego i Nowego Testamentu na łacinę (autorstwa św. Hieronima).
Biblia Jakuba Wujka – przekład całości na język polski, najpopularniejszy przez wieki – do Biblii Tysiąclecia.
Psalm – hebrajska pieśń łącząca cechy hymnu i modlitwy. Wyróżniamy psalmy: dziękczynne, błagalne, pochwalne, mądrościowe, królewski i patriotyczno-religijne.
Apokalipsa – szczególne proroctwo – wizja losówi końca świata, sądu ostatecznego. Cechuje ją tajemnicza symbolika przekazu.
Przypowieść (parabola) – utwór, który za pomocą prostej fabuły pokazuje głębsze treści dotyczące człowieka. Opowiadane zdarzenia są tylko pretekstem, ilustracją prawd egzystencjalnych.
P
rzykłady przypowieści z Biblii:
1. „O siewcy” – Człowiek wyszedł na pole by zasiać ziarna. Jedno upadło na drogę i zostało wydziobane przez ptaki, drugie upadło na skałkę i zostało wypalone przez słońce, trzecie zostało zagłuszone przez ciernie, ale te które padły na glebę wydały plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest słowo boże, a glebą wszyscy ludzie, do których jest kierowane. Można je albo przyjąć, albo odrzucić, ale skutki są jednoznaczne.
2. „O synu marnotrawnym” – Jest to opowieść o ojcu i jego dwóch synach. Młodszy syn postanowił opuścić rodzinny dom. Zabrał swoją część majątku i wyruszył w świat. Majątek roztrwonił jednak szybko na zabawy. Zaczął paść świnie dla bogatego człowieka. Cierpiał głód i nędzę. Kiedy skruszony syn wrócił do ojca ten się bardzo ucieszył i wydał ucztę. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedział, że cieszy się z powrotu syna, który był jak umarły, a teraz znów ożył. Ojcem jest Bóg, który cieszy się z każdego nawróconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich błędów i ich naprawy.
3. „O miłosiernym Samarytaninie” – Samarytanin okazał współczucie dla rannego i obrabowanego przez zbójców. Opatrzył go, pielęgnował i zapłacił za pobyt w gospodzie. Wcześniej pomocy odmówili mu duchowni, których zadaniem jest nieść pomoc innym. Przesłanie to, to że ludzie powinni okazywać innym ludziom miłość i miłosierdzie.
Najważniejsze postacie biblijne:
Stary Testament:
Abel i Kain – synowie Adama i Ewy. Abel, umiłowany syn ojca, zostaje zabity przez Kaina – uosobienie zbrodni bratobójstwa.
Abraham – jeden z pierwszych patriarchów narodu żydowskiego. Poprowadził Izraelitów do Kanaan w Palestynie i tu osiadł. Żoną Abrahama była Sara, która powiła mu syna Izaaka mając 90 lat! Bóg zaś, chcąc wypróbować wiarę Abrahama, zażyczył sobie ofiary z jego jedynego syna – i Abraham spełnia rozkaz, mimo bólu ofiarowuje na całopalenie Izaaka. Gdy podnosi miecz – Bóg powstrzymuje go, a w zamian podsuwa baranka. Ofiara Izaaka to jeden z najsłynniejszych motywów biblijnych.
Dawid – król Izraela zwany idealnym władcą. W młodości pasterz, lutnista, pokonał olbrzyma Goliata przy użyciu procy. Według podań biblijnych Dawid jest autorem Psalmów.
Mojżesz – prawodawca Izraela, tradycyjnie uznawany za autora Pięcioksięgu, ten z patriarchów, który wyprowadził Żydów z niewoli egipskiej. Urodził się w czasach, gdy faraon kazał zabijać chłopców izraelskich, lecz został cudownie ocalony: matka pozostawiłago w trzcinowym koszyku na brzegu Nilu, a odnalazła go i wychowała na dworze swego ojca córka faraona. To on był tym, do którego przemówił Bóg ukryty w krzaku gorejącym i z którym rozmawiał jeszcze wielokrotnie. To on przeprowadził lud izraelski przez Morze Czerwone. To Mojżeszowi właśnie wręczył Bóg na górze Synaj Dziesięć Przykazań Bożych (Dekalog). I to on wreszcie doprowadził Żydów do Ziemi Obiecanej, lecz sam do niej nie wszedł – zmarł mając 120 lat, ale nikt nigdy nie ujrzał jego grobu.
Salomon – syn Dawida, następny król Izraela, słynący z mądrości, opieki nad kulturą i sztukv kraju.
Józef – syn Jakuba, wnuk Izaaka. Sprzedany do niewoli przez zazdrosnych braci. Przepowiadał sny faraona (o siedmiu krowach tłustych tłustych siedmiu krowach chudych). Braciom przebaczył i pomógł im przetrwać lata głodu.
Samson – legendarny siłacz, obdarzony wręcz nadludzką mocą, lecz pozbawiony jej przez Dalię, która obcięła mu włosy podczas snu. Wraz z nimi odebrała Samsonowi niezwykłe siły. Hiob – sprawiedliwy i bogobojny wyznawca Boga, który został poddany próbie wiary. Bóg zesłał na niego wszelkie nieszczęścia: trąd, trzęsienie ziemi, śmierć rodziny. Hiob rozpaczał, lecz nie zaparł się Boga, a Ten wynagrodził mu Później straty.
Noe – wybrany przez Boga, by przetrwał zesłany na grzeszną ludzkość potop. Noe wraz z synami i przedstawicielami różnych gatunków zwierząt przeczekał potop na arce.
Lot i żona Lota – Gdy Bóg rozgniewany na ludzi skazał na zagładę Sodomę, pozwolił z niej wyjść Lotowi i jego rodzinie, zakazał jedynie oglądania się za siebie. Żona Lota – po dziś dzien symbol kobiecej ciekawości – nie wytrzymała i zmieniła się w słup soli.
Nowy Testament: (Osoby Chrystusa, Matki Boskiej i Józefa nie trzeba chyba omawiać:):
Apostołowie – 12 uczniów Jezusa, wśród nich: Piotr – pierwszy papież, z symbolicznym pękiem kluczy, Jan Ewangelista, Niewierny Tomasz i Judasz Iskariota (ten, który zdradził Chrystusa, jego symbolem jest sakiewka). Apostołowie szerzyli naukę Chrystusa po Jego wniebowstąpieniu.
Ewangeliści – Było ich 4: św. Mateusz, św. Marek, św. Łukasz, św. Jan – autorzy czterech Ewangelii Nowego Testamentu, przedstawiających dzieje i naukę Chrystusa.
Łazarz – patron trędowatych; od jego imienia pochodzi nawet słowo „lazaret” (szpital wojskowy). Chrystus wskrzesił go do życia w cztery dni po jego śmierci.
Maria Magdalena – pokutująca jawnogrzesznica, której Chrystus wybaczył błędy przeszłości. Do zgromadzonego wokół niej tłumu powiedział: „Kto z was jest bez grzechu, niech pierwszy rzuci na nią kamień”.
Poncjusz Piłat – prokurator Judei, który zatwierdził wyrok ukrzyżowania Chrystusa – potembardzo nieszczęśliwy, popełnił samobójstwo w Rzymie.
Barabasz – przestępca, rozbójnik, buntownik sądzony wraz z Chrystusem, ale uwolniony przez Piłata na żądanie pospólstwa – zgodnie ze zwyczajem Paschy.
Wizja człowieka i świata w „Księdze Koheleta” –
Treścia tej księgi są rozważania nad sensem życia ludzkiego. Autor nie znajduje odpowiedzi na pytanie jak jest droga do prawdziwego szczęścia. Stwierdza tylko, że szczęścia nie przynoszą ani bogactwa, ani słowa, ani używanie rozkoszy, ani też wysławiana mądrość i wiedza. Często w utworze tym powtarzają się słowa „Wszystko jest marnością”. Życie jest pełne utrapień, niesprawiedliwości i trudów, a przy końcu bytowania czeka wszystkich śmierć.
Kohelet wierzy w Boga, od którego zależą radosne i jasne strony życia, które należy traktować jako dar. Z korzystania z tych darów trzeba będzie zdać relację Bogu. Kohelet jest przekonany, że wszystko pochodzi od stwórcy, który kiedyś będzie sędzią człowieka. Księga psalmów – tematyka, walory formy.
Psalmy – to utwory do śpiewania przy akompaniamencie harfy i cytry. Psalmów jest 150. Twórcy to Dawid, Mojżesz, Salomon, Asaf, Karachit, Ezramit. Dzielimy je na pochwalne, błagalne, dziękczynne, mądrościowe i pokutne.
Charakter psalmów:
1. pieśni liryczne mówiące o kondycji ludzkiej,
2. o miłości człowieka wobec Boga,
3. zwierają świadomość przemijania i przekonanie, że grzech i cierpienie to nieodłączne atrybuty ludzkiej natury,
4. mają charakter modlitwy.
Psalmy mają wielką siłę ekspresji, zawierają wiedzę o człowieku, sposób obrazowania to: porównania, epitety itp. Wizja człowieka jest tutaj inna niż w księdze Koheleta. Człowiek to istota potężna. Umiłowany przez Boga, który oddaje mu pod władanie cały świat.
